دیرووک فەرانسە یەکم کەڕەت لە سەردەم ئاسن سەفت بۊیە. فەرانسەێ ئمڕووژە لە بەش گەورەێ ناوچەێگ سازەریاس ک ڕوومیەگان وەپێ وەتیان گۆل. دیرووکنۊسەیل ڕوومی ئاماژە کردنە ک سێ گورووێ قەومی-زوانی لە ناوچەگە بۊنەː گۆل، ئاکیتانی، و بێلژ. گۆلەگان ک گەورەتر بۊنە و بەڵگە و سەنەدیل فرەترێگ لەوارەیان هەس، مەردمێگ لە نەسەوەێ سێلتی بۊنە ک وە زوانێگ قسە کردیان ک ئمڕووژە وە پێ ئۊشن زوان گۆلی.
لە درێژاێ هەزارەێ یەکم وەر جە زایین، یوونانیەگان، ڕوومیەکان و کارتاژەگان کۆلۆنیەیلێگ لە لێوارەیل دەلیاێ مەدیترانە و دوورگەیلی دامەزراندن. کۆمار ڕووم لە کووتاییەیل سەدەێ دۊیەم وەر جە زایین، باشوور گۆل لکان وە خاک خوەی و ناوی هیشت پارێزگاێ گۆل ناربۆنێنسیس، و هەلەێوا پاشمەنی خاک گۆلیش لە شەڕەیل گۆلی لە ساڵەیل ٥٨ تا ٥١ وەر جە زایین لە لایەن هازەیل ڕووم وە فەرماندەری ژوولیووس سێزار داگیر کریا. ئێکەش فەرهەنگ گالۆ-ڕوومی هاتە دی و گۆل وە سرعەت لە ناو ئمپراتووری ڕووم تاویا.
لە دەورەیل پاشین دیرووک ئمپراتووری ڕووم، گۆل کەفتە ژێر هەڵاماتەیل بەربەرانە و هەروەها کووچەیل فرەێگ وەپێ کریا ک گرینگترینیان کووچ فرانکەیل ژێرمەن بۊ. لە کووتاییەیل سەدەێ پێنجەم کلۆڤیس یەکم پادشاێ فرانک بیشتر جەماوەر گۆلەگان لە ژێر حکۆمەت خوەی یەکەوگرتیەو کرد، ک زەمینە ئەڕاێ فرانکەگان ئامادەوە کرد تا چەند سەدە دەسەڵاتداری بکەن. هاز فرانکەگان لە سەردەم شارلێماین وە فرەترین حەد خوەی ڕەسی. پادشایەتی فەرانسە لە سەدەیل ناوین، لە بەش خوەرئاواێ ئمپراتووری کارۆلێنژی شارلێماین هاتە دی ک وە ناو فرانک خوەرئاوا ناسریا، و لە ژێر حکوومەت خانەدان کاپێ ک لە ساڵ ٩٨٧ وەدەس ئۊگێ کاپێ دامەزریا، هاز وەرچەوێگ وە دەس هاورد.
قەێران لە سەر جێنشینی ک پاش لە مردن دۊایین پادشاێ خانەدان کاپێ لە ساڵ ١٣٢٨ قومیا، بائس زنجیرەێگ لە شەڕەیل ناوەین خانەدان ڤالوا و خانەدان پلۆنتەژۆنێ بۊ، ک وەپێ ئۊشن شەڕ سەد ساڵە. شەڕ وە شێوەێ ڕەسمی لە ساڵ ١٣٣٧ زایینی ئەیجوورە دەسپێک بۊ ک فیلیپ شەشەم هەوڵ دا تا دووکنشین ئاکیتەێن لە دەس ئدوارد سێوەم ئنگلێستان لە خانەدان پلۆنتەژۆنێ ک میراتدار خاوەنێتیی بۊ و داواێ تاج و تەخت فەرانسە داشت، دەر بارێت. ئەیەرچە لە سەرەتا، پلۆنتەژۆنێەگان سەرکەفتنەیلێگ جوور دەسوەسەر کردن ژان دۊیەم داشتن، وەلی پاشان بەخت وە سوود ڤالواگان هەڵگەڕیا. ژان دارک، دۊیەت جفتیارێگ ک هازەیل فەرانسە دژ وە ئنگلێستان ڕێبەری کرد و بۊ وە یەێ قارمان نەتەوەیی، لە کەسایەتیەیل بەرجەستەێ ئەی شەڕە بۊ. ئه‌ی شه‌ڕه له ئاکام له ساڵ 1453 وه سه‌رکه‌فتن بنه‌ماڵه‌ێ ڤالوا کووتایی وه‌پێ هات.
سەرکەفتن لە شەڕ سەد ساڵە کاریگەری ناسییۆنالیزم فەرانسەڤی فرەترەو کرد و هاز پادشایەتی فەرانسە گەشە بۊ. حکوومەت فەرانسە لە چەرخەێگ ک وەپێ ئۊشن ڕەژیم کۊیەنە، وە سەڵتەنەت موتلەق ناوەندگەرا هەڵگەڕیا. لە سەدەیل پاشین، فەرانسە ڕنێسانس و ساغکردن دینی تەجربە کرد. شەڕەیل دینی لە هەوراز خوەی بۊ ک فەرانسە تۊش یەێ قەێران جێنشینی ترەک هات، ئەیجوورە ک ئانری سێوەم ئاخرین شاێ ڤالوا دژ وە خانەدان بووربۆن و خانەدان گیز ک لایەنەیل دژبەر بۊن دەس کرد وە شەڕ. ئانری پادشاێ ناڤار لە خانەدان بووربۆن تۊیەنست لە ئاژاوەیل سەربکەفێد و سڵسڵەێ بووربۆن فەرانسە دابمەزرنێد. یەێ ئمپراتووری ئستێعماری جهانگر لە سەدەێ ١٦هەم دامەزریا. هاز سیاسی فەرانسە لە دەورەێ دەسەڵاتداری لوویی چواردەهەم ناسیاێ وە «پادشاێ خوەر»، ک قەسر ڤێرسای سازی، وە هەوراز خوەی ڕەسی.
لە دۊاییەیل سەدەێ ١٨، پادشایی و بنکەیل پەیوەندیداری وە ئنقلاو گەورەێ فەرانسە لە ساڵ ١٧٨٩ هەڵوەشیا. فەرانسە ئەڕاێ ماوەێگ چۊ یەێ کۆمار ئدارە بۊ، تا وەختێگ ک ناپۆلیۆن بۆناپارت کۆمارەگە هەڵوەشان و ئمپراتووری فەرانسە دامەزران. وەدۊاێ شکست ناپۆلیۆن لە شەڕەیل ناپۆلیۆنی (١٥-١٨٠٣) حکوومەت فەرانسە چەن کەڕەت گووڕیا، ماوەێگ بۊ وە پادشایەتی، ئەسە ئەڕاێ ماوەێ کورتێگ بۊ وە کۆمار دۊیەم، ئمجا دوارە بۊ وە ئمپراتووری دۊیەم، تا لە ئاکام کۆمار سێوەم فەرانسە لە ساڵ ١٨٧٠ دامەزریا ک پایارتر بۊ.
فەرانسە لە Wp/sdh/شەڕ جهانی یەکم بەشێگ لە سیانەێ هاودەنگەیل (مسەللەس متەفقین) بۊ و لە پاڵ بریتانیا، ڕووسیە، ئیتاڵیا، ژاپۆن و ئەیاڵەتەیل یەکەوگردی ئامریکا و هاودەنگەیل بۊچگتر، دژ وە ئاڵمان و هازەیل ناوەند شەڕ کردیان.
فەرانسە لە شەڕ جهانی دۊیەم یەکێگ لە هاوپەیمانەیل بۊ، وەلی لە ساڵ ١٩٤٠ لە لایەن ئاڵمان نازی داگیر کریا. کۆمار سێوەم هەڵوەشیا و بەش فرەتر فەرانسە کەفتە دەس ئاڵمان و وە شێوەێ ڕاستەوخوە وە دەس ئاڵمانیەیل بەجەر بۊ، لە حاڵێگ ک لە باشوور فەرانسە حکوومەت ڤیشی شکل گرت ک تا ساڵ ١٩٤٢ ئەو ناوچەیلە بەجەر کردیا. بارودووخ ژیان فرە سەختەو بۊ، چۆن ئاڵمان خوارده‌مه‌نیه‌یل وه تاڵان بردیاد و سه‌ربازگری کردیاد و یه‌هوودیه‌یل فره‌ێگ کوشه‌ریان. شارل دۆ گۆل جمشت فەرانسەێ ئازاد ڕێبەری کرد ک یەک وە یەک ئمپراتووری ئستێعماری گرتە دەس و واوەسەێ دەورەێ شەڕ هاوکووک کردیاد. وەدۊاێ ئازادبۊن فەرانسە لە تاوسان ١٩٤٤، کۆمار چوارەم دامەزریا. فەرانسە وەردە ورد لە بوار ئابووری وازسازیەو بۊ، و ڕەدەێ زایین و دنیا هاتن مناڵیش لەناوی چیە بان. شەڕەیل درێژماوە لە هێندوچین و ئەلجەزایر سەرچاوەیل فەرانسە تواو کرد و وە شکست سیاسی ئەنجامی. وە هەڵهاتن قەێران ئەلجەزایر لە ساڵ ١٩٥٨، شارل دۆ گۆل کۆمار پێنجەم فەرانسە ئێعلام کرد. لە دەهەێ ١٩٦٠، ئستێعمارسڕی بائس بۊ ک بەش فرەتر ئمپراتووری ئستێعماری فەرانسە سەروەخوە بوود، لە حاڵێگ ک بەشەیل بۊچگتری چۊ لق و ناوچەیل ئەوپەڕ ئاو و کوومەیل ئەوپەڕ ئاو لە ناو دەوڵەت فەرانسە ئامیتە بۊ. لە زەمان شەڕ جهانی دۊیەم فەرانسە ئەندام هەمیشەیی ئەنجمەن ئاسایش نەتەوە یەکەوگردیەگان و ناتۆ بۊیە. فەرانسە هەلەێوا لە ڕەوەن یەکەوگرتنێگ ک پاش لە ١٩٤٥ قومیا و وە دامەزریاێن یەکیەتی ئرووپا ئەنجامی، نەخش فرەێگ داشت. ئەیەرچە پێشوەچین ئابووری فەرانسە لە ساڵەیل دۊایین فرە کەمەو بۊیە، وەلی چۊ وڵات پرهازێگ لە بوار ئابووری، فەرهەنگی، نزامی و سیاسی لە سەدەێ ٢١ەمیش نەخشی ئیفا کەێد.