ئێڵبەگی جاف (898-961ق) لە ھەڵوەسوانەیل کورد و پەیرەوان ئایین یارسان لە چەرخەێ سەفەڤیان بۊە. ئێڵبەگی ھەڵوەسەیلێگ دێرد ک جوور شاتەیموور بانیارانی، شانێمەتوڵاێ وەلی و نوستەرادامووس لە ناویانا ڕووداوەیل بانان پێشدۊنیەو کردیە.
ژیان
editئێلبەگی لە ساڵ ۸۹۸ کووچی مانگی لە شارەزوور لە داڵگ بۊ و لە ساڵ ۹۶۱ کووچی مانگی واتە لە چەرخەێ سەفەڤیان کووچ دۊایی کردیە. ئەو ھاوکات وە پادشایەتی شا ئسماێل سەفەڤی و شا تاماز یەکم ژیاس. ئەو سەردەمە دەورەێ گەشەبۊن یارسان بۊە. بەڵام وەحید دەستگێردی لە نسخەێ ساخ کریاێ خوەی لە ھەڵوەسەیل ئەدیبولمەمالەک فەراھانی ک ھەڵوەسەیل ئێڵبەگی جاف ھاوردیەسە وە زوان فارسی، کات ژیان ئێڵبەگی وە دۊاێ تەیموور بانیارانی نۊساس و لە ئەۊ چۊ جێنشین تیمور ناو ھاوردیە. موحەمەدعەلی سوڵتانی ئەی قسە وە ھەڵە زانستیە. ئەڵادین سەجادییش لە کتاوەگەێ خوەی وە ناو «مێژووێ وێشەێ کورد» ک لە ساڵ ۱۹۵۲ زایینی (۱۳۳۱ کووچی ھەتاوی) چاپ بۊە، کات ژیان ئێڵبەگی «لەێوا ک ئوشن، چوارسەد ساڵ لەیەو وەر» نۊساس ک چەرخەێ سەفەڤیان نیشان کەێد.
نسخەیل لەدەسرەس
editتەنیا ساخکردنەوەێ مەوجوود لە ھەڵوەسەیل ئێڵبەگی جاف وە دەس سەدیق سەفیزادە (ب‍وورەک‍ەیی) ئەنجام گیریاس و تا ئێسە سێ کەڕەتیش وە ناونیشانەیل ژێر چاپ کریاس:
- ای‍ل‌ب‍ی‍گ‍ی‌ج‍اف ، پێشبینیەکانی عێلبەگی جاف (پیشبینی های ایل بگی جاف) ، گردآوری و شرح از صدیق ص‍ف‍ی‌زاده (ب‍وره ک‍ه‌ئ‍ی) ، ناشر مؤلف، چاپ یکم ۱۳۶۰.
- ای‍ل‌ب‍ی‍گ‍ی‌ج‍اف، پیشگوئیهای ایل بیگی جاف ، ترجمه و شرح صدیق صفی زاده ، تهران: عطایی، ۱۳۷۳.
- ای‍ل‌ب‍ی‍گ‍ی‌ج‍اف، پ‍ی‍ش ب‍ی‍ن‍ی ی‍ه‌ک‍ان‍ی ع‍ی‍ل ب‍ەگ‍ی جاف (پیشبینی های ایل بگی جاف) ، [گ‍ردآورن‍ده] صدیق ب‍وره‌ک‍ه‌ی‍ی (ص‍ف‍ی‌زاده) ، س‍ن‍ن‍دج: ناشر مؤلف، ۱۳۸۲.
سەفیزادە سەبارەت وە دەقەیل دەسنۊسێگ ک لە لیان کەڵک وەرگرتیە لە ساخکردنەوەێ خوەی تەنیا ئاماژە وە ئەی چوار دەقە کردیە:
- نسخەێ فەریدوون پالیزی، ھن ساڵ ۱۲۷۱ کووچی مانگی (۱۲۳۳ ھەتاوی)
- نسخەێ کاکارەدایی، ھن ساڵ ۱۳۲۵ کووچی مانگی (۱۲۸۶ ھەتاوی)
- نسخەێ موحەمەد لواوبری، ھن ساڵ ۱۳۴۳ ھەتاوی
- نسخەێگ بێ ناو، ھن ساڵ ۱۳۴۶ ھەتاوی
سەفیزادە دەسنیشان کردیە ک نسخەێ یەکم لە ئەوان دی کامڵتر بۊە و ساخکردن لە بن ئەو نسخەگە بۊە، بەڵام ھۊچێگ لە چار نسخە کامڵ نۊیە. ئەۊ جێ پێیاکردن ئەی دەقەیلە دەورەوەر کرماشان و ئەڤشار نۊساس و ئاماژە وە شوون دەقیقێگ ئڕایان نەکردیە. موحەمەدعەلی سوڵتانی ئەی نسخەیلە مۆتەبەر نەزانستیە و ساخکردنەگەێ سەفیزادەێش تەحریفکریاێ زانستیە.
ھەڵوەس
editئێڵبەگی جاف ھەڵوەسەیلی وە زوان کوردی سورانی، وە شێوەێ ھەجایی و لە خشتەیل ھەیشت ھەجایی وەتیە. وە وەتەێ موحەمەدعەلی سوڵتانی، ھەڵوەسەیلی وە دەس ئەدیبولمەمالەک فەراھانی ھە وە شێوەێ ھەڵوەس وە فارسی وەرگێڕیاسە و لە دیوان سەرجەم ھەڵوەسەیل ئەدیبوڵمەمالەک وە ساخکردنەوەێ وەحید دەستگێردی چاپ کریاس.