አልአሚ ን፡ ሰር-ዘመ ን እት ፈን - 4ይ ክፈል
edit
ኬትባይ፡ መሕሙድ ዐብደለ (አቡ-ኩፈሕ) መተርጅማይ፡ ዐብደለ መ/ዐሊ (መዐልም) ኤረትርየ ሓዳስ
እት ሰነት 1958 ሐረከት ተሕሪር ኤረትርየ አብሀዘት። ወሐቆሁመ እት ሰነት 1961 ጀብሀት ተሕሪር ኤረትርየ ትዐለነት ወግድለ ክፈሕ መሰለሕ አንበተ። ወእብሊ ህዬ ከበር ሰውረት እት ብሩር ወሙድን እት ሐጪር ወቅት ትነሸሐ። ሔልያይ አልአሚን ዎሮት ምን እሎም ለእግል ገቢሎም እበ ትትቀደሮም ልትጋደሎ ለዐለው ቱ። ሕዝብ ውሕደት ህዬ ለትሩድ ሕዝብ እግል መስለሐት አቶብየ እንዴ ገብአ እግል ካልእ አሕዛብ ህዬ ለዐናቅፍ ወእትብቆት ከሬ ዐለ። ክምሰል ከረ ሕዝብ ኣልራቢጠ አልእስላምየ መስኩበት ካልኦም ዐለ። ለበዝሐው እት ኣንድነት ለዐለው ውላድ ክስታን ሰበት ገብአው ህዬ ለቴለል ናይ ደያናት እትጀህ ለአጸቡጡ ዐለው። ለሕዝብ ለናዩ መክተብ ህዬ እትለ አዜ ሸርዕ አፍዐበት አው ህዬ እት ዐማረት ስሩር አዜ ዕያደት እንያብ ለህሌት ዐለ።
እምበል ሐሰት እት ኣንድነት ለዐለው ሸባብ ረሕመት ወፈርሀት ለአለቦም ቶም ለዐለው። ወእት ሕኩመት ጽጉዓም ሰበት ዐለው፡ ለእግለ ሐስበው ሐር እንዴ ኢለሐመጥምጦ ምነ ወድወ ዐለው። ላመ ወጠንያይ ሽዑር ዐለ እግሎም ሸባብ እበ ትትቀደሮም ለትትቀደሮም ወዱ ዐለው። ሕዝብ ረቢጠት ላኪን እብ ሰበት ሓለት አምን እሙር መክተብ ይዐለ እግሉ። ወመስኡሊኑ ህዬ ከረ ኢብራሂም ስልጣን ወዐብዱልቃድር ከቢሬ ምን ስካን ኣስመረ ገዛ-ብርሃኑ ዐለው። አንፋሩ ክምሰል ከረ እማም ሙሰ ወሼክ ብርሃኑ አሕመዲን ወደጅያት ሐሰን ወእግሎም ለመስሉቶም ለዐለው። እብ ጀዋሲስ ወሕኩመት ሕሳር ፍሩድ እቶም ሰበት ዐለ መብዝሑ ወቅት እት አብያቶም ቶም ልትገሰው ለዐለው።
አምዕል ለዐብዱልቃድር ከቢሬ ትቀተለያተ አልአሚን ስደፍ እት ሱግ እት እንቱ ለመሽክለት ሳደፈት፡ ሸባብ ኣንድነት ህዬ እምበል ፈርግ ቀትሎ ወልአስሮ ሰበት ዐለው፡ ወአዳም በዐል እኪት ወሰኔት መትፈራግ እግሉ ሰበት እበ። አልአሚን ሓምድ ጃብር ለልትበሀል እት ቀበት ጠሑነት ደብአዩ ከትመየ። ወፈጅራተ እብ እዴሁ እት ተትዩ አስክ ዋልደይቱ ነስአዩ። እለ አምዕል እለ አስመረ እት ሐዘን ወብካይ ሓለፈተ። ኣዳም ምን መበገሱ ኢትዓየረ ወእብ ፈርሀት ወበሀጅ ትወሐጠ። ሰላም ወመስኩበት ወዓዳለት እጅትማዕየት ህዬ ትሰአነት ወተሐገለት። ክሉ እብ ሸክ ወምን ሕድ ሰከ ወፈርሀ እብ ደያነት ወቆምየት ትፈንጠረ።
ፈጅራተ አዳም ክምሰል አተደሐነ ክል ዎሮት ከአመት ውላዱ ወአዳሙ እግል ሊዴ ተሐት ወለዐል ቤለ ወእብ ሃፈቶት ጆጠ። አልአሚን አክበር መለሀዩ ዓጠ ኢብራሂም አዜ እት መስር ለህለ እግል ልድሌ አስክ ቤት ዓጠ ክምሰል መጸአ አልአሚን ምነ ናዮም ሰኣል ሕዩር እት እንቱ ወበሊስ እንዴ ኢልሀይብ፡ ፈጅአት ሸባብ ውላድ ትግራይ መጸአው ወእስላም እንቱም መ ክስታን ቤለዎም እግለ ዓይለት። ለወክድ ብዕዳም እንዴ ኢበልሶ ሕቱ እግል ዓጠ እብራሂም እብ ሸፋግ ወለሂ ክስታን ሕነ ቴለቶም።
እሊ ወቅት እሊ ንየቶም እኪት እቶም እት እንተ ምን ግዋሬ እት እዴሀ በንዴረት አቶብየ እት ህሌት ምሕረት ዐንዱ መጸአት። ወእሎም አቶብዪን ክምሰልቶም አት አከደት እሎም ወሐቴ እግል እሊቦሎም ተሐሰበቶም። ህቶም ህዬ ግደይ ረቢጠት ግደይ ልብሎ ዐለው። ወእግል ሸዐብ ኤረትርየ እብ ደያነት ፈንጨጋር ወዱ እቱ ዐለው።
ምስል እሊ ኩሉ እብ ከረ ዐብዱልቃድር ከቢሬ ወእብራሂም ሱልጣን ወወልደኣብ ወልደማርያም ወድዉ ለዐለው ግድለ፡ እት ደንጎበ ሸዐብ ኤረትርየ ሕርየቱ ወእስትቅላሉ እግል ልንሰእ ለዐለ እግሉ እንክር እንዴ ከረው፡ እብ ሒለት ወመኣመረት እብ ፈደረሽን ምስል አቶብየ እት ሰነት 1959 ቀርነዉ ወኤረትርየ ዐሰር ራብዓይት ውላየት አቶብየ ገብአት። ኤረትርየ እምበል ምራደ ወምራድ ገቢለ፡ ለአምዕል ለበንዴረት ኤረትርየ ትከሬተ ህዬ፡ ሸዐብ ኤረትርየ እብ ልቡ በከ ገሀ ወሐዝነ።
ላመ ፓርለማን ሸዐብ ለዐለው እብ ሕዝብ አንድነት ትፈንጠረው ወገሌሆም ትቀተለው። ለለአፈርሁዎም ክምሰል ከረ መርሑም መሐመድ ዑመር አኬቶ ቀደም መደማም ኤረትርየ ምስል አቶብየ አስረዎም። ክምሰል ከረ መርሑም እድሪስ መሐመድ ኣድም ህዬ አስክ ደውለት ግወሬ እግል ልህረቦ ቀድረው። ሸዐብ ኤረትርየ ሐቆ መሐወላት ብዙሕ ሕርያኑ ሕርያን ግድለ ገብአ። ወሐቴ ሐቴ ሰብተምበር 1961 እብ ረስሚ ሰውረት አዕለነ። ከእብሊ ሔዝያይ ሕርየት እብ ልቡ ቀርደ ወፈርሐ። ወካይን ወዛልም ላቱ እብ ፈርሀት ወረብሸት ትበጭበጨ ወተርሀ። አልአሚን ምን ንእሹ መልተዝም ሐረከት ተሕሪር ኤረትርየ ሰበት ዐለ፡ እግለ እክባር ንዳል ሸዐብ ኤረትርየ ልስመዕ እግል ምን ከረን ወአቁርዳት መጽእ፡ እብ ምስጢር ለአተንትን እቦም ዐለ። ሸዐብ ኤረትርየ እት ወቅት ሰኒ ስቁፍ ምንመ ዐለ ሙስተዕምረት አቶብየ ሰቃፈተ ወህግየሀ እት ረአስ ሸዐብ ኤረትርየ እብ ሒለት ትፈርዶም ሰበት ዐለት፡ ሸዐብ ኤረትርየ ሰቃፈቱ እት ትትደሀር ጌሰት።
ረብዐት
እተ ወቅት ለሀይ እት አስመረ ሰለስ ሐይ ትግሬ በዝሕ እቱ ዐለ። ሐይ አበሻውል ዐድ ቀድሐት ወሐይ ፈሮብየት እብ ብዝሔ እት ስከት ሐዲድ ለሸቁ ሸቃለ ሰበት ዐለው፡ እሎም ተጀመዓት እንዴ ወደው ከእብ ስሜት ረብዐት ልተልሀው ዐለው። ውላድ ወአዋልድ ምስል እንዴ ትጀምዐው ክል ላሊ እት ሐይ ዎሮት ልተልሀው ልትመየው። ሔልያይ አልአሚን ምስል ስናቱ ወመተልህየቱ እንዴ ገብአ፡ እበ ዐለ እግሉ ፍቲ ወአምር ፈን ሐልየት ፈናን እድሪስ ወድአሚር ወዐጆላይ ወወድበሸቂር ደግም እግሎም ዐለ። እሎም ምነ እሙራም ሔልየት ትግሬ ቶም ለዐለው። ብእስ ሕቱ እግል ሔልያይ አልአሚን (ብእሰ እግል አስየ ዐብዱለጢፍ) መርሑም መሐመድኑር እዛዝ ህቱመ ለሐሌ ወሐልየት ብዕዳም ደግም ዐለ። ከአልአሚን ምኑ ሰምዕ ወከምሰልሁ ደግም ዐለ። ለረብዐት ምሴት ሐቴ እት ሐይ አበሻውል እት ቤት አልአሚን ዐብዱለጢፍ ወሐቴ ምሴት እት ሐይ ገዘ-ብርሃኑ አው ህዬ እት ፈሮብየት እብ ተርተረት እት ልትዳወሮ ልተልሀው እተ ዐለው።
ምነ ናይለ ረብዐት ሽሩጥ ህዬ ለእተ ለአትማሱ ቤት ሖሽ ዋሴዕ እግል ለሀሌ እግለ ወውላድ ወአዋልድ ምስል ክምሰል ለአመሕብሮ ወዱ። ከምስል ከረ ሔልያይ ጃብር መሕሙድ እትለ ረብዐት እለ ምነ እብ መትአያስ ሻርኮ ለዐለው ናይለ ወቅት ለሀይ አግማም ዐለ። ህቱ ዜብጣይ ከበሮ ሰበት ዐለ ምነ አካን ዐባይ ጸብጣም ለዐለው ቱ። ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ ህዬ ምን ንእሹ እት ረብዐት ሰበት ዐበ ወአንበትበተ እት መድረሰት አናሺድ ፈቴ ወለሐን ለአፈግር ሰበት ዐለ፡ ዲብለ ናይ ፈን ሄራሩ ሰድዩ ዐለ። ላመ እብ ይትምነ ወመናበረት ድህርት አሌለ አልአሚን እት ወቅት ዒድ ክምሰል አዳሙ እንዴ ለብሰ ለዘት ወጠዐም ዒድ ክምሰል ክሎም ስነኑ ለአዳውር ዐለ። አምዕል ዒድ እስላም ልግበእ ወክስታን አድሕድ በጽሖ ወምስል ለአመሕብሮ ዐለው።
ሔልያይ አልአሚን እት ወቅት ሸባቡ ብዙሕ ጭቁጣት መናበረት ወስያሰት ሐልፈ ወትዐደ። እት ዝክርያቱ ብዙሕ ቱ ዐለ። እግለ እብ አርወሐቱ ለሻረከ እቱ ወእብ ዕንቱ ለረአዩ ወእብ እዘኑ ለሰምዐዩ እሊ እግል ልትበሀል ኢቀድር። አልአሚን እት ወቅት ንእሹ ዝያደት ክሉ አርወሐቱ ረፍዕ፡ ለብሰቱ ወተስሪሐት ጭገሩ እህትማም ለልሀይብ ቱ ለዐለ። እት ወቅት ዕጥለት መድረሰት ወሐቆ መትፈዳሱ ምን ድራሰት እት ሸዋርዕ መዲነት አስመረ ሸነዕ ልብል ዐለ። እተ ወቅት ለሀይ ስቁፍ ወእጅትማዒ ወምትሐድር ሰበት ዐለ ዝያድ ምነ ስናቱ ልትርኤ ዐለ። ላመ እተ ወቅት ለሀይ ስናቶም ለዐለየ አዋልድ ፍላነት ግርምተ ወፍላነት ክፍእት ተ እት ልብሎ ክል ወቅት ህጅኮም እበን ትገብእ ዐለት። ህተንመ ክምሰልሆም እትለ
ውላዳት ካርየ ወለትትረአየን ልብለ ዐለየ።
እትሊ ዕምር እሊ እት ህለ አልአሚን፡ ሐቴ ወለት ዛይደት ስናተ ላተ እብ ግርመተ ወብጥረተ ወአደበ እብ ክሉ መካልቀ ወአውሳፈ ልብ ብዝሓም ለትሰልብ ምንማተ፡ አልአሚን ላኪን ግዋሬሁ ሰበት ዐለት እብ ዝያድ ልቡ ሰልበት ወእብ ክሉ መካልቀ ተዐጀበ። እት ክል ፈርዱ ህዬ ሔማሁ እግል ትግበእ ተምነየ። እት ፍንጌ አልአሚን ወእለ ጀልበት በሐር ለትመስል ወለት ላኪን ለገብአት ትግበእ ዕላቀት ይዐለት እምበል ሰላም መርሐበ ወእምበል ግውርነት። አክለ ረአየ ህዬ ምን ልቡ ተምነየ ወእብ ሕሳባቱ አሰረ አምሆለለ።
እተ ወቅት ለሀይ ክእኒ ክምሰል አዜ ውላድ ወአዋልድ ምስል እት ክል አካን ልትሃጀኮ ወሸሂ ሰቱ ይዐለው። አዳም ምን ሕድ ከጅል ወአድሕድ ለሐሽም ዐለ። ዕላቀትመ እግል ትውዴ ስዱድ ሰበት ዐለ፡ ክል ዎሮት ከእብ ድቦሁ መይት ወለሐዬ። ከእብሊ ሰላሞም ሰላም ግዋሬ ወሻሞም ሻም ንየት ወትምኔት ዐለ። አልአሚን ሌጠ ኢኮን ለእብ ሻም እለ ወለት እለ ለትደመዐ። ብዝሓም ሸባብ እብ ልቦም ተምነወ ወብሕቶቶም እግል ትግበእ እት ረቢሆም ትደዐው። እት ደንጎበ ህዬ በዐል ቅስመት ሀደየ። አምዕል ህዳየ ህዬ ክሎም ልተምነወ ለዐለው ትምኔቶም ሰበት ሐግለው ሐዘን ትገልበበዮም ወድንጋጽ ገብአ እቶም። እብ ፍንቱይ ህዬ አልአሚን ምን ለዐል ክሎም ንየቱ ሐጭረት ወምን ትምኔቱ ወበዐል ሻሙ ሰበት ትከረመ ሰኒ ተአሰፈ ወአከይ ሓል ገብአ እቱ።
እብሊ አስባብ እሊ ህዬ እብ ሐልየት ሸማት ትፈተሐ ወግርመተ ወመካልቀ ለናስብ ሐልየት አፍገረ ወህድጉ ስሕል ወኣውለት ጌሰ። ግርም ወዛይደት ሰናተ ላተ ወለት፡ እግል ዐደ እብ ሕላይ አተዐገበ። ህደየ ብሁል ምን ገብእመ ቅድረት ህዳየ ይዐለት እግሉ። በዲር እብ ይትምነ ወአከይ መናበረት፡ ወሐር ደራሰት ክምሰል አትመመ ህዬ ሸቅል እንዴ ኢጸብጥ እት ሻማት ግሩማት ሰበት ትሸመመ። አክለ ህዳይ ዎሮት ተሀደ ህዬ አልአሚን አውሳፍለ እብ ሻማተ ከርበን ጋብእ ለዐለ ወለት ሸርሕ ወእብ ሕላይ ላሊ ወአምዕል እት ድምነተ ተቀም ወብካይ ሌጠ ገብአ። እብ ሰበብ ሻማተ ህዬ ላሊ ተርሀ ወአምዕል ተሀለገ። ክሉ መሲሩ ስርቤብ ወአኖካይ ገብአ። እት በልዕ አምዒታዩ ትሸርሀበ ወገጹ ትጨባለ። ላመ ዐድለ ወለት፡ አልአሚን እግል ወለትኩም ለሐሌ ህለ ለልብል ከበር ክምሰል በጽሐዮም እት አልአሚን ንየቶም አኬት። ወእት ደንጎበ እት ሑሁ ወድ አቡሁ እንዴ መጸአው ሑከ ይአዝመ ምንገብእ አው ሕናቱ አው ህቱ ቤለዉ። ወድ አቡሁመ ቤት እተ ሰይፉ እንዴ ሐርጠ መጽአዮም ወክልኦት ለዐድ ፍንጌ ክልኢቶም ፍንጌር ገብአ። ወምን አሕድ ፈናተዎም። ሐቆ ወቅት ግድም ለሓለት ሀድአት ወላመ አዳም እለ አልአሚን ለሐልየ ለህለ ወለትኩም ኢኮን ቤለዎም። ላመ እግለ ሓጺ ዐለ ወድ ዐመተ ሐቆ ሕላይ አልአሚን ሰምዐ ላተ የሀድየ ቤለ። ዐደ ህዬ እሊ ሕጻን እሊ ምስል ወለትነ እምበል ግውርነት ለገብአት ትግበእ ዕላቀት ክምሰል አለቡ ክም አትአመነዉ ሀደየ። ሐቆ ህዳይ ህዬ እስክ ሱዑድየ ሳፈረት።
እምበል እሊመ ሔልያይ መርሑም አልአሚን ዐብዱለጢፍ ብዙሕ ሐልየት ክያል ሐለ ወእት ወቅዕመ ክምሰልሁ። ከገሌ ምን ፈርያት እለ ሕላየት እግል እለ ልቡ ለነስአት ወእት በዐል ቅስመተ ለጌሰት ጀላል ስናተ ላተ ወለት እብ ክእኒ ወስፈየ።
አተንሲኒ ለአምዕል ለእግለ ትበገስኪ ዕንኪ በኬት ወአስተንተነት ከብድኪ
እግል ኢትትሃገይ አዳም ዐለ ከጀልኪ
እት ሰላማት ሾከን ደሐን ለሀበኪ
እሊ ወካልእ ክምሰል ከረ ካትም ሕጼ ትዛቤኮ፡ ፋጥነ-ዘህረ ወብዕድ ሐልየት እግል ሻማት ለትሐለ። እግለ ለሀድየ ለዐለ ወድ ሓለ እት ሱዑድየ እሊ ኩሉ ሐልየት
አልአሚን እግል እሲትከ ለሐልዩ ህለ ልቡሉ ዐለው። ልተላሌ