ပြင်ဆင်တည်းဖြတ်သူ ထောင်ပေါင်းများစွာက သင်ယူလေ့လာမှုတိ၊ မျှမျှတတဖြစ်အောင် ဇာပိုင်ဖန်တီးမလဲ ဆိုစွာတိ၊ အခြားသူတိနန့် ဘယ်လိုတွဲဖက်လုပ်ကိုင်မလဲ၊ အငြင်းပွားမှုတိကို ဘယ်လိုဖြေရှင်းမလဲ စရေ အတိ့အကြုံတိကနီတဆင့် မူဝါဒများနန့် လမ်းညွှန်ချက်များကို အချိန်နန့်အမျှ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးအောင် လုပ်ဆောင်ထားပါရေ။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဒီစည်းကမ်းတိစွာ အခြေခံသဘောတရား ဖြစ်ပါရေ။ မူဝါဒများနန့်လမ်းညွှန်ချက်များစွာ ဒေ အခြေခံ အခြေခံသဘောတရားတိဧ့အကြမ်းဖျင်း မျှသာဖြစ်ပါရေ။ သူရို့တိစွာ အခြေအနီအနီ အရပ်ရပ်အားလုံးမှာ အခြေခံသဘောတရားတိဧ့အဓိပ္ပာယ်သတ်မှတ်ချက်ကို တိကျပြည့်စုံအောင် ဖော်ညွှန်းနိုင်ဖို့ မဟုတ်ပါဘူး။ သူရို့တိကို စဉ်းစားဉာဏ်နန့် လိမ္မာကျွမ်းကျင်မှုရို့ကို အသုံးပြုပြီး နားလည်နိုင်ရဖို့ ဖြစ်ပါရေ။ သို့ရေ်ငြားလည်း ဝီကီပီးဒီးယားက ဘာမဟုတ်ဘူးလဲ ဆိုစွာနန့် လုပ်လေ့ဟိရေ အမှားများကို ရှောင်ကြဉ်မင့်ရေ ဆိုရေ အချက်တိတော့ ဟိနီပါသေးရေ။ လမ်းစဉ်ငါးရပ်စွာ ဝီကီပီးဒီးယား အခြေခံသဘောတရားများနန့် အများဆုံးအကျုံးဝင်ရေ အနှစ်ချုပ်ပဲ ဖြစ်ပါရေ။
အချက်အခြာ အကြောင်းအရာ မူဝါဒတိ
ဘက်မလိုက်ရေ အမြင်
ဘက်မလိုက်ရေ အမြင် (Neutral point of view) ကို ထိန်းသိမ်းခြင်းသည် ဝီကီပီးဒီးယား၏လမ်းစဉ်ငါးရပ်တွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်ပြီး ဝီကီပီးဒီးယား၏ အခြေခံ နိယာမ ပဲ ဖြစ်ပါရေ။ ဒီမူဝါဒစွာ အကြောင်းခြင်းရာတစ်ခုအပေါ် အဓိပ္ပာယ်ပြည့်ဝပြီး အရီးပါရေ အမြင်တိအားလုံးကို လက်ခံခြင်း ဖြစ်ပါရေ။ တစ်စုံတစ်ဦးဧ့ရှုထောင့်ကနီ စတင်စွာထက် ဖြစ်နိုင်ရေ အမြင်အမျိုးမျိုးကနီ ဝေဖန်အကဲဖြတ်မှုတိ မပါဘဲ တင်ပြခြင်းဖြစ်ပါရေ။ ကျွန်ုပ်ရို့ ရည်မှန်းချက်စွာ သတင်းအချက်အလက် ပီးနိုင်ဖို့ ဖြစ်ပြီး လက်ခံချင်အောင် ပြောဆိုခြင်း မဟုတ်ပါ။
ဝီကီပီးဒီးယားစွာ ဆန့်ကျင်ဖက်အမြင်များ ပီးခြင်း သို့မဟုတ် ကျိုးကြောင်းညီညွတ်စွာ ဆက်ဆံခြင်းဖြင့် သာတူညီမျှမှုကို မရယူပါ။ အမြင်များကို ခိုင်လုံရေ အကိုးအကား ကေးမြစ်တိကို အချိုးညီညီ တင်ပြခြင်းပဲ ဖြစ်မင့်ပါရေ။
ဆောင်းပါးထဲမှာ ခံယူချက်ကို ဖော်ပြနိုင်ပါရေ။ ဒါပေဖို့ အချက်အလက်အနီနန့် မဟုတ်ဘဲ ခံယူချက် အနီနန့်ပဲ တင်ပြရဖို့ ဖြစ်ပါရေ။ ဥပမာ "ဒီအပေါ်မှာ ထောက်ခံသူတိ ပြောဆိုကြစွာကတော့..." သို့မဟုတ် "အစီကေခံသူ X ယုံကြည်စွာကတော့ ..." ဆိုရေ အရီးအသားမျိုး ဖြစ်ပါရေ။
ဝီကီပီးဒီးယန်းတိ "ဘက်မလိုက်အမြင်"နန့် ပတ်သက်ပြီး ပြောဆိုကြစွာတိ မင့်ကြားဖူးမှာပါ။ ဒါစွာ ဘက်လိုက်ရီးသားထားရေ ဆောင်းပါး ယပိုင်မဟုတ်ကေ ရှုထောင့်တစ်ခုတည်းကနီ ရီးထားစွာအတွက် ဝီကီပီးဒီးယား ဘန်းစကား ဖြစ်ပါရေ။ ကြေငြာဆန်ဆန် ရီးသားထားရေ ဆောင်းပါးတိစွာ ဒီကဏ္ဍမှာ အကျုံးဝင်ပါရေ။ ရှားပါးအခြေအနီတိအနီနန့် ညီမျှရေ အမြင်ထက် အခြားရှုထောင့်ကို ဆွေးနွေးဖို့ အချိန်အများကြီး ပီးထားစွာမျိုးလဲ ဖြစ်နိုင်ပါသေးရေ။
တကယ်လို့များ မင့်စွာ ဘာသာရီး၊ နိုင်ငံရီး အစဟိရေ အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ဆောင်းပါးတိမှာ အချိန်ပီးတော့မယ်ဆိုကေ ဘက်မလိုက်မူဝါဒ စာမျက်နှာကို တတ်နိုင်သမျှ မြန်မြန် ဖတ်ရှုပီးဖို့ အရီးကြီးပါရေ။ မင့်အနီနန့် စိတ်ခံစားမှုတိ နည်းရေ သင်္ချာ၊ ချက်ပြုတ်နည်း စရေ ဆောင်းပါးတိမှာ အချိန်ပီးမယ်ဆိုကေနောင်မှ ဒီမူဝါဒတိကို ဖတ်ရှုထားမင့်ပါသေးရေ။ ဒီနီရာမှာ ပြောလိုစွာကတော့ ဘက်မလိုက်အမြင် ကိစ္စတိ ဖြစ်လာခဲ့ကေ မူဝါဒအပြည့်အစုံကို ဖတ်ရှုထားဖို့ အကြံပီးလိုပါရေ။
စိစစ်အတည်ပြုခံနိုင်မှု
ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဆန်းစစ်ခံနိုင်ရေ အကြောင်းအရာတိ လိုအပ်ပါရေ။ ဆိုလိုစွာက ခိုင်လုံရေ အကိုးအကားတိက ပြောပြထားစွာတိကိုပဲ မင့်ရီးသားနိုင်မှာပါ။ အကယ်၍ မင့်ရီးဖို့ အချက်အလက်အတွက် ခိုင်လုံရေ အကိုးအကားရှာမရခဲ့ချိန်မှာ မင့်ကိုယ်တိုင် "မှန်ကန်ရေ" လို့ ယူဆနီပေဖို့ ထည့်သွင်းမရီးသားမင့်ပါ။ အကိုးအကားပြုခြင်းစွာ ကျွန်ုပ်ရို့ စာဖတ်သူတိအတွက် မင့်ရီးထားစွာကို ဆန်းစစ်နိုင်ပြီး နောက်ထပ် အချက်အလက်တိ ရှာဖွေနိုင်မှာ ဖြစ်ပါရေ။
"ပါရီမြို့သည် ပြင်သစ်နိုင်ငံ၏ မြို့စွော်ဖြစ်သည်" ဆိုရေ ဖော်ပြချက်စွာ ယေဘုယျ ဗဟုသုတဖြစ်ပြီး ကိုးကားနိုင်ရေ အချက်ပေါင်း ဒါဇင်များစွာ ဟိရေဆိုစွာ လူတိုင်းသိပြီးဖြစ်ရေအတွက် အကိုးအကားမလိုအပ်ရေ အချက်တစ်ခု ဖြစ်ပါရေ။ ဒီအချက်စွာ မှတ်ယူနိုင် ရေ အချက်ဖြစ်ပြီး မှတ်ယူထားရေ အချက် မဟုတ်ပါ။
ဝက်ဘ်ဆိုဒ် တစ်ခုစွာ ဆောင်းပါးဖတ်သူအတွက် စိတ်ဝင်စားဖွယ်မျိုး ဖြစ်နီကေ သူရို့ကို "ပြင်ပလင့်ခ်များ" အပိုင်းမှာပဲ ထည့်သွင်းဖော်ပြမင့်ပါရေ။ စိတ်ပါဝင်စားဖွယ် စာအုပ်များကို ဆောင်းပါး အကိုးအကားအတွက် အသုံးမတည့်ခဲ့ကေ "ဆက်လက်ဖတ်ရှုရန်" အပိုင်းအောက်မှာပဲ ထည့်သွင်းမင့်ပါရေ။
ရီးသားပုံ လက်စွဲ
ရီးသားပုံ လက်စွဲစွာ ဝီကီပီးဒီးယားဧ့ လက်စွဲရီးသားဟန် ဖြစ်ပါရေ။ ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ခါ ဝီကီပီးဒီးယား အသုံးပြုခြင်းကို ပိုမိုလွယ်ကူစီရန်၊ ရှင်းလင်းပြတ်သားစီရန်နန့်ဆောင်းပါးရီးသားရာမှာ အသုံးပြုသူအချင်းချင်း အပြောင်းအလဲမဟိရေ ရှင်းလင်းတိကျရေ ဘာသာစကား၊ အပြင်အဆင်နန့်ပုံစံရို့နန့် ကူညီဖေးမနိုင်ရန် ဖြစ်ပါရေ။ ရီးသားဟန်နန့် ပုံစံရို့စွာ ဆောင်းပါးတစ်ခုအတွင်းမှာ အပြောင်းအလဲမဟိဘဲ ကိုက်ညီနီရဖို့ ဖြစ်ပါရေ။ ရီးသားဟန်တစ်ခုထက် ပိုလက်ခံထားရကေလည်း တည်းဖြတ်သူတိ အနီနန့် ဆောင်းပါးတစ်ခုကို လုံလောက်ရေ အကြောင်းပြချက်မဟိဘဲ အခြားရီးဟန်ကို မပြောင်းလဲမင့်ပါ။
ပြုမူနီထိုင်ခြင်း
ဝီကီပီးဒီးယားစွာ ချစ်ခင်ကေးနှီးမှုနန့် ပွင့်လင်းရေ ပတ်ဝန်းကျင်ကို အားပီးပါရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် သဘောမတူစွာတိ၊ ပူလောင်ရေ အငြင်းပွားမှုတိ ဟိနီချိန်မှာနောင် ဒေအဖွဲ့အစည်းဝင်တိ အနီနန့် ယဉ်ကျေးသိမ်မွေ့ရေ အပြုအမူတိဟိနီမေလို့ ယုံကြည်ပါရေ။
နောက်ထပ် မှတ်သားရဖို့ အရီးကြီးအချက်ကတော့ အခြားတည်းဖြတ်သူတိအပေါ် ရိုးသားစွာ ပြုမူဆက်ဆံခြင်း ဖြစ်ပါရေ။ တစ်စုံတစ်ယောက်က မလိုမုန်းထားစိတ် ယပိုင်မဟုတ်ကေ အငြိုးထားပြီး လုပ်နီရေလို့ မယူဆပါကေ့။ တစ်စုံတစ်ယောက်ကြောင့် မင့် စိတ်မချမ်းမသာ ဖြစ်နီကေ သက်ဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးဧ့ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာ ယပိုင်မဟုတ်ကေ အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာမှာ ယဉ်ကျေးစွာနန့် မေးမြန်းစာပို့လိုက်ပါ။ ယပိုင်လုပ်ခြင်းဖြင့် နားလည်မှုလွဲမှားခြင်းနန့် မင့်ကိုယ်မင့် အရှက်ရစီခြင်းတိကနီ ရှောင်ကြဉ်နိုင်စွာကို တိ့ရဖို့ပါ။
အကြောင်းအရာ ကိစ္စရပ်
ဝီကီပီးဒီးယားစွာ တည်းဖြတ်နိုင်ရေ စွယ်စုံကျမ်းတစ်ခု ဖြစ်ပါရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ဆောင်းပါးတိမှာ "အရီးပါ အရာရောက်ရေ" စွယ်စုံကျမ်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်တိပဲ ပါဝင်သင့်ပါရေ။
ဝီကီပီးဒီးယား ဆောင်းပါးတိစွာ အဓိကအားဖြင့် အကြောင်းအရာတိဖြစ်ပြီး အကြောင်းအရာအတွက် စကားလုံးတိ မဟုတ်ရေအတွက် အဘိဓာန်မှာ တိ့နိုင်ရေ စကားလုံး အဓိပ္ပာယ်၊ စကားလုံးအသုံးပြုပုံ၊ စကားစုတိုတိ ရီးသားထားရေ ဇာဆောင်းပါးမဆို ဝိက်သျှန်နရီ လွတ်လပ်တေ ရခိုင် အဘိဓာန် ပရောဂျက်မှာရာ ရီးသားသင့်ပါရေ။
မူကွဲစာရွက်စာတမ်းတိကိုတော့ ဝီကီပီးဒီးယားဧ့ ညီအစ်မပရောဂျက်တစ်ခုဖြစ်ရေ Wikisource မှာ ရီးသားသင့်ပါရေ။ ဆက်စပ်ပရောဂျက်များအားလုံး စာကွဲကိုတော့ ဝီကီမီဒီယာ ပရောဂျက် အပြည့်အစုံစာကွဲ မှာ ကြည့်ပါ။
မူပိုင်ခွင့်တိ
ယေဘုယျ စည်းကမ်းအနီနန့် အခြား အကိုးအကားတိကို ကူးယူပြီးကေ မတင်ပါကေ့။ ယင်းပိုင် လုပ်ဆောင်ခြင်းစွာ မူပိုင်ခွင့် ချိုးဖောက်ခြင်း နန့် ခိုးယူကူးချခြင်း အဖြစ် ယူဆရဖို့ ဖြစ်ပါရေ။ ဒေနီရာမှာ ပရဟိတအဖွဲ့အစည်း၊ ပညာရီး၊ ပညာသျှင်နန့် သတင်းဖြန့်ချီရေ ဝက်ဘ်စာမျက်နှာက အကြောင်းအရာနန့် မူပိုင်ခွင့် သတိပီးချက်မပါရေ အကိုးအကားတိကို ကူးယူပြီး တိုက်ရိုက်ထည့်သွင်းရီးသားခြင်းတိ ပါဝင်ပါရေ။ ဖန်တီးမှုတစ်ခုမှာ မူပိုင်ခွင့်သတိပီးချက် မပါဝင်ခကေ သူ့ကို မူပိုင်ခွင့်အောက်မှာ အကျုံးဝင်ရေလို့ သတ်မှတ်ပါရေ။