သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးရေ မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ၊ သဘာဝနန့် ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး အပင်တိ၊ တိရစ္ဆာန်တိနန့် လူသားတိအပါအဝင် မြင့်မားရေသက်ဟိအားလုံးတွင် ဖြစ်ပေါ်ရေ။ အသက်ကို သျှင်သန်နိုင်ရန်၊ ဒေလုပ်ငန်းစဉ်ရေ ဆဲလ်တိ၊ တစ်ရှူးတိနန့် ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါတိအပါအဝင် ကွဲပြားခြားနားရေ မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေပစ္စည်းတိကို အဆက်မပြတ်ပို့ဆောင်ခြင်းဖြင့် လုပ်ဆောင်ရေကြောင့် အရီးကြီးပါရေ။
မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေပစ္စည်းတိတွင် အဓိကအားဖြင့် ရေ၊ ဟော်မုန်း၊ ဓာတ်ငွေ့တိ၊ ဓာတ်သတ္တုအာဟာရ၊ အော်ဂဲနစ်ပစ္စည်းတိ၊ စရေရို့ဖြစ်ရေ။ သက်ဟိသက်ဟိတိတွင် သယ်ယူပို့ဆောင်ရီး ကွဲပြားရေနည်းလမ်းတိမှာ-
- ပျံ့နှံ့ခြင်း။
- လွယ်ကူစွာပျံ့နှံ့ခြင်း။
- တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီး
- Passive သယ်ယူပို့ဆောင်ရီး။
"တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးကို အာရုံစူးစိုက်မှုနည်းရေဒေသမှ မော်လီကျူးတိဧ ရွေ့လျားမှုပါဝင်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုအဖြစ် gradient သို့မဟုတ် ပြင်ပစွမ်းအင်အသုံးပြုမှုတွင် အတားအဆီးတစ်ခုမှ အာရုံစူးစိုက်မှုပိုပြီးကေမြင့်မားသည့်ဒေသသို့ ရွေ့လျားမှုပါဝင်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်အဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုရေ။"
တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးလုပ်ငန်းစဉ်အတွင်း၊ ပရိုတင်းပန့်တစ်ခုရေ မော်လီကျူးတိကိုရွှေ့ရန် ATP ပုံစံဖြင့် သိုလှောင်ထားရေစွမ်းအင်ကို အသုံးပြုရေ။
အောက်ဖော်ပြပါပုံရေ မော်လီကျူးတိဧရွေ့လျားမှုအတွက် ပြင်ပစွမ်းအင် ATP ကိုအသုံးပြုသည့် တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးလုပ်ငန်းစဉ်ကိုပြသရေ။
လူ့ခန္ဓာကိုယ်ဧ အူအတွင်း ဂလူးကို့စ် စုပ်ယူမှုနန့် အပင်တိဧ အမြစ်ဆံပင်ဆဲလ်တိထဲသို့ သတ္တုဓာတ်တိ သို့မဟုတ် အိုင်းယွန်းတိ စုပ်ယူခြင်းရေ တက်ကြွရေ သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးဧ ဥပမာအချို့ဖြစ်ရေ။
Active သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးအမျိုးအစားတိ
editတက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးဟူ၍ နှစ်မျိုးဟိရေ- Primary active transport နန့် secondary active transport ။
အဓိကတက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီး
ဒေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးလုပ်ငန်းစဉ်တွင်၊ ATP – Adenosine triphosphate ရေ အမြှေးပါးတစ်လျှောက်ဟိ မော်လီကျူးတိကို အာရုံစူးစိုက်မှုအဆင့်သို့ ပို့ဆောင်ရန်အတွက် စွမ်းအင်ကို အသုံးချရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် ATP ပါဝါသုံးပန့်တိအုပ်စုအားလုံးတွင် ATP မော်လီကျူးတိအတွက် တစ်ခု သို့မဟုတ် တစ်ခုထက်ပိုရေ binding sites တိပါဟိရေ၊ ၎င်းရေ အမြှေးပါးဧ cytosolic မျက်နှာပေါ်တွင် ဟိနီရေ။ အခြီခံအားဖြင့်၊ ပင်မအသက်ဝင်ရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးရေ ATP ပိုင်ရေ ပြင်ပဓာတုစွမ်းအင်ကို အသုံးပြုရေ။
ဆိုဒီယမ်-ပိုတက်စီယမ်ပန့်၊ တိရစ္ဆာန်ဆဲလ် ဟိ အရီးကြီးဆုံးပန့်ကို အဓိက တက်ကြွရေ သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးဧ ဥပမာတစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ရေ။ ဒေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးလုပ်ငန်းစဉ်တွင်၊ ဆိုဒီယမ်အိုင်းယွန်းတိကို ဆဲလ်ဧအပြင်ဘက်သို့ ရွှေ့ပြီး ပိုတက်စီယမ်အိုင်းယွန်းတိကို ဆဲလ်အတွင်းပိုင်းသို့ ရွှေ့ရေ။
အလယ်တန်းတက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီး
Secondary active transport ရေ လျှပ်စစ်ဓာတုစွမ်းအင်ကို အသုံးပြုသည့် တက်ကြွရေ သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးတစ်မျိုးဖြစ်ရေ။ သယ်ယူပို့သူပရိုတင်းရေ လျှပ်စစ်ဓာတုအိုင်းယွန်း (ပုံမှန်အားဖြင့် Na+ သို့မဟုတ် H+) ရို့ဧ ရွေ့လျားမှုကို ပေါင်းစပ်ပီးသည့် ဇီဝအမြှေးပါးတစ်ခုတစ်လျှောက်တွင် ၎င်းရေ ၎င်းဧလျှပ်စစ်ဓာတုဗေဒအဆင့်သို့ အောက်သို့ အခြားမော်လီကျူးတစ်ခု သို့မဟုတ် အာရုံစူးစိုက်မှု သို့မဟုတ် အီလက်ထရွန်းနစ်ဆိုင်ရာ အိုင်းယွန်းတစ်ခုဧ အထက်သို့ရွေ့လျားမှုကို ပေါင်းစပ်ပီးရေ။
Electrochemical Gradient
ကောက်ခံမှုတိတွင် အသားတင်ခြားနားသည့်အခါတိုင်း လျှပ်စစ်ဓာတုအရောင်အဆင်းရေ ဟိနီရေ။ ကလာပ်စည်းတစ်ခုဧ အပြုသဘောဆောင်မှုနန့် အနုတ်လက္ခဏာဆောင်ရေ ဓာတ်အားတိကို အမြှေးပါးတစ်ခုဖြင့် ပိုင်းခြားထားရေ။ ဆဲလ်တစ်ခုဧ အမြှေးပါးအလားအလာမှာ -40 မှ -80 millivolts ဖြစ်ရေ။
ကလာပ်စည်းတွင် ပိုတက်စီယမ်ပါဝင်မှု ပိုတိကေလည်း ဆဲလ်ပြင်ပအရည်ထက် ဆိုဒီယမ်ပါဝင်မှုနည်းရေ။ ဆိုဒီယမ်အိုင်းယွန်းတိရေ အမြှေးပါးတစ်လျှောက်ဟိ အာရုံစူးစိုက်မှု gradient နန့် ဗို့အားပေါ်မူတည်၍ ဆဲလ်အတွင်း၌ ရွေ့လျားမည်ဖြစ်ရေ။ အမြှေးပါးတစ်လျှောက်ဟိ ဗို့အားရေ ဆဲလ်ထဲသို့ ပိုတက်စီယမ်ဧ ရွေ့လျားမှုကို လွယ်ကူချောမွေ့စီကေလည်း ၎င်းဧ အာရုံစူးစိုက်မှုအဆင့်ရေ ၎င်းအား ဆဲလ်မှ နှင်ထုတ်ရေ။ အမြှေးပါးတစ်လျှောက် ဗို့အားနန့် အိုင်းယွန်းတိဧ ရွေ့လျားမှုကို လွယ်ကူချောမွေ့စီသည့် အာရုံစူးစိုက်မှု gradient ပေါင်းစပ်မှုကို electrochemical gradient ဟုခေါ်ရေ။
အပင်တိတွင် တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီး
editလူနန့်တိရိစ္ဆာန်တိပိုင်ပင် အပင်တိသျှင်သန်ရန်အတွက် ရေ၊ သတ္တုဓာတ်နန့် လိုအပ်ရေအာဟာရတိပိုင်ရေ ပစ္စည်းတိသယ်ယူပို့ဆောင်ရာတွင် အဓိကပါဝင်သည့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးစနစ်တိလည်း လိုအပ်ပါရေ။
Active transport ရေ အမှုန်တိကို အာရုံစူးစိုက်မှု gradient နန့် ဆန့်ကျင်ဘက်သို့ ရွှေ့ရန် သိုလှောင်ထားရေ စွမ်းအင်ကို အသုံးပြု၍ အပင်တိအတွင်း သယ်ယူပို့ဆောင်ရီးပုံစံတစ်ခုဖြစ်ရေ။ အပင်ဆဲလ် တစ်ခုတွင် ရေနန့်သတ္တုဓာတ်တိကို စုပ်ယူခြင်းဖြင့် အမြစ်ဆဲလ်တိတွင် နီရာယူရေ။ တက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးရေ အမြှေးပါးတစ်ဖက်ဆီသို့ မော်လီကျူးတိစုပုံလာစီရန် အမြဲဦးတည်ရေ။ အပင်တိတွင် ဒေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးပုံစံကို အမြှေးပါးပရိုတင်းတိဖြင့် လုပ်ဆောင်ပြီး ဓာတ်အား အောက်အာရုံစူးစိုက်မှုမှ မြင့်မားရေအာရုံစူးစိုက်မှုသို့ ပို့ဆောင်ရေ။
Active Transport နမူနာတိ
editတက်ကြွရေသယ်ယူပို့ဆောင်ရီးဧအကောင်းဆုံးဥပမာအချို့တွင်-
- Macrophages ဖြင့် ဘက်တီးရီးယားတိဧ Phagocytosis
- နှလုံးကြွက်သားဆဲလ်တိမှ Ca 2+ အိုင်းယွန်းတိ ရွေ့လျားခြင်း ။
- အမိုင်နိုအက်ဆစ်တိကို လူ့အူအတွင်း အူလမ်းကြောင်းတစ်လျှောက် ပို့ဆောင်ခြင်း။
- အင်ဇိုင်းတိ၊ peptide ဟော်မုန်းတိနန့် ဆဲလ်အမျိုးမျိုးမှ ပဋိပစ္စည်းတိပိုင်ရေ ပရိုတင်းတိ ထုတ်ပီးရေ။
- ရောဂါပိုးမွှားတိနန့် အခြားပြည်ပမှ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာရေ ရောဂါတိကို တိုက်ခိုက်ခြင်းဖြင့် အကွျှန်ရို့ဧခန္ဓာကိုယ်ကို ကာကွယ်ခြင်းဖြင့် သွီးဖြူဆဲလ်တိဧ လုပ်ဆောင်မှုကို လုပ်ဆောင်ခြင်း။