ለናይ ሰልፍ መዓርክ 60ታት - 9ይ ክፈል
መሐመድ እድሪስ
መዐረከት አብናየት - 3 ዲሰምበር 1961 ናይብ ትሌንቴ አበቤ እድሪስ ለመርሖም ዐሳክር ክምሰለ ናይ ሀውኬ በገሶም፡ እተ ጃርዲን ክም በጽሐው እግለ ሸቃላለ ጃርዲን እንዴ ጀምዐዎም ሀደደዎም። “እግልሚ ኢሰኬኩም፧ እግል ሚ ሰኒ እንዴ ትበው እግለ በናነ ትባትኮ፧ ምስሎም ጉሙያም ምንዲ ኢትዐሉ ወእዴ ምን አለብኩም፡ ክእነ ደማር ወየአጅሬኩም” እንዴ ቤለዎም አፋዘዘው ዲቦም። “ከሕነ እግል ሰብ ስለሕ እብ ከአፎ እግል ንጋብሆም፡ ሓምድ ዐዋቴ ባቱኩ ክም ቤሌነ ነፍስነ እግል ነአንግፍ፡ ባተክናሁ” ቤለው። እሊ ቅብብ እንዴ ገብአ ለትሰመዐዮም ዐሳክር ነወው፡ እግለ መሳልሚን ሸቃለ እኪት ረሖም እግል ለአርእዎም ተሐት ወለዐል ቤለው። ምናተ ምድር እንዴ ኢመሴ እብ ሓምድ እግል ለዐሩ፡ እት ለሐራጾ፡ እግል ወልዳይ ምልስ ክልኦት ብዕዳም እንዴ ሰጀለው፡ አስክ ለአቀብሎ ህዬ፡ ኩሉም ለሸቃለ ምነ ባካት ተወዝ ክም ኢወዱ አማውር እንዴ ሀበዎም፡ አስክ አበናየት ሐልፈዎም።
3 ዲሰምበር 1961 አደሐ ጸዕደ ዐለት። ጅማዐት ሓምድ ሸዐብ ለሀበዮም ተ ጠሊት እንዴ ሐርደው እግል ጸቤሕ እት ልትዳለው፡ ዋርድየት ለዐለ ምኖም አዳም ብዙሕ አስኮም ገጹ መጽእ ክም ሀለ አሰአለዮም ወህቶም ዎሮትከ እብ ጀሀቱ አስክ አካን ውቅል ሰዐ። ለረፍዐካሀ ነብረ ሐሬ ሰበት ተረፈዐከ፡ ዐብደለ ዒሰ ምነ ልትበሸል ለዐለ ስገ፡ ገሌሁ እት ብላይ እንዴ ዐቅረዩ፡ ነስአዩ ከአስክለ ድፍዑ ጌሳቡ። እብ ክልኢቱ ሰውረት ኤረትርየ እትለ ናይ ሰልፍ መትኣምባት ግድለ ስለሕ ዲብ 60ታት ፍንጌ ምናድሊን ሰውረት ወጄሽ
አባይ ገብእ ለዐለ መዓርክ ምነ ምናድል ሀይለስላሴ ወልዱ ለከትበዩ ክታብ ዐዋቴ ለትነሰኣቱ። ከእግል ዮም 9ይ ክፈል ለእንክራት እተ እግል ልጋብሆ ምኑ ለቀድሮ ዐነክል ክም ፈግረው፡ እግል ሐርብ ትዳለው። እብ ጀሀት ሐቴ ሓምድ ወህመድ ኤረ ምኖም ርይም እንዴ ቤለው ህዬ እድሪስ መሕሙድ ወግንድፍል፡ እብ ጀሀት ብዕደትመ ከራር ኣድም ለዐለ እተ መጅሙዐት ገብአው። ፊልድ-ፎርስ እተ አካነት ክም በጽሐው፡ ገሌ ምኖም ምን ክትረት ቅብብ ወሐጋረት፡ ምነ ታርፍ ለዐለ ስገ ማደ እግል ልብልዖ ትሸንሀው። እተ ባካት ከረ ሓምድ ክም ህለው ለአምሮ ዐለው። ሰበት ቀበዎም ላኪን፡ ሕስር ኢወደው። እንዴ ትጀምዐው ህዬ በልዖ ሌጠ ዐለው። ለዶል ሓምድ እተ ስገ ሃጅላም ወምን ሕድ ልትሻተፎ እት ህለው፡ ለክፈ እቶም ወእብ ክልኦት ተዐወት ምኖም።
እበ ሓድሰት ለሐርቀ ዎሮት ሻውሽ እብ እዴ እግል ልእቴ እቶም አስኮም እት ልትገምቤ፡ እድሪስ መሕሙድ ለክፈ ወእተ ብርኩ ዘብጠዩ። ሻውሽ እንዴ ትገራምሐ ዓዕ እት ልብል ክም ገዐረ፡ ለብዕዳም ሰበት ደንገጸው አስክ ግረ ሀርበው ለዘብጥ በጥረ። ሐቆ ደቃይቅ ሑድ ፊልድ ፎርስ እብ ሐዲስ እንዴ ትነዘመው፡ “ጽበጡ! ጽበጡ!” እት ልትበሀሎ፡ ስደፍ ሓምድ ወህመድ ኤረ አስክለ ዐለው ዲበ አካን እት ልስዑ ሸአገው። ሓምድ ቅወአት አባይ ሰበት ቀየመ፡ “አንሳሕብ!” ለልብል አማውር አስደረ። ህመድ እግለ አማውር ኢትከበተዩ። ሐርቀ ወዘብጥ አተላለ። ምናተ ኢዳፍዐ፡ ለአቡ-ስተ መንዱቁ ዐክሰዩ። መንዱቅ ዐክሰ ወትም ሌጠ ገብአ። ስልከት እንዴ ሎሸ ዲቡ እት ሸቃሽቁ ወልትጋሐሉ ምን ቅባል ለረአዉ ዐሳክር እብ ድማኑ ወድገለቡ እት ከርዱኑ አንበተው። ሓምድ ክም ረአዮም እብ ህግየ ብዳውዬት፡ “ናካማ! ናካማ! (ትወለብ) ለግራከ ህለው በሎም! በሎም!” ቤለዩ እግል ሁመድ።
ሁመድ ላኪን ኢቀድረ። ስጉር ለዐለ ጥለጉ ሽት ቤለ። ኩሎም ጅማዐቱ ለአንስሕቦ እት ህለው፡ ምነ ዐለ እተ ተልገ እግል ልፍገር በክት ኢረክበ። ሓለት ሁመድ ኤረ ለረአው ዐሳክር “ሕደግ፡ ኢትልከፍ እቱ፡ እብ አርወሐቱ ጽቦጡ” እት ልብሎ አስኩ ቀርበው። ለዶል ለሀ ክምለ አርዌ እት ምድር እግል ልእቴ ምን ኢገብእ፡ ምድር ምን አፍ-ሾመት ጨበት እቱ። ላኪን ኢፈርሀ፡ እግለ መንዱቅ እበናይ ዘብጠ እቡ ከሰብረዩ። እንዴ ለክፈዩ ህዬ፡ እግለ ምን መርከቡ ለኢፈንትዩ ሰይፉ ሐርጠ። ህቱ እብ ዕሉጉ እግል ለአክርር እንዴ ቤለ ሌጠ ቀንጸ። ለዐሳክር ህዬ እብ አርወሐቱ እግል ልጽቦጡ ሐዘው። ምን መዕጽየቱ ሰኪነት እንዴ ሐርጠ አስክለ ሰልፍ ለሸአገዩ ዐስከሪ ወርወረየ። እብ ቅሩባይ ህዬ ሰሐተዩ። ሕድ እት ፈዞ ክም በጥረው፡ “አነ ፋርስ! ዮም ስጋድ ዎሮት እንዴ ነተፍኮ እግል ኢሙት ቱ!” እት ልብል
አትሳቀረ። እግለ ሰይፉመ አስግደቶም እግል ልባትክ እቡ ወታወተዩ። እት ኣክር ላኪን ተልሀው እቱ፡ ፖሊስ ዎሮት እብ ግራሁ እንዴ መጽአዩ፡ እተ ረአሱ ዘብጠዩ። እብ ጠልገት እንዴ ኢገብእ እብ እበናይ ፈቅአዩ።
ሰበት ትደውረረ፡ አርድ ሀፍተ። ለዶል ሸክረ ለመስለ እቶም ሰለስ ዐስከሪ፡ እግል ልጽቦጡ ክም ሀጅለው እቱ፡ እግል ኦሮቶም እበ ምብለሕለ አፍ ሰይፉ እንዴ ዘብጠ ጀርሐዩ። እንዴ ቀንጸ ላኪን ኢፈግረ፡ ምነ ቅታል አባይ ሀይመቱ እንዴ ኢለአፈግር፡ እት ሰውረት ብዙሕ እንዴ ኢከድም፡ እት እዴ አባይ እንዴ አተ፡ ክም አሲር ሀይኮተ አተ። ስድፈት እተ ምዕል ለሀ “አዋልድ ዐድነ እግል ከረ ሓምድ ዐዋቴ እት ምዕጥን ሰበት ጸንሐያሆም እተ መዕረከት እግል ኢልትዘበጠ እንዴ ቤለ ጊሰ ተዐደየ እንዴ ቤለወን ዐድ ኣትያም ዐለው” ለቤለ ከራር መሕሙድ አቦኩት ለልትበሀል ሻብ፡ ለዶል ለሀ ለረአዩ ኢልትረስዑ። ለዝክርያቱ ህዬ እብሊ ለተሌ ሸርሑ፦ ለመደት ለሀ ንኡሽ ዐልኮ። አቡዬ ጠሊት እት ለሀይቦም ልትዘከረኒ። ገይሶ እት ህለው ሓምድ እግል ከረ አቡዬ ፖሊስ ሐቆ መጽአውኩም ሐብሩኒ፡ አስክነ ህዬ ሓሉፎ ቤለዮም። ፖሊስ ክም መጽአውነ፡ ሓምድ ለሀለ ዲበ አካነት አርኡነ ቤለዎም። ሓምድ ተናን ዋዲ ሰበት ዐለ፡ አስክለ አካን ተናን መርሐዎም። ሐርብ ህዬ ገብአ። ፖሊስ እግል ሁመድ ኤረ እብ እበነት እንዴ ዘብጠዉ ጸብጠዉ። እንዴ አስረዉ እተ ድጌ ክም መጽአው እቡ ኖሼ ረአይ ክልኤ ዕንቼ ቱ። ምነ ፖሊስ ሐምስ ለሞተው ወለትጀርሐው ዐለው። ለአቀብሎ እት ህለው፡ እግለ መጀርሒኖም እብ ነጋለት-ዐራት አስክለ ጃርዲን ነስአዎም። ምኑ ህዬ እብ መካይን አስክ ተሰነይ ነስአዎም። እትለ መዕረከት እለ ምን መናድሊን ዎሮ ልትጸበጥ እት ሀለ፡ ምን ጀሀት አባይ ዎሮት ዐስከሪ ሞተ ወአርበዕ ትጀርሐው። እሊ ሐደስ እሊ እብ ጀሀት አባይመ እት ዮም 6 ዲሰምበር 1961፡ እንዴ ትጠበዐት እተ ፈግረት ጀሪደት ዘመን ሽርሕ ዐለ።
ናይ አዳም፡ አካናት ወአስለሐት አስማይ አትኣከዮት ወአትካፍኦም ምኑ እንዴ አዘምከ ህዬ ለሐደስ ህቱ ቱ፦ … ምን መርከዝ ፖሊስ ለመጸተነ ከሊመት ክምለ ትወድሑ፡ እብ ዐለቦት ግእዝ ሰንበት ዮም 24 ኖቨምበር 1954 በሀለት (3/12/1961) እት ጉርጉጂ ለትትበሀል አካን ምዴርየት ባርንቶ፡ እት ናይ ዎሮት ወድ ካርጅ ጃርዲን፡ እብ ሓምድ ዐዋቴ ለልትመርሖ ሸፈቲት እንዴ አተው ብቅል ወለእቱ ዐለ ሐጻይን ክም አትኣከው ክም ትሰመዐ፡ ለእግል መስኩበት ወአምን እንዴ ተዐንደቀው ፋግራም ለዐለው ፖሊስ ደርቦም ገብአው፡ ላኪን እት ደብዐት ለትትበሀል አካን ለሽፍተ ዲብ ግሎት ከቢን እንዴ ወደው ሰበት ጸንሐዎም ወመጅሞዕ ሰበት ለክፈው እቶም፡ ምነ ዐሳክር ፖሊስ፡ ኦሮት ኣድም መሐመድ ለልትበሀል ቦሊሲ
ትዘበጠ ከሞተ፡ ብዕዳም አርበዕ ህዬ ጅርሓም ህለው። … ለሞተ ዐስከሪ ወለትጃርሐው ምን ሰንበል ለጌሰው ቶም፡ ለጅርሓም መዛብጦም ከፊፍ ቱ።
ምን ጀሀት ሸፈቲት ህዬ፡ መሐምድ ኤረ ሙሰ ለልትበሀል በዐል ዐድ- እብራሂም (ምን ቢንዓምር ናታብ) እብ ፖሊስ ጽቡጥ ሀለ። ህቱ ኦሮት ሐጪር መንዱቅ አልቢኒ ወ45 ጠልገት ጸንሐ ምስሉ። ቅወት ፖሊስ እብ ኩሉ እትጅሃት ዐሳክረ እንዴ ነድአት እግለ ሰፈቲት ራቅቦም ህሌት። ሁመድ ኤረ እግል ዝያድ ሐምስ ሰነት እት አስመረ ክም ተአሰረ፡ ምኑ እት ባርንቶ እንዴ ነስአዉ፡ እብ ሽንቆ ቀትለዉ። ሁመድ ኤረ እት ሐብስ እት ሀለ፡ ክምሰለ በገሱ ብዙሕ እንዴ ኢናድል እት እዴ አባይ መትከራዩ፡ ሰኒ ለሐርቅ ወሐር፡ ለበክቱ እት ረግም፡ ክእነ ለተሌ ሐሌ ዐለ ልትበሀል፦ ጀልሰት ብዬ ዲብ አስመረ ምስል ናድር የሀው ንዳር እሲት ተሐይሰኩም ስመ ዜነብየ ክልመት በልሰት አዳም ለፈትየ እግል ኤረትርየ ሳልስ በልሰት ልብነ ለገብለየ ከረ ቀሽ ዲሜጥሮስ ከረ ሓምድ ፈረጅ ከረ ማርሻፍራይ፡ አብዴኩመ ሕርየ እት ሐርብ አብናይት እምበለ ለትጸበጠ ሁመድ ኤረ፡ እተ ብዕዳም ምናድሊን ለጀረ ጅረሕ ልግበእ ወእስትሽሃድ ይዐለ። ምነ ድዋራት ብዙሕ ክምሰል አንሰሐበው ላኪን፡ መሐመድ እድሪስ (ሕፉን) አርዌ ነክሸዩ። ምስሎም እግል ልንስእዉ ኢቀድረው። አስክ መረዊት እንክር ቅብለት ባካት አዳል ክም ተዐደው ሸዐብ እት አድግ እንዴ ወደዉ ዐረዎም እቡ። ህቶም ህዬ አስክ ለሐዬ እት ደንጎብልች ሐድገዉ ከጌሰው፡ 52 ለጀረ እቶም ተየልል እብ ዋዴሕ ለዳግሙ እት መዐረከት አብናዬት ለሐድረ መናድል ከራር ኣድም ቱ። ከራር ኣድም ለኢሐድረ ዲቡ ሸይ እግል ልዳግም እግልከ ኩሉ ረአሱ ለኢልትሐሰብ ቱ። ጠቢዐቱ ክምሰልሃ ተ። እግለ ኢሐድረ እቱ ሸይ ሓድሩ አነ ለልብል ነፈርመ፡ ሐሰት ሓድር እቱ ይእንተ እግል ሊበሉመ ሐር ኢልብል። ምን አብናዬት ኬን ክም አንሰሐብነ፡ ሓምድ ወእድሪስ መሕሙድ ተርፈው ምኒነ።
ትዘበጠው ከተርፈው ወለሚ ጀሬት እቶም ቴለሎም እግል እድሌ ሐር አቅበልኮ። ግንድፍልመ ደርብዬ ቀንጸ። ለሰይድነ ስሌማን ሀቤኒተ ከሻፈት ምስልዬ ሰበት ዐለት፡ እት ዕንክላይ እንዴ ፈገርነ አትቃማት አንበትነ። ለዶል ለፖሊስ እግለ ጅሮሕ ነፈሮም እት ገመል እንዴ ጸዐነዉ ወሁመድ ኤረ ህዬ እንዴ ጸብጠዉ እት ገይሶ እቡ ረኤናሆም። ከራር ኣድም ወግንድፍል፡ ሓምድ ወእድሪስ መሕሙድ እግል ልሕዘው ገበይ ሰበት በዴት ምኖም ለአንጎጉ ትመየው አስቡሕ እግለ ጅማዐቶም ዐረው ቦም። ክምሰለ ፈርሆ ምነ ለዐለው እንዴ ኢገብእ፡ ሓምድ ወእድሪስመ ምስሎም ጸንሐዎም።