Wp/sro/Amèrica

< Wp‎ | sro
Wp > sro > Amèrica

S'Amèrica est unu continenti, chi est s'unioni de s'Amèrica setentrionali e de s'Amèrica meridionali.

Is Amèricas (satellite 2009)

Etimologia edit

Segundu sa teoria chi s'est spartzinada in is sèculus, su nòmini de s'Amèrica iat a bènniri de s'esploradori de Firenze, Amerigo Vespucci: ponendu in fatu a custa teoria, unu cartògrafu tedescu, Martin Waldseemüller, iat postu in conca s'idea de mutiri su mundu nou de aici, impreendu su gèneri feminili (Amèrica) de su nòmini suu latinizau (Americus Vespucius), po inditai su continenti nou in una mapa de su mundu disenniada in su 1507, chi s'agatat in sa Cosmographiae Introductio. Esistit perou peri un'àtera versioni, chi ponit su scioberu de su nòmini in unu tempus innantis chi Vespucci arribbessit a su continenti nou.

Giovanni Caboto, sigomenti iat cumprèndiu ca Cristoforo Colombo no fut lòmpiu a s'Orienti Estremu, a pustis de essi propostu po nudda a Ferdinando II e Isabella de Castiglia de ddi donai unu viàgiu esplorativu bie una rotta prus settentrionali, s'est trasferiu in su 1496 in Inghilterra, po cumbinci su rei Erricu VII a sustenni su progettu suu. Su rei, ca iat giai perdiu s'occasioni de tenni Cristoforo Colombo a serviziu po issu, iat coidau a cuncediri s'autorizzazioni a Giovanni Caboto e iat achistìu su suu progettu de viaggiu cun litteras patentis de su 5 de marzu de su 1496.

In su portu de Bristol si fudi ordingiada una spedizioni de cincu navis, armadas cun su dinai de Caboto, ma cun su finanziamentu prus che ateru a carrigu de s'erriccu mercanti gallesu Richard Ameryk, peri chi, po arrexonis ancora de cumprendiri, su 2 de maju de su 1497 ddest sarpàda una e bia, su Matthew, navíu de cinquanta tonnelladas cun ddunu equipaggiu de dexottu ominis: su 24 de lampadas de su 1497 est approdau in s'isula de Isola del Capo Bretone e at toccau sa Noa Scozia, appubandu s'isula de Terranova e, creendu de essi toccau s'estremidadi Nord Orientali de s'Asia, indd'at pigau possessu po nomini de Erricu VII.

Caboto, disignandu sa mappa costas nordamericanas, casi seguramenti po sa primu borta iat donau a cussas terras su nomini de America, in onori de su Richard Ameryk ca fudi su principali finanziadori de su viaggiu suu, avvenniu duus annus primu de sa spedizioni de Amerigo Vespucci. resultat ca s'annuariu de Bristol de su 1497 apat registrau: « [...] sa dii de Santu Giuanni, sa terra de America beniat scoberta de is mercantis de Bristowe, a pissu de una navi nomenada Mathew. », comenti testificau de atrus documentus de cussu tempus pervennius fincias a oi.[1]

Storia edit

Iscoberta de s'Amèrica edit

Is Americas fiant oficialmenti scobertas de su "Becciu Mundu" su 12 de santu Aìni de su 1492, cun su viaggiu de Cristoforo Colombo, unu navigadori imbiau de sa regina de sa Ispagna, e de su XV séculu funti stetias logu de medas esplorazionis e sighentis colonizazionis. Si creit eppuru ca is primus europeus a lompi in su "Mundu Nou" fiant unus cantus de Vichingus, ca iant a essi sbarcaus in s'isula de Terranova e forsis in is costas de su Canada bie su 1100.

Specificatamenti su primu europeu a biri is Americas ca si sciit fiat su vichingu Bjarni Herjólfsson (nasciu in Islanda, ma de originis norvegesas) ca in su 986 iat bittu is costas de Terranova e de su Labrador.

Geografia edit

 
Posizioni de s'America in sa Terra

Geografia fisica edit

S'America capit totu in s'Emisferu occidentali e s'estendit po casi totu sa latitudini de custu emisferu. Est difatis barigada de s'equatori, de su Tropicu de su Cancru e de su Tropicu de su Capricornu. S'estendit a nord fincias a si fai barigai peri de su Circulu polari articu, mentris a sud no lompit a su Circulu polari antarticu.

S'America stremenat petti cun maris e oceanus: a nord de su Mari Glaciali Articu; a ovest e a sud-ovest de s'Oceanu Pacificu; a est e a sud-est de s'Oceanu Atlanticu; a sud de s'Oceanu Pacìficu e de s'Oceanu Atlanticu. A sud, su Meridianu ca transit po su Cabudu Horn (su puntu prus meridionali de s'America), cumpartit difatis (convenzionalmenti) s'Oceanu Pacificu de s'Oceanu Atlanticu.

In totu s'America tenit una superfizie de 42.549.000 km², unu pagu de mancu de sa de s'Asia de cali est scrobada de su Strintu de Bering.

Geomorfologia edit

S'America est cumposta de duas mannas terras bessias a pillu mutìas "Amèrica de su nord" e "Amèrica de su sud" po comenti funti postas. Arrexonandu de i su tremini intre is duas Americas, is geografus funti casi totus de accordiu a cunsiderai s'Amèrica Centrali parti de s'America de su Nord. In particulari prus che atru si cunsiderat s'Istmu de Darién comenti tremini. Cun prus precisioni su spartiacque de is fluminis Atrato (flunini de sa Colombia) e Tuiria (flumini de sa Repubblica de Panamà). Prus pagu bortas, comenti tremini intre is Americas, si cunsiderat su Canali de Panamà (postu prus a nord-ovest).

Geografia politica edit

Su Nordamèrica contat 22 stadus indipendentis, su Sudamèrica contat 13 stadus indipendentis. Calincunu territoriu est mesu-indipendenti.

Amèrica setentrionali edit
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de Argiolas
de su 2007)
Densidadi (po km²) Capitali
Bermuda (Regnu Uniu) 58,8 65 773 1 096 Hamilton (Bermuda)
Canada 9 984 670 35 749 600 3,4 Ottawa
Groenlandia (Danimarca) 2 166 086 57 695 0,028 Nuuk
Mèssicu 1 972 550 117 409 830 57 Zittadi de su Mèssicu
Saint-Pierre e Miquelon (Franza) 242 6 125 25 Saint-Pierre (Saint-Pierre e Miquelon)
Stadus Unius 9 372 614 325 127 000 34 Washington D.C.
Amèrica centrali edit
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de Argiolas
de su 2007)
Densidadi (po km²) Capitali
Belize 22.966 256.062 11 Belmopan
Costa Rica 51.100 4.325.838 85 San José (Costa Rica)
El Salvador 21.040 6.948.073 330 San Salvador
Guatemala 108.890 12.974.361 119 Zittadi de Guatemala
Honduras 112.090 6.406.052 57 Tegucigalpa
Nicaragua 129.494 5.603.000 42 Managua
Panamá 78.200 3.231.000 43 Panamá (zittadi)
Antillas edit
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de Argiolas
de su 2007)
Densidadi (po km²) Capitali
Antigua e Barbuda 442 69.108 152 Saint John's (Antigua e Barbuda)
Curaçao (Paisus Bascius) Willemstad
Aruba (Paisus Bascius) 193 102.695 532 Oranjestad
Sint Maarten (Paisus Bascius) Philipsburg (Sint Maarten)
Bahamas 13.940 297.852 21,2 Nassau
Barbados 430 276.607 642 Bridgetown
Isulas Cayman
(Regnu Uniu)
260 44.270 139 George Town (Isulas Cayman)
Cuba 110.861 11.184.023 110,9 S'Avana
Dominica 754 72.386 91 Roseau
Repubblica Dominicana 48.730 9.183.984 173,2 Santo Domingo
Grenada 350 105.000 259,5 Saint George's
Guadalupa (Franza) 1.628 420.000 258 Basse-Terre (zittadi)
Haiti 27.750 8.527.817 271 Port-au-Prince
Giamaica 11.425 2.598.000 245 Kingston (Giamaica)
Martinica (Franza) 1.128 401.000 339 Fort-de-France
Montserrat (Regnu Uniu) 102 4.798 47 Plymouth (Montserrat)[2]
Porto Rico (Stadus Unius) 9.104 3.994.259 438 San Juan (Porto Rico)
Saint-Barthélemy (Antillas)
(Franza)
25 6.852 274 Gustavia
Saint Kitts e Nevis 261 38.756 148,5 Basseterre
Santa Lucia (Antillas) 620 160.145 260 Castries
Saint-Martin (Franza)
(Franza)
53,20 31.397 590 Marigot (Saint-Martin)
Saint Vincent e Grenadine 389 116.812 300 Kingstown
Trinidad e Tobago 5.128 1.300.000 215 Port of Spain
Turks e Caicos
(Regnu Uniu)
497 26.023 60 Cockburn Town
Isulas Virginis americanas
(Stadus Unius)
352 124.778 254 Charlotte Amalie
Isulas Virginis britannicas
(Regnu Uniu)
153 21.730 142 Road Town
Amèrica meridionali edit
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de argiolas
de su 2007)
Densidadi (po km²) Capitali
Argentina 2.766.890 39.921.833 14,3 Buenos Aires
Bolivia 1.098.580 8.857.870 8,1 Sucre
Brasile 8.514.877 192.000.000 22 Brasilia
Cile 756.950 16.358.565 21,1 Santiago (Cile)
Colombia 1.138.910 44.831.434 39,4 Bogotá
Ecuador 283.560 13.363.593 47,1 Quito
Isulas Falkland (Regnu Uniu) 12.173 2.967 0,24 Port Stanley
Georgia de su Sud e isulas Sandwich meridionalis
(Regnu Uniu)
4.190 200 0,04 Grytviken
Guyana 214.970 765.283 3,6 Georgetown (Guyana)
Guyana francesa (Franza) 86.504 190.842 2 Cayenna
Paraguay 406.750 6.347.884 15,6 Asunción
Perù 1.285.220 27.925.628 21,7 Lima
Suriname 163.270 433.998 2,7 Paramaribo
Uruguay 176.220 3.415.920 19,4 Montevideo
Venezuela 912.050 25.375.281 27,8 Caracas

Immàginis de dinai edit

Dinai edit

Nodas e arreferimentus edit

  1. [1] La domanda del giorno « Scienza Oggi ».
  2. Capitali de facto est Brades.

Àterus progetus edit

  Commons - Category:America [2]

Acàppide foras edit

Li Continenti de sa Terra
 
Africa
 
Antarticu
 
Asia
 
Australia
   
Amèrica
 
Europa