Янко Рац, новинар (*10. фебруар 1930. - †24. септембер 2013.), наставнїк, длугорочни редактор часопису за дзеци Пионирска заградка, педаґоґ и писатель за дзеци. Єден є з перших руских новинарох у Рускей редакциї Радио Нового Саду од 1950. року.
| Янко Рац | |
|---|---|
 | |
| Народзени | 10. фебруара 1930. |
| Умар | 24. септембра 2013.(83) |
| Державянство | югославянске, сербске |
| Язик творох | руски |
| Школа | Гимназия у Вербаше |
| Универзитет | Висша педаґоґийна школа
у Новим Садзе (ґрупа за биолоґию) |
| Период твореня | 1950. - 1992. |
| Жанри | писатель, новинар, наставнїк |
| Поховани | на теметове у Руским
Керестуре |
Биоґрафия
Янко Рац ше народзел 10. фебруара 1930. року у Руским Керестуре. Родичи оцец Митро и мац Веруна родз. Папяньо. Янко мал ище двох братох. Основну школу и нїзшу ґимназию з малу матуру закончел у Руским Керестуре. Висши класи ґимназиї з вельку матуру, часточно поряднє, а часточно позарядово (1948-1952), закончел у Вербаше.
Янко Рац спадал, як школяр, до перших ґенерацийох рускей ґимназиї, котра основана на початку 1945. року у Руским Керестуре. Були то ґенерациї школярох спомедзи хторих векшина тих цо закончели стреднї и високи школи були и ношителє културного живота скоро по шицких местох у Войводини и Горватскей дзе жию Руснаци. Таки бул и Янко Рац и теди кед робел як новинар у Рускей редакциї Радио Нового Саду, и теди кед робел як наставнїк у Новим Орахове и Руским Керестуре, а найбаржей теди кед постал главни и одвичательни редактор мешачнїка за дзеци, або источашнє и як главни и одвичательни редактор младежского часопису, а и теди кед волонтерски робел як секретар Дружтва за руски язик, литературу и културу, а потим як його предсидатель.
У Рускей редакциї Радио Нового Саду робел коло два роки (1950-1951) як новинар и спикер, а вец ше опредзелєл за дальше школованє. По законченю велькей матури уписал студиї на висшей педаґоґийней школи у Новим Садзе (ґрупа за биолоґию). По успишним законченю студийох, од 1955. по 1959. рок робел як наставнїк у основней школи у Новим Орахове, а вец од 1959. по 1962. рок як наставнїк биолоґиї у висших класох основней школи у Руским Керестуре. Нєт сумнїву же вон под час роботи у Рускей редакциї Радио Нового Саду добре упознал наш литературни язик, бо у чаше кед є у Керестуре наставнїк биолоґиї, вон викладал и мацерински руски язик руским школяром Стреднєй економскей школи у Кули. Алє, з оглядом на то же тоти школяре шицки були з Руского Керестура, настава мацеринского язика отримована у просторийох основней школи у тим валалє. Як у вецей нагодох окреме наглашовал Янко Рац, тот предмет бул обовязни за тих школярох и оцена з нього уписована до свидоцтва.
Янко Рац бул у малженстве зоз Милицу родз. Канюх и мали двойо дзеци, дзивку и сина.
Робота у часопису за дзеци
Од 1963. року, дзекуюци новинарскому искуству, здобутому ище под час роботи у Рускей редакциї Радио Нового Саду, анґажовани є на длужносц главного и одвичательного редактора дзецинского часопису Пионирска заградка, котри видавало Новинске подприємство „Руске слово”, котрому теди шедзиско було тиж у Руским Керестуре. На тей длужносци остал аж по одход до заслуженей пензиї 1992. року. Треба ту спомнуц же, попри спомнутого часопису за дзеци, вон од 1972. по 1974. бул и перши главни и одвичательни редактор младежского часопису МАК (Младосц-активносц-креативносц).
Янко Рац од самого снованя бул активни член Дружтва за руски язик и литературу[1]. У периодзе 1975–1984. року бул и секретар Дружтва за руски язик и литературу, як треци по шоре од його снованя а 1986. по 1988. рок бул на функциї предсидателя Предсидательства Дружтва.
Од 8 бокох на келїх виходзели перши числа Пионирскей заградки, под редакторством Янка Раца Заградка сцигла по обсяг од 32 бокох формату А4, а тираж єй бул 1500 прикладнїки мешачно. Редакция того дзецинского часопису була добре повязана з дзецми, їх учителями и наставнїками та зоз шицкима рускима писателями. Було установене сотруднїцтво зоз шицкима войводянскима часописами за дзеци на язикох националних меншинох як и з коло 40 дзецинскима часописами тедишнєй Югославиї.
Як редактор дзецинского часопису, Янко Рац од 1963. року почал писац и литературни твори за дзеци. Приповедки му прекладани на сербски, українски, словацки, албански и турски язик; автор є и вецей учебнїкох за основни школи, а дал значни допринос и у пририхтованю и обявйованю терминолоґийних словнїкох, окреме зоз обласци биолоґиї кед пририхтал биолоґийни сербскогорватско-латинско-руски словнїк у хторим були 3200 термини. Робел и на пейцязичним словнїку птицох Войводини у хторим терминолоґийно обробени вецей як 300 файти птицох. Янко Рац зоз сербского, українского, словацкого и словенского язика преложел коло 300 приповедки.
Та, заш лєм, найвекше число його написох друковане у часопису за дзеци Пионирска заградка котру ушорйовал блїзко 30 роки. Велї з нїх маю и литературни характер, та мож повесц же були и предходнїца за його опредзелєнєня на публикованє таких творох у окремних кнїжкох.
Литературни твори
Янко Рац автор двох прозних кнїжкох за дзеци: Мойо и твойо слички (1975) и Лєсаров любимец (1986). Значне число ориґиналних роботох, информативних и литературних, обявел у часопису Шветлосц и у Народним календаре у периодзе од 1967. по 1983. рок.
Анализуюци прозну творчосц Янка Раца у Историї рускей литератури, др Юлиян Тамаш спомина же ю характеризує амбиция же би його твори були так волани „слички”, же ше зоз тим наглашує їх фотоґрафска природа у смислу найдошлїднєйшого реализма дзе ше животна подїя зачина и закончує з таким шором и на таки способ як цо то у приповедки виприповедане, и заключує же Рацова кратка приповедка з часци споведз з вчасного дзецинства а з часци фотоґрафия живота дзецох коло писателя. Мож ше и соглашиц зоз таким заключеньом, бо нє мож виключиц факт же Рац свойо „слички” обявйовал у „Пионирскей заградки” на огранїченим простору и з концепцийно ясно одредзену дидактичну наменку.
Року 1970. Новинско-видавательне подприємство „Руске слово”, тераз уж зоз шедзиском у Новим Садзе, додзелєло му Другу награду за дзецинску драмску сличку Златни дзеци, котра була на вецей заводи емитована у руских емисийох за дзеци прейґ габох Радио Нового Саду. При тим мушиме спомнуц же Янко Рац участвовал и як ґлумец у велїх радио драмох за дзеци и за одроснутих, а єден час и на театралней сцени у Руским Керестуре.
После одходу до пензиї 1992. року Янко Рац ше врацел жиц до Руского Керестура.
Умар у новосадским шпиталю дня 24. септембра 2013. року. Похвани є на теметове у Руским Керестуре.
Литература
- Дюра Латяк, Янко Рац, педаґоґ, новинар, писатель за дзеци, редактор, Studia Ruthenica, Дружтво за руски язик, литературу и културу, ч. 18, р. 2013, б. 195-200.
- Мелания Римар: 70 роки од народзеня писателя Янка Раца, Studia Ruthenica, Дружтво за руски язик, литературу и културу, ч. 7, р. 1999-2000, б. 124-125.
Вонкашнї вязи
- Ґрупа авторох: Гласи и часи, 70 роки Рускей редакциї Радио Нового Саду, Новинарска Асоцияция Руснацох НАР, р. 2019. б. 12.
- Члени Дружтва за руски язик, литературу и културу, под ч. 6 Янко Рац, рoк 1970.
- Янко Рац, портрет - З нагоди 80-рочнїци живота, Олґа Карлаварис,ТВ Войводина, р. 2010.
Ґалерия
-
Делеґация КСУТ зоз Прешова у нащиви НВП "Руске слово" и Друкарнї у Руским Керестуре, 1967. року З лїва на право: Делеґацийов вожач, Юрiй Дацко (редактор новинох "Нове життя"), Дюра Латяк, Юрiй Цимбора, Янко Рац, Єфрем Колєсар (стої), Василь Вархола, Лудвиґ Галушка, Дюра Папгаргаї (стої) и Федiр Ковач (секретар КСУТ-у)
Референци
- ↑ Дружтва за руски язик и литературу - Так ше Дружтво теди волало и так було реґистроване аж по 2000. рок, кед є пререґистроване на ДРУЖТВО ЗА РУСКИ ЯЗИК, ЛИТЕРАТУРУ И КУЛТУРУ.