አልአሚን፡ ሰር-ዘመ ን እት ፈን - 5ይ ክፈል
ኬትባይ፡ መሕሙድ ዐብደለ (አቡ-ኩፈሕ) መተርጅማይ፡ ዐብደለ መ/ዐሊ (መዐልም) ኤረትርየ ሓዳስ አልአሚን፡ ሰር-ዘመን እት ፈን
ኬትባይ፡ መሕሙድ ዐብደለ (አቡ-ኩፈሕ)
መተርጅማይ፡ ዐብደለ መ/ዐሊ (መዐልም)
አልአሚን ምነ እግል ሰልፍ ወክድ ለሐልዩ ለዐለ ሐልየት ወዝያደት ስሚት ለዐለት ሕላየት፡ “አነ ልብየ ብጎሀ” ለትብል ሕላየት ፍቲ ወሻም ዐለት። ፈርያት
አልአሚን ምነ እግል ሰልፍ ወክድ ለሐልዩ ለዐለ ሐልየት ወዝያደት ስሚት ለዐለት ሕላየት፡ “አነ ልብየ ብጎሀ” ለትብል ሕላየት ፍቲ ወሻም ዐለት። ፈርያት
ናይ እለ ሕላየት እለ ህዬ ክነ ልብል፦
አነ ልብዬ ብጎሀ፦
አነ ልብዬ ብጎሀ አነ ልብዬ ብጎሀ
አርኡኒተ ሐሰብኩም ወይእቀድር ሐቆሀ
ወርሬሕ ዐስር ወአርበዕ ለረአየቱ ተአጸግብ
ዕንታት መስል ፈናጂን ኩሩይ ዲቡ ሐወጅብ ኣንፍ ረዪም ወክኑን አፍሀ ምን ካትም ጸብብ
ሸሊል ጋምል ሀርደበ ለጌድለቱ ለአትዕብ። አነ ልብዬ ብጎሀ አነ ልብዬ ብጎሀ
አርኡኒተ ሐሰብኩም ወይቀድር ሐቆሀ
ፋቲ አነ ኢትሕመውኒ ወኢትብለዖ ስጋዬ ፈተ ሐዳስ ኢኮኒ ወይአንበተት እብዬ
ፋቲ አነ ጅኑጁን ጀለም ትብል ለእንብዕዬ
ልርፈዕ ምንከ በሉኒ ወኢትርፈዖ ዘንብዬ። አነ ልብልዬ ብጎሀ አነ ልብዬ ብጎሀ አርኡኒተ ሐሰብኩም ወይቀድር ሐቆሀ
ኢትሕረቂ ወኢትብከይ ሰብር ወደይ ወኢትሽከይ አሚን ህለ ግራኪ መቅጠን ዋዲ ምን መሕመይ
ምን ለሐምቅ ለአሰሜዕ ወምን ፈድብ እብ እደይ ፈታዬ ለአተክሬ ምን አፍ ሐየት ወሀበይ አነ ልብልዬ ብጎሀ አነ ልብዬ ብጎሀ
አርኡኒተ ሐሰብኩም ወይቀድር ሐቆሀ
መደት ሐቴ አልአሚን እት ብርጣንየ ሐፍለት ወዴ ዐለ ወብዝሓም ውላድ ትግሬ ማጽኣም ዐለው። ሐር አልአሚን ምን ሐምመ እት ዕያደት ገንሑዉ ወልትሃጀኮ ምስሉ ዐለው። ለወክድ ለሀይ ዎሮት ምነ ምን መስር መጽኣም ለዐለው ደረሰ፡ ክሎም ደረሰ ክምሰል ለሐሹሙ ወሐልየቱ ክም ፈቱ ሸርሐ እግሉ። ምናተ ክልኦት ደረሳይ ላተ ምኑ ወምን ሐልየቱ ክምሰል ልትዐገዶ አሰእለዩ። እሊ ክምሰል ሰምዐ አልአሚን ሚቱ እት ልብል ሰኣል ክምሰል ወጀሀው እቱ፡ ኩሉ እግል ሸማት ለትሐለ ሐልየት አልአሚን እግል እሞም ክምሰልቱ ወእብሊቱ አልአሚን ወሐልየቱ ብዙሕ ክምሰል ኢልትረይሖ እግሉ ሐበረዩ። እሊ ክምሰል ሰምዐ አልአሚን ለነፈር ዕንዋን ናይለ ክልኦት ደረሳይ እግል ለሀቡ ተሐሰበዩ። እግልሚ፡ ለሰበብ ሚ ክምሰልቱ እግል ለኣምር ሰበት ሐዘ። ላኪን ለነፈር ዕንዋን እንዴ ኢልሀይቡ አስክ ከነደ ሳፈረ። አልአሚን እብለ ጋሪት እለ እንዴ ኢሰክብ ወክልዶል ለሓለት እግል ለኣምር እት ለሐዜቱ አስክ ቤት አማኑ ለጌሰ።
ሔልያይ አልአሚን እት ሰልፍ መሻዊር ፍኑኑ ብዙሕ መሻክል ሳድፉ ዐለ። ከሐቴ ዶል ህዳይ ገብአ ወሐር ለአዋልድ እንዴ ኢልሐልየ ትም ቤለየ። ራየት ወለት እድሪስ (እም አልአሚን) አፎ ኢተሐልየ ቴለተን እግለ አዋልድ። ህተን “ህዬ አልአሚን ወልኪ እግል ልሕሌ እግልነ ንጸበር ህሌነ ማሚ?” ቤለያሀ። እሊ ክምሰል ሰምዐት እሙ አስክ ወልደ እንዴ ትወለበት ሕላይ ለአምር ገብአ ምንገብእ ልሕሌ እግልክን ቴለን። እሊ ስድ እሊ አልአሚን ሐለ እግለን ወአስጎነነ። እሙመ ከገድም ሐቆለ ሕላዩ ሰምዐት አሰናይከ ትቤ ወድሕረቱ እግልከ ህሌኮ ቴለቱ። ወእብለ ህዬ ተእዪድ ወሰዳይት ዋልዳይቱ ወሑሁ መሐመድዐሊ ሓሊ ሰበት ረክበ፡ ምን እሊ ወክድ እሊ ወሐር በደል እብ ሕብዔ ወክጅል እብ ረስሚ ናዩ ምህነት እንዴ ወደዩ እግል ልሕሌ ወልሰንቄ አንበተ።
አምዕል ሐቴ አልአሚን እት ሐፍለት እት ገዘ-ብርሃኑ (አስመረ) እት ለሐሌ እግል ዎሮት ነፈር እለ አልአሚን ለሐልየ ሕትካተ ቤለው ቤለ ወድድ አልአሚን ሐረሸዉ። ህቱመ ለሀ ወለሀ እንዴ ኢደሌ ክም ሼጣን እት ልትደረክ እት አልአሚን መጸአ ወእዴ እብ እዴ አድሕድ ዋጀሀው። ሐቆ እለ አልአሚን ምን ሐልየት ሻም ሕሳቡ እት ወዴ ወብዙሕ እት ልትደገግ መጽአ። ወሰር ገሌ ምነ ሐልየትለ ሻም
ምንመ ሐድገዩ ሕላየት ፋጥነ ዘህረ ላኪን ክልዶል ለሐልየ ዐለ።
አልአሚን ሕላዩ እት ሙሲቀት እንዴ ኢለኣትዩ እምበል መክረፎን ለሐሌ ዐለ ወክልኤ ሞረ አድሕድ እዘብጥ እበን እንዴ ቤለ እለን ናስእ ምስሉ ዐለ። እግል ሰልፍ ዶል አልአሚን እብ መክሮፎን ለሐለ እቱ ወቅት ህዬ እት አዲስ-አበበ ምስል ሔልያይ አቶብርሃን ሰጊድ ወአቡበከር አሸከሓይ ወግርማይ ሰለሙን ቱ። ቀደም እሊ ወቅት እሊ ህዬ ሔልያይ አልአሚን ናይ ብዕዳም ሔልየት ደግም ወናዩ ሽዕር ወስክ ዐለ። ወሐሬ ህዬ ለእት ኤረትርየ ሐለዩ ሐልየት ሽዕር ናይ ጃብር መሕሙድ ክምሰልሁመ ሸዕር ናይ መሕሙድ ሎቢነት ሐሌ ዐለ። ሔልያይ አልአሚን እብ ናዩ ሽዕር ወለሐን እግል ሰልፍ ዶል ለሐለየ ሕላየት ህዬ፡ እት ሰነት 1954 እት አስመራ ቱ። ወሐቆ እቅባለቱ ምን አዲስ-አበባ ቱ ለሐለየ ወመአንበቲሁ ከምሰል እሊ ልብል ዐለ። “ሸሊል ጋምል ግሬነ፡ ልብዬ አዶረቱ ምንኬነ”
እተ ወቅት ለሀይ አዳም እብ ብዝሔ ሐልየት ሱዳን ደግም ዐለ ወእሊ ህዬ አልአሚን ፈትዩ ይዐለ። እተ ወቅት ለሀይ አልአሚን እተ ብዝሔ መትሃግየት ትግራይት ለብእተ መዲነት ከረን ሐፍለት ወደ። ሰኒ ከብቴ ምን ሸባብለ ወቅት ለሀይ ረክበ። ፈጅራተ አልአሚን እት ሱግ ከረን እት ልትዳወር መርሑም መሐመድ ኑር ድራር ወህቱ ስደፍ ትዋጀሀው። ክምሰል ትዋጀሀው እብ ናዩ ሐልየት ክምሰል ተዐጀበ ወትለወቀ ወሰእየት እት ሙስተቅበል ክምሰል ቡ ደግመ እግሉ።
አልአሚን ልሰዕ ንኡሽ ዲብ እንቱቱ ዋልዳዩ ለትረሐመ። እብሊ ሰበብ እሊ ህዬ እግል ሰዳይት ዓይለቱ ብዙሕ ለዐል ወተሐት ልብል ክምሰል ዐለ እተ ሐልፈት ጥብዓትነ ዛክራም ዐልነ። ዶል ምስል ህኑድ ሸቄ ወዶልመ ምስል ምስተውርድ ስዑዲ ዐሊ አልቃሚዲ ዶልመ ዲብ ሸዋሬዕ ዲብ ለአንጎጌ ሐለዋት ወጠዓሚየት ለአዘቤ ክም ዐለ ዘክር።
አልአሚን ሐቆ እሊ ህዬ ምግያስ አስክ አቶብየ እት ፈክር መጽአ። ቀደም ግያስ አልአሚን ብእስ ሕቱ አስክ አቶብየ ሱፉር ሰበት ዐለ፡ ህቱመ መናበረቱ ወመናበረት ዐዱ እግል ለአስኔ አስክ አቶብየ ሰፈር ቀስደ። እለ ፍክረት እለ ምሴ ወፈጅር እት ሐንገል አልአሚን እት እንተ ብእስ ሕቱመ ልኡክ ለአከ “ወሽቁል ራክብ እግልከ ህሌኮ አጊድ ምጸእ” ለልብል ጀዋብ ነድአ እቱ። እሊ ጀዋብ እሊ እት እዴ አልአሚን ክም በጽሐ፡ አልአሚን ሰላዲ እግል ሰፈር ለትገብእ እግሉ ሐግለ ወእግለ ወዴ ወበስር ቀወ። እብሊ ሕዩር እት እንቱ እሲት ሐቴ ምን አቶብየ እግል ህዳይ አቃርበ ትሕደር ማጸአት ለዐለት እግለ ረክበ ወህተ ምስለ እግል ትንስኡ ክምሰል ትቀድር ወሰላዲ መዋሰላትመ ኖሰ እግል ትድፈዕ እግሉ ክምሰል ትቀድር አሰአለቱ። ላኪን ህቱ መኪነት እግል ልሕዜ እግሎም ክምሰል ቦም አፍሀመቱ። አልአሚን ዋፈቀ ወእግል ሓዚ መኪነት ተሐት ወለዐል ትገራጠጠ። እለ እሲት እለ እተ ሐልፈ ሰኖታት ሕርየት ለቅሩብ እግል ናይብ መሐርር ጀሪደት እርትርየ አልሓደስ ለዐለ እስታዝ መሐመድኑር ስዒድ አዳሙተ። ለወክድ አልአሚን ለዐለ እግሉ ማል 15 ብር ሌጣቱ።
አልአሚን እግል መኪነት ልትጀረስ ሐቆለ ጸንሐ እት ደንጎበ ጸጋይ ለልትበሀል ሰዋግ ረክበ ወምስሉ እት መዋፈቀት በጽሐው። ወአምዕል ሰፈር እንዴ ሐደደው ሰፈር አስክ አዲስ-አበበ ጽቤሕ ምድር ሰፈሮም አንበተው። እብ ገበይ ሰንዐፌ፡ ዐዲግራት፡ መቀሌ ናይ ክልኤ ዮም ሰፈር አተላለው። ሐቆ ዐዲ-ግራት በጽሐው አልአሚን አስክለ ሰዋግ እንዴ ትወለበ እግል ቀብር አሕመድ አልነጋሽ ልትዛየሮ እግል ልትጸበሮም ትሰአለዩ። ህቱመ በዲር እበ እግሎም ወሐር ህዬ እግል ልሽፈጎ ትፋነዮም ወአጀዘ እግሎም። ወእባሆም አልአሚን እብ ሸፋግ ትዛየረ ወክልኤ ርክዐት እንዴ ትሰለ ምስለ ምስሉ ጋይሰት ዐለት እሲት አቅበለው። ሐቆ ዝያረት ቀብር አሕመድ ነጋሽ ሰፈሮም አስክ መዲነት ደሴ ገብአ።
እት መዲነት ደሴ ሐቆለ በጽሐው ለእሲት እግለ ሰዋግ ግሩሽ ሀበቱ። ወአልአሚን ምስለ እንዴ ነስአቱ አስክ ሰለስ ዮም ምስሎም ዓረፈ ወመዲነት ደሴ ትዛወረ። ደሴ ዐባይ መዲነት ወሰኒ ዕምርት ዐለት። ብዝሓም ውላድ ዐደ ክምሰል ከረ ዓምር ኬክየ ወብዕዳም ትጃር ዐለው እተ። ሐቆ ዕርፍ ሰለስ ዮም ለእሲት ወልደ እንዴ ለአከት ተዝከረት አቅረጨው እግሉ ከአዜመ ምን ደሴ አስክ አዲስ-አበበ አተላለው። እት አዲስ-አበበ አልአሚን እምበል ዐድ ኬክየ ዎሮት ለልአምሩ ይዐለ። ዐድ ኬክያመ እብ አምር ቀርበት ሌጠ እንዴ ኢገብእ፡ እብ ምን ኤረትርየ ማጽኣም ወመትሃግየት ትግራይት ቶም እበ ልብል መፍሁም ሌጣቱ።
ዐድ ኬክየ እግል አልአሚን ከብቴ ናይረት ወደው እግሉ። አልአሚን እብ ክሱስ ሰቃፈት ሐብሬ ሰበት ኢልሐዜ፡ መዲነት አዲስ-አበበ ሰኒ እንዴ ወደ እት ሸንን ትዳወረ እተ። ወአምዕል ጅምዐት እተ ዐቢ መስግድ (ጃምዕ አልአንዋር) እብ ሚዛንየት ኬኪየ ለትበነ መስግድቱ እቱ ትሰለ። እተ ወቅት ለሀይ እት አዲስ-አበበ ኤረትርዪን ብዝሓም ትጃር ዐለው። እት መጃል ስያሰትመ ምንገብእ፡ ገሌ ስሙያም ሰብ ሰልጠት ዐለው። ክምሰል ከረ ስዩም ሐረጎት ሐምስ አው አርበዕ ዐማረት
መልክ ዐለ። እግል ንጉስ ሀይለስላሴ ህዬ ወለት ወለቱ ሃዲ ዐለ።
አልአሚን ሐቆ ዕርፍ ወመትዛያሩ መዲነት አዲስ-አበበ፡ አስክ ዐድ ሕቱ ገብአ ሰፈሩ። ወምን አዲስ-አበበ ዐድ ኬኪየ ሳረሐው። አስክ ናዝሬት ወምነ አስክ ጎገ እብ ሓፍለት ንኢሽ በጽሐ። ሐቆ በጽሐ ብእስ ሕቱ ለእግሉ ሉኩዩ ዐለ ሽቁል ህቱ ክምሰል ተአከረ ወብዕድ ነፈር ክምሰል አተዩ አሰአለዩ። አዜ ህዬ በክቱ እግል ልጸበር አፍሀመዩ። አልአሚን ምስል ሕቱ ዓረፈ ወቴለል ዐዶም ደግመ እግለ።
እሊ ወቅት እሊ ሐቴ ሸሪከት እብ ሐድ 350 ሚልዮን ዶላር አምሪከ ሰድ ከርሀበት ሽቁል እምብትት ዐለት። ወለ ናይ እለ ሸሪከት ሙዲር ህዬ ኢጣሊቱ ለዐለ።
ወእሲቱ መወለደ ኤረትርየት ምን ቆምየት ብሌንተ። ከአሰልፍ አልአሚን እት መጽእ እቶም መጸአ ወህቶም ወድ ዐብዱለጢፍ እንተ ቤለው ከሰኒ ተሐደረዉ። ፈጅራተ አልአሚን አመት ሽቁል እግል ሊዴ አስክለ ሸሪከት ጌሰ። አልአሚን ህዬ ፈሴሕ ወኣምር ሰበት ዐለ አጊድ ምስል አዳም ልትኣመር ወሽቅልመ እብ ሸፋግ
ልፍህሙ ለዐለ ስቁፍ ነፈርቱ ለዐለ