Wp/rki/ဦးမေအောင်

ကိုလိုနီခေတ် မြန်မာ့သမိုင်းတွင် စွယ်စုံ ထူးချွန်ရေ ပညာသျှင် တစ်ဦးမှာ ဦးမေအောင် (၁၈၈ဝ – ၁၉၂၆ ) ဖြစ်ရေ။ ဦးမေအောင်ရေ ကိုလိုနီခေတ် မြန်မာ့နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ တရားရေး၊ ပညာရေးနန့် စာပီ ယဉ်ကျေးမှု နယ်ပယ် အသီးသီးတွင် ရှေ့တန်းမှ ဦးဆောင်ဦးရွက် ပါဝင်ခသူ တစ်ဦး ဖြစ်ရေ။ ဦးမေအောင် ရေ နိုင်ငံရေးနန့် ပတ်သက်လျှင် မြန်မာ့လွတ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းမှု သမိုင်းတွင် အလွန် အရေးပါခရေ ဝိုင် အမ်ဘီအေ (YMBA) ခေါ် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကလျာဏ ယုဝအသင်း (၁၉ဝ၆) ကို ပြုစုပျိုးထောင်သူ၊ ရန်ကုန်မြို့ တွင် ပထမဆုံးအကြိမ် ကျင်းပရေ ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်းတိ အစည်းအဝေးတွင် ချယ်ယာမင် (သဘာပ တိ) အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခသူ၊ ၁၉၁၇ ခုနှစ်တွင် ကာလကတ္တားသို့ အန္ဒိယနိုင်ငံ ဆိုင်ရာ အတွင်းဝန် မွန်တေ ဂူနန့် သွားရောက် တွိ့ဆုံရန် ဝိုင်အမ်ဘီအေမှ ရွေးချယ်စေလွှတ်ရေ ကိုယ်စားလှယ် အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် သွား ရောက်ခသူ တစ်ဦး ဖြစ်ရေ။

ဦးမေအောင်
ကိုယ်ရီးအကျဉ်းချုပ်
မွီးသက္ကရာဇ်	၁၈၈ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဇန်နဝါရီ ၆ ရက်နိ
နာမည်ရင်း
မိဘနာမည်	ဦးသာဒိုးဖြူး+ဒေါ်နှောင်း ဒွေး
မွီးဖွားရာနီရာ	ရခိုင်ပြည်နယ်၊ စစ်တွေ
နိုင်ငံသား	မြန်မာနိုင်ငံ
လူမျိုး	ရခိုင်
ကိုးကွယ်ရေဘာသာ	ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ
ပညာအရည်အချင်း	ဥပဒေဘွဲ့(L.L.B),မဟာ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ (M.A
အလုပ်အကိုင်	အုပ်ချုပ်ရေး၊ တရားရေး၊ ပညာရေး
အိမ်ထောင်ဖက်	မသိန်းမြ
သားသမီး
ထင်ပေါ်ကျော်ကြားမှု	သုတေသန၊ စာရီးဆရာ
ထင်ယှားရေလက်ရာတိ	ဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲ
ရယှိခရေဆုတိ
လက်မှတ်
ကွန်ယက်

အုပ်ချုပ်ရေး နယ်ပယ်တွင် အစိုးရ ရှေ့နီတစ်ဦးအဖြစ် လည်းကောင်း၊ ဒိုင်အာခီ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ဒုတိယ မြောက် ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးချုပ် အဖြစ် လည်းကောင်း ဆောင်ရွက်ခရေ။ တရားဥပဒေ လောကတွင် ထူး ချွန် ထက်မြက်ရေ ဝတ်လုံတော်ရ၊ တရားသူကြီး၊ တရားလွှတ်တော် တရားဝန်ကြီး၊ မြန်မာ ဗုဒ္ဓဘာသာ တရားဥပဒေနန့် ပတ်သက်၍ အဆုံးအဖြတ် ပီးနိုင်သူ ပညာသျှင်တဦးအဖြစ်သတ်မှတ်ခံရရေ။ပညာရေးနန့် ပတ်သက်လျှင် ဥပဒေ ပညာကို အင်္ဂလန်ပြည် ကိန်းဘရစ် တက္ကသိုလ်၌ သင်ကြားခ၍ ဥပဒေဘွဲ့(L.L.B) နန့် မဟာ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ (M.A) ရခရေ။ ဝတ်လုံဘွဲ့ (Barrister at Law) ကို လင်ကွန်းအင်း ဥပဒေကျောင်း မှ အောင်မြင်၍ မြန်မာ ပညာရေး ဆင်ဒီကိတ် အဖွဲ့မှ ချီးမြှင့်သည့် ဘီဂန်ဒက် ရွှေတံဆိပ် ရဟိခရေ။ ထိုဆု မှာ ဘက်စုံ ပညာ ထူးချွန်သူတိကို ချီးမြှင့်သည့် အဆင့်မြင့် ပညာရေးဆု တစ်ဆု ဖြစ်ရေ။ ရန်ကုန် တက္က သိုလ် ဥပဒေ ဌာနဧ့ ပထမဦးဆုံးရေ အချိန်ပိုင်း ဥပဒေ ပါမောက္ခ (၁၉၂၁ – ၂၂) အဖြစ်လည်း ဆောင်ရွက်ခ ရေ။

စာပေ ယဉ်ကျေးမှုနန့် ပတ်သက်၍ ဦးမေအောင်ရေ မြန်မာ စာပေ မြန်မာ့ ယဉ်ကျေးမှု မြန်မာ့ ဓလေ့ရို့ကို အထူးရိုသေ လေးစားသူတစ်ဦးအဖြစ်ထင်ရှားရေ။ငယ်စဉ်က မြန်မာစာပေ၊ မြန်မာ့ရာဇဝင်ကို ကျောင်းတွင် ဘာသာရပ် တစ်ခု အဖြစ် စနစ်တကျ သင်ကြားခွင့်မရသော်လည်းဘိလပ်ပြန်ဝတ်လုံတော်ရဘဝတွင် မြန်မာ ပညာဟိတိထံ တပည့်ခံ၍ လေ့လာ လိုက်စား ခရေ။ အထူးသဖြင့် ဆရာလွန်း (မစ္စတာ မောင် မှိုင်း) အား ဆရာတင်၍ ပညာရှာခရေ။ ဤသို့ဖြင့် ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် ပီ၊ ပုရပိုက်တွင် တိမ်မြုပ်နီသည့် ဧချင်းတိကို စနစ်တကျ တည်းဖြတ်၍ ဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲ အမည်ဖြင့် ထုတ်ဝေခရေ။ မော်လမြိုင်မြို့ ရမ္မာပူရ စာပုံနှိပ်တိုက်တွင် ပုံနှိပ်၍ ကိုယ်တိုင် ထုတ်ဝေခခြင်း ဖြစ်ရေ။ ရမ္မာပူရ စာပုံနှိပ်တိုက်မှာ ယောက္ခမ ဦးထွန်း ဖြူပိုင် ပုံနှိပ်တိုက် ဖြစ်ရေ။ ဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲတွင် -

1. ရခိုင်မင်း (အဒူမင်းညို)

2. သခင်ထွေး ဧချင်း (ရှင်သူရဲ)

3. မင်းတရား ရွှေထီး ဧချင်း (လှော်ကားသုံးထောင်မှူး)

4. မင်းတရား ရွှေထီးနားတော်သွင်း ဧချင်း (လှော်ကားသုံးထောင်မှူး)

5. မင်းတရားမယ်တော် ဧချင်း (နဝဒေးကြီး)

6. နတ်သျှင်မယ်တော် ဧချင်း (ဆီးကိုင်းစား)

7. မဟာဥပရာဇ ဧချင်း (တလုပ်မြို့စား)

8. မင်းရဲကျော်စွာစုန် ဧချင်း (ရာဇဗာဟု)

9. သခင်ကြီး ဧချင်း (ပယ်သူငယ်စား ရှင်မြတ်ခေါင်)

10. ယိုးဒယား မိဖုရား ဧချင်း (နဝဒေးကြီး)

11. မင်းရဲနရာ ဧချင်း (မင်းဇေယရန္ဓမိတ်)

12. မင်းရဲဒိဓ္ဓ ဧချင်း (ရှင်သံခို) ရို့ ပါဝင်ရေ။

ဦးမေအောင် တည်းဖြတ်ရေ ဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲ ထွက်ပေါ် လာရေအခါ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေ သန အသင်းဂျာနယ် (JBRS) အတွဲ ၂၊ အပိုင်း ၁ (၁၉၁၂)တွင် ပါမောက္ခ ဒူရွိုင်ဆယ် (Mon. C. Duroiselle) က Old historical ballad (1) အမည်ဖြင့် အကျယ်တဝင့် ရေးသား ချီးကျူးပါရေ။ တည်းဖြတ်သူကိုယ်တိုင် နိဒါန်း၊ ရှင်းလင်းချက်တိနန့် စနစ်တကျ ဆောင်ရွက်ခရာ နောင်အခါ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်းက တည်း ဖြတ် ထုတ်ဝေသည့် မြန်မာကျမ်းပေါင်း ၄၆ ကျမ်းဧ့ ရှေ့ပြေးဟု ဆိုနိုင်ပါရေ။ အထူးသဖြင့် ထိုအချိန် က မြန် မာစာပီ အားပီးမှု အဆင့်အတန်းမှာ တိစွာ နိမ့်ကျ မျက်နှာငယ်စရာဦးမေအောင်ကဲ့သို့ဘိလပ်ပြန် ဝတ်လုံ တော်ရ တဦးက မြန်မာစာပီကို အလေးမူ ဆောင်ရွက်ခခြင်းရေ ဂုဏ်ယူဖွယ်ပင် ဖြစ်ရေ။ ဦးမေအောင် ရေ ဝိုင်အမ်ဘီအေက ကြီးမှူး ဖွင့်လှစ်ရေ မြန်မာ ကဗျာလင်္ကာ သင်တန်းတိတွင်လည်း ပါဝင် ပို့ချခ ပါရေ။

၁၉၁၃ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ရန်ကုန်မြို့ ပဲခူးခရိုင် ဝန်သျှင်တော်မင်းကြီး ရုံး၌ ဗြိတိသျှ ပဋိညာဉ်ခံ အရာ ဟိတိ ရွေးချယ်ရန် စုံစမ်းသည့် ဆွေးနွေးပွဲ တခု ပြုလုပ်ခရေ။ ထိုဆွေးနွေးပွဲသို့ တက်ရောက်ခရေ ဘိလပ် ပြန် ဝတ်လုံတော်ရ ဦးမေအောင်ရေ ရိုးရာ ခေါင်းပေါင်းဖြူဖော့လုံး၊ ထိုင်မသိမ်း အင်္ကျီ၊ တောင်ရှည် ပုဆိုးရို့ ကို မြန်မာ့ ယဉ်ကျေးမှု အတိုင်း ဝတ်ဆင်ခရာ သူရိယ သတင်းစာ အယ်ဒီတာ ဆရာလွန်းရေ အားရဝမ်းသာ ‘ပဋိညာဉ်ခံဘွဲ့ တေးထပ်’ ရေး၍ ချီးကျူးခရေ။ ယင်းတေးထပ်ကို သူရိယ သတင်းစာ (၁၈ ဖေဖော်ဝါရီ ၁၉၁၃) တွင် ဖော်ပြခရေ။

“မျိုးမြန်မာ ညှိုးရှာခဲ့ပြီမို့၊ ကိုးရာမဲ့ချိန်တွင်၊

ရိုးရာကွယ့်မတိမ်ချင်တယ်၊ ပဋိညာဉ်ခန့်ပွဲ။ ။

မြင်ရချက် ကိုယ်သဏ္ဌာန်မှာ၊ ဗိုလ်ဆံ ဆံ များကြားသဘဲ။ ။

နန်းစရိုက် ကျမ်းသိုက်နွယ်တယ်၊ လွမ်းလိုက်ဖွယ်တပွဲ။ ။

မန်းဂိုက်နှယ်ဆင်နွှဲလို့၊ သွင်တနဲတင့်အောင်။ ။

ဖော့လုံးဖြူ မြိုင်မြိုင်ထိန်းပါလို့၊ ထိုင်မသိမ်းဝတ်လို့မြင်ယောင်။ ။

မင်းတပါး ဦးမေအောင်မှာ၊ မှူးကေသျှောင် သဒ္ဓါမြို့ပါလို့၊

မြန်မာတို့ ကိုးကြစရာ၊ ဖြိုးကသမ္ဘာ၊

သြဘာဆုခွန်းလှစ်ဖြာတယ်၊ သွန်းမေတ္တာလောင်းပါရဲ့လေး။ ။”

ဟူ၍ ဖြစ်ရေ။

ဦးမေအောင်ဧ့ ထင်ရှားရေ ဥပဒေ စာအုပ်မှာ မြန်မာ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဓမ္ဓသတ် ဥပဒေတိနန့် ပတ်သက်သည့် A Selection of Leading Cases on Buddhist Law ဖြစ်ရေ။ ယင်းစာအုပ်ကို ၁၉၁၄ တွင် Part I. Matrimonial Law၊ ၁၉၁၆ ခုနှစ်တွင် Part II. Adoption, Pre-emption Gift, and Religious Usage၊ ၁၉၁၉ တွင် Part III. Succession and Inheritance ဟူ၍ ထွက်ပေါ်လာရေ။ ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေပြီး ၃ ပိုင်းကို ပေါင်း၍ ဒုတိ ယအကြိမ် ထပ်မံ ပုံနှိပ်ရေ။ ဒုတိယ အကြိမ်မူတွင် တည်းဖြတ်သူ မောင်အေးမောင် M.A., LL.B (Cantab) of Middle Temple, Barrister at -Law ဖြစ်ရေ။

မောင်အေးမောင်မှာထက်မြက်ရေဥပဒေပညာသျှင်ဖဆပလခေတ်တရားရေးဝန်ကြီး ဒေါက်တာ အေးမောင် ဖြစ်ရေ။ ဦးမေအောင်ရေ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဓမ္မသတ် ဥပဒေ စာအုပ်ဖြင့် ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် ကိန်းဘရစ် တက္က သိုလ်မှ ဥပဒေ မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ (L.L.M) ထပ်မံ ချီးမြှင့် ခံရရေ။

ဦးမေအောင်ဧ့ စွယ်စုံ ထက်မြက်ရေ အရည်အချင်းတိကို ထောက်၍ ထိုခေတ် အုပ်ချုပ်သူ ဗြိတိသျှ ပညာတတ် အသိုင်းအဝိုင်း၊ အိုင်စီအက်စ် ဝန်ထမ်းတိကပင် မြန်မာ တိုင်းရင်းသာရို့ဧ့ ပင်ကိုဉာဏ် ထူးချွန် ထက်မြက်မှု၊ ယဉ်ကျေးမှု အဆင့်တန်း မြင့်မားမှုရို့ကို ဝန်ခံခကတ်ရေ။ပညာရေးနယ်ပယ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံဧ့ တခုတည်းရေ သက်တမ်းရှည်ကြာ ကျန်ရစ်သည့် မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း (၂၉ မတ် ၁၉၁ဝ) ကို တည်ထောင်ခသူတိတွင် တဦး အပါအဝင် ဖြစ်ရေ။ အသင်းကြီးဧ့ တိုးတက်ရာ တိုးတက်ကြောင်းကို အားသွန်ခွန်စိုက် တက်တက်ွ့ွကွ့ွက အမြဲပါဝင် ဆောင်ရွက်ခသူ တဦး ဖြစ်ရေ။ အသင်းကြီးဧ့ နှစ်ပတ်လည် အစည်းအဝေးတိ၊ ဆပ်ကော်မတီ အစည်းအဝေးတိတွင် အစဉ်အမြဲ ဆွေးနွေး အကြံပီးရေ ပုဂ္ဂိုလ် တဦးလည်း ဖြစ်ရေ။ စိတ်ဝင်စားဖွယ် အကြံကောင်း ဉာဏ်ကောင်းတိကို ပီး၍ အသင်း လုပ်ငန်းတိတွင် စိတ်ရောကိုယ်ပါ နှစ်မြုပ် ထားနိုင်သူ ဟုလည်း သတ်မှတ်ခံရရေ။ အထူးသဖြင့် စကားပြော ကောင်းသူ၊ သွက်လက်သူ၊ စွယ်စုံ ထူးချွန်သူဟု ထင်ရှားရေ။ ကျောက်စာဝန် မစ္စတာ တော်စိန်ခို ရေ မြန်မာနိုင် ငံ ရှေးဟောင်း သုတေသန တွိ့ဟိချက် အထောက်အထားတိနန့် ပတ်သက်၍ တရုတ် ယဉ်ကျေးမှု သြဇာ အ လေးပီး တင်ပြတိုင်း ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ကန့်ကွက် ဆွေးနွေးလေ့ ဟိသူတဦး ဖြစ်ရေ။ ထိုကန့်ကွက်ချက် တိကို အသင်းမှ ထုတ်ဝေရေ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း ဂျာနယ်တွင် တွိ့ဟိနိုင်ပါရေ။ ဦးမေ အောင်ရေ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်းကြီးဧ့ ဒုတိယ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် နှစ်ပေါင်တိစွာ ရွေးချယ် ခံခရရုံ မျှမက ဥက္ကဋ္ဌ၊ ဆပ်ကော်မတီဝင်၊ ဂုဏ်ထူးဆောင် သုတေသန ဂျာနယ် အယ်ဒီတာ တာဝန်တိကိုပါ ထမ်း ဆောင်ခရေ။ အသင်းမှ ကြီးမှူး ကျင်းပရေ မြန်မာစာပေ ပြိုင်ပွဲတိတွင် အကဲဖြတ် လူကြီး၊ ဆုငွေအတွက် အလှူသျှင်၊ မြန်မာကျမ်းတိ ပုံနှိပ် တည်းဖြတ် ထုတ်ဝေရေး အဖွဲ့ သဘာပတိ တာဝန်တိ ကိုလည်း ဆောင် ရွက်ခရေ။ အသင်းမှ ထုတ်ဝေရေ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း ဂျာနယ်တွင် စာအုပ် ဝေဖန်ချက်၊ စုံစမ်း မေးမြန်းချက် မှတ်စုတို၊ အယ်ဒီတာ့ထံ ပီးစာနန့် သုတေသန ဆောင်းပါး တိ ရေးသာခရာ ယင်းတို့မှာ -

1. ‘Inaugural address.’ JBRS. Vol.1, (Jun 1911) P.2-9.

2. . ‘Shwe Zan Aung’s logic in Burmese (Myanmar)’ JBRS. Vol.1, Pt.1 (June 1911) P. 113-117

3. ‘Note on Saya Thein’s Shin Sawbu.’ JBRS. Vol.1, Pt.2 (Dec 1911) P.16-18

4. ‘Critical note on Mr.Taw Sein Ko’s paper on ‘The Chinese antiquities of Pagan.(Bagan).’ JBRS. Vol.1, Pt.2 (Dec 1911) P.43-46.

5. ‘Shwe Nat-Taung Thamaing. ‘JBRS. Vol.1, Pt.2 (Dec 1911) P.56-57.

6. ‘Name of Burmese(Myanmar)Kings.’ JBRS. Vol.1, Pt.1 (June 1911) P.83-84.

7. ‘Garu and Lahu.’ JBRS. Vol.1, Pt.1 (June 1911) P.88-91

8. ‘The chronology of Burma(Myanmar).’ JBRS. Vol.2, Pt1 (June 1912) P.8-29

9. ‘Prome and Pyus’. JBRS. Vol.2, Pt.1 (June 1912) P.72-74

10. ‘Origin of the world”Talaing”.’ JBRS. Vol.2, Pt.1 (June 1912) P. 73-74

11. ‘To the editor,Rangoon (Yangon) Gazette’. JBRS. Vol.2, Pt.1 (June 1912) P. 80-81, 83-84, 86-87

12. ‘Burmese(Myanmar) prosody’. JBRS. Vol.2, Pt.1 (June 1912) P.92-93

13. ‘The Burmese (Myanmar)era.’ JBRS. Vol.2, Pt.2 (Dec 1912) P.197-203

14. ‘Note to the legend of the Kyaukwaing Pagoda.’ JBRS. Vol.2, Pt.2 (Dec 1912) P.217

15. ‘Burmese spelling’. JBRS. Vol.2, Pt.2 (Dec 1912) P. 260-262

16. ‘Archaeology in Burma (Myanmar).’ JBRS. Vol.2, Pt.2 (Dec 1912) P. 267-269.

17. ‘Burmese sketches.’ JBRS. Vol.3, Pt.2 (Dec 1913) P. 191-192.

18. ‘The derivation of Ramanna.’ JBRS. Vol.4, Pt.2 (Dec 1914) P. 148.

19. ‘Note on Saya Thein’s Let-we-thondara.’ JBRS. Vol.6, Pt.2 (Dec 1916) P.9.

20. ‘Some Mon Place-names.’ JBRS. Vol.7, Pt.2 (Dec 1917) P. 143-145.

မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသန အသင်း ဂျာနယ်တွင် ဦးမေအောင် ရေးသာခရေ ဝေဖန်ချက်၊ မှတ်ချက်၊ ဆွေး နွေးချက်၊ သုတေသန စာတမ်းတိ အနက် မွန်ဒေသ အမည်တိ (Some Mon Place- name’s) နန့် မြန်မာပြည် ရက်စွဲသမိုင်း (Chronology of Burma) ရို့မှာ စိတ်ဝင်စားဖွယ် ကောင်းရေနန့် အမျှ ပညာသျှင်တိဧ့ နှစ်သက် ခြင်း ခံရရေ။ မွန်ဒေသ အမည် အချို့တွင် အောက်မြန်မာနိုင်ငံဟိ ရန်ကုန်၊ ကမာရွတ်၊ အင်းစိန်၊ မင်္ဂလာဒုံ၊ ကျိုက္ကဆံ၊ သင်္ဃန်းကျွန်း၊ ကော့ချဲ၊ ဓားပိန်၊ ပဲခူး၊ ဇိုင်ဂနိုင်၊ စစ်တောင်း၊ မုတ်ပလင်၊ ကျိုက်ကသာ၊ ကျိုက်ထို၊ သထုံ၊ ဇင်းကျိုက်၊ ပေါင်၊ မုတ္တမ၊ မော်လမြိုင်၊ ထားဝယ်၊ တနင်္သာရီ၊ မှော်ဘီ၊ သာယာဝတီ၊ တာပွန်၊ သံလျှင်၊ ဒလ၊ ခနောင်တို၊ တွံတေး၊ ဒေးဒရဲ၊ ဖျာပုံ၊ ညောင်တုန်း၊ ကျုံပျော်၊ ပုသိမ် ဒေသ အမည် ၃၃ မျိုးဧ့ မွန်ဝေါဟာရ ရင်းမြစ်တိကို တင်ပြထားပါရေ။ မြန်မာပြည်ရက်စွဲ သမိုင်း သုတေသန စာတမ်းကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာရေး ရည်ညွှန်းကျမ်း ၁၇ ကျမ်း၊ မြန်မာဘာသာရေး ရာဇဝင် သမိုင်းကျမ်း ၂၅ ကျမ်းကို စနစ်တကျ ကိုးကား၍ ဘီစီ ၈ ရာစုခန့် တကောင်းဒေသတွင် အဘိရာဇာ နန်းစိုက်ရေမှ အေဒီ ၁၇၅၂ ရွှေဘိုတွင် အလောင်းမင်းတရား ကုန်းဘောင်ဆက် စတင်ရေ အထိ ရက်စွဲ သက္ကရာဇ်ဖြင့် မြန်မာ့သမိုင်းကို ရေးသားထားရေ။ ကိုးကား ရည်ညွှန်းရာ မြန်မာ ရာဇဝင်ကျမ်း ၂၅ ကျမ်းတွင် ဦးကုလား ရာဇဝင်၊ တွင်းသင်း ရာဇဝင်၊ ရာဇဝင်ကျော်၊ သံလျင်ရာဇဝင်၊ မဟာမုနိသမိုင်း၊ မဟာဇေယျဧ့ ရခိုင် ရာဇဝင်၊ ရခိုင် မင်းသမီး ဧချင်း ရို့မှာ ပုံနှိပ်မူ မထွက်သေး၍ ပီးမူတိကို လေ့လာပြီး ရေးသားခခြင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုကြောင့် ဦးမေအောင် ရုတ်တရက် ကွယ်လွန်ချန်တွင် ပါဠိ ပါမောက္ခ ဦးဖေတင်မောင်က သုတေသန ဂျာနယ်တွင် ဝမ်းနည်း မှတ်တမ်း ရေးရေအခါ “ဦးမေအောင်ရေ သုတေသန နယ်ပယ်တွင် ဇောက်ချခကေ ပထမတန်းစား သုတေသန ပညာသျှင် အဖြစ် တွိ့နိုင်ကြောင်း” The Chronology of Burma (Myanmar) စာတမ်းကို ထောက်၍ မှတ်ချက် ချခပါရေ။

ဦးမေအောင်ဧ့ အခြား ထင်ရှားရေ ယဉ်ကျေးမှု စာတမ်းမှာ ၁၉၁ဝ ခုနှစ် လန်ဒန်မြို့ လွိုက်ကရိတ်တာ ဗြိ တိန် ပုံနှိပ်တိုက်မှ ထုတ်ဝေသည့် Twentieth Century Impression of Burma (Myanmar) ၂ဝ ရာစု မြန်မာ့ ပုံရိပ်တွင် မြန်မာ့ ယဉ်ကျေးမှု ဓလေ့ဆိုင်ရာ ‘Burmese (Myanmar) Manners and Customes’ စာတမ်း ဖြစ် ရေ။

ဦးမေအောင်ကို ၁၈၈ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဇန်နဝါရီ ၆ ရက်နိ့တွင် စစ်တွေမြို့၌ အဖ ဦးသာဒိုးဖြူး၊ အမိ ဒေါ်နှောင်း ဒွေးရို့မှ ဖွားရေ။ မွေးချင်း ၄ ယောက်တွင် ဒုတိယမြောက် သားဖြစ်ရေ။ ငယ်စဉ်ကပင် မိဘတိ ကွယ် လွန်၍ အမေ့ဘက်မှ ဦးကြီး ဖြစ်သူ ဦးလှအောင်၊ ဒေါ်မြမေရို့က အိန္ဒိယသို့ ခေါ်ယူ၍ ကာလကတ္တားတွင် ပညာသင်ခရရေ။ ဦးလှအောင်မှာ မြန်မာ တိုင်းရင်းသားတိ ထဲမှ တဦးတည်းရေ မဒရပ် ငွေတိုက် မင်းကြီး အဖြစ် အမှု ထမ်းရွက်ခရ၍ ငွေစာရင်း မင်းကြီး ဦးလှအောင် အဖြစ် ထင်ရှားရေ။ ဒေါ်မြမေမှာ စစ်ကဲ ဦးထော်လေးဧ့ သမီးဖြစ်၍ မင်းကြီးကတော် ဒေါ်မြမေဟု လူသိတိရေ။ ဦးမေအောင်မှာ စစ်ကဲ ဦးထော်လေးဧ့ ဒုတိယ အိမ်ထောင်မှ မွေးဖွားသည့် သမီး ဒေါ်မြမေဧ့ ခင်ပွန်း ငွေတိုက်မင်းကြီး ဦးလှအောင် ဧ့ တူဖြစ်ရေ။ ဦးမေအောင်ရေ ကာလကတ္တားနန့် ရန်ကုန် အစိုးရ အထက်တန်း ကျောင်းတွင် ပညာ သင်၍ တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း စာမေးပွဲ၌ မြန်မာစာနန့် အင်္ဂလိပ်စာ ပထမရ သဖြင့် ရနောင်း ဘုရင်ခံဆု ချီးမြှင့် ခံရရေ။ ရန်ကုန် ကောလိပ် အက်ဖ်အေ (ဥပစာတန်း) တွင် ပထမရ၍ ဂျားဒင်းဆု ထပ်မံ ရဟိရေ။ ၁၈၉၈ ခုနှစ်၊ ဘီအေ နောက်ဆုံးတန်းတွင် ပညာ သင်နီစဉ် ကျန်းမာရေး ချို့ယွင်း၍ ကျောင်းမှ ထွက်ခရရေ။ ၁၉ဝ၂ ခုနှစ်တွင် ဒုတိယတန်း ရှေ့နီ စာမေးပွဲ အောင်မြင်ခရေ။

၁၈၉၉ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို့ ရမ္မာပူရ စာပုံနှိပ်တိုက် ဦးထွန်းဖြူ၊ ဒေါ်မေရို့ဧ့ သမီး မသိန်းမြနန့် လက်ထပ် ခရေ။ ဒေါ်မေမှာ အခွန်ဝန် ဦးအုန်းရွှေ၊ ဒေါ်မျှားဧ့ သမီး ဖြစ်ရေ။ ဒေါ်မျှားမှာ စစ်ကဲကြီး ဦးထော်လေးနန့် ပထမ အိမ်ထောင်ဆက် ဒေါ်မင်းလူရို့မှ ဖွားမြင်ရာ ဒေါ်သိန်းမြမှာ စစ်ကဲကြီး ဦးထော်လေးဧ့ မြစ်ဖြစ်ရေ။

ဦးမေအောင်ရေ မြိတ်မြို့ အထက်တန်းကျောင်း အထက်တန်းပြ၊ မော်လမြိုင်မြို့ သျှင်မဗုဒ္ဓဃောသ အထက် တန်း ကျောင်းအုပ်၊ ၁၉ဝဝ ပြည့်နှစ်တွင် ရန်ကုန် မော်တင်လမ်း ဦးရွှေအိုးရေခဲစက်နန့် သစ်ဝါးရောင်းဝယ်ရေး မန်နီဂျာအဖြစ် ဆောင်ရွက်ရေ။ ၁၉ဝ၂ ခုနှစ်တွင် ဒုတိယတန်း ရှေ့နီ စာမေးပွဲ အောင်မြင်ပြီးနောက် ညီအစ်ကိုဝမ်းကွဲ တော်စပ်သူ ဦးဘလှအောင် (ငွေစာရင်း မင်းကြီး ဦးလှအောင်၊ မင်းကြီးကတော် ဒေါ်မြမေ ရို့ဧ့ တဦးတည်းသောသား) နန့်အတူ ‘အောင်နန့် အောင်’ အမည်ဖြင့် ရှေ့နီလုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်ရေ။

၁၉ဝ၄ ခုနှစ်တွင် ဦးဘလှအောင်နန့် အတူ အင်္ဂလန်သို့ ဥပဒေ ပညာသင် ထွက်ခွာခရေ။ ၁၉ဝ၄ မှ ၁၉ဝ၇ ခုနှစ် အတွင်း အင်္ဂလန်နိုင်ငံ ကိန်းဘရစ် တက္ကသိုလ်မှ ဥပဒေဘွဲ့ (LL.B)၊ မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ (M.A) နန့် လင်ကွန်း အင်း ဥပဒေ ကျောင်းမှ ဘာရစ်စတာ အက်ထ်လော (Barrister-at-Law) ဝတ်လုံဘွဲ့တိကို ထူးချွန် စွာ ရဟိခ၍ မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေး ဆင်ဒီကိတ် အဖွဲ့ဧ့ ဘက်စုံ ပညာ ထူးချွန်ဆု ဘီဂန်ဒက် ရွှေတံဆိပ် ချီးမြှင့်ခံရရေ။

၁၉ဝ၈ မှ ၁၉၂ဝ အတွင်း ဘိလပ်ပြန် ဝတ်လုံတော်ရ အဖြစ် အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်းပြု၍ ဝိုင်အမ်ဘီအေ (YMBA) ခေါ် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကလျာဏယုဝ အသင်းကြီးတွင် ပါဝင် ဆောင်ရွက်ခရေ။ ဘိလပ်ပြန် ဝတ်လုံ တော်ရ ဦးပု (နန်းရင်းဝန် ဦးပု)၊ ပညာဝန် ဦးမုန်း၊ အငြိမ်းစားဝန်ထောက် ဦးဖေရို့နန့် အတူ ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်းတိ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ရေး အတွက် နယ်တိသို့ ဆင်း၍ တရားဟောရာ ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်း ကြီးဧ့ ရှေ့တန်း ဦးဆောင်သူ တဦး ဖြစ်လာရေ။ ၁၉၁၁ ခုနှစ် ရန်ကုန်မြို့တွင် ကျင်းပရေ အရပ်ရပ် ဝိုင်အမ်ဘီအေအသင်းတိ အစည်းအဝေးကြီးတွင် ချယ်ရာမင် (သဘာပတိ) အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခရေ။ ၁၉၁၆ ခုနှစ် ဟင်္သတမြို့တွင် ကျင်းပရေ စတုတ္ထ အကြိမ် ညီလာခံတွင် အစည်းအဝေး သဘာပတိ အဖြစ် ဆောင်ရွက်ရေ။ ၁၉၁၇ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလတွင် ဦးဖေ၊ ဦးဘဘေ၊ ဝတ်လုံတော်ရ ဦးစု (မန္ဈလေး) ရို့နန့် အတူ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ကာလကတ္တားသို့ သွားရောက်၍ အိန္ဒိယနိုင်ငံ ဆိုင်ရာ အတွင်းဝန် မွန်တေဂူကို တွိ့ဆုံပြီး ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ရေးကို တင်ပြခရေ။

ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်းကြီးရေ မူလ ရည်မှန်းချက် ဖြစ်ရေ အမျိုး ဘာသာ သာသနာ ကိစ္စတိတွင် သာမ က နိုင်ငံရေး ကိစ္စတိကို ဝင်ရောက် ဆောင်ရွက်လာရာ နိုင်ငံရေး မဆောင်ရွက်လိုသူ လူကြီး အဖွဲ့နန့် နိုင်ငံ ရေးကို ဆက်လက် ဆောင်ရွက်လိုသူ လူငယ် အဖွဲ့ ကွဲပြားလာရေ။ လူကြီး အဖွဲ့ကို ‘တူ သာ သင်း’ (ဦးဘ တူ၊ ဦးဖိုးသာ၊ ဦးသင်း) ရို့က ဦးဆောင်ခရာ ဦးမေအောင်ရေ လူကြီး အဖွဲ့ဘက်သို့ ပါဝင်ခရာမှ ၁၉၂ဝ ခုနှစ်တွင် အစိုးရ လက်ထောက် ရှေ့နီ၊ ဥပဒေ သုံးသပ်ရေး အရာဟိ၊ ဥပဒေအဖွဲ့ အတွင်းရေးမှူး၊ အစိုးရ ရှေ့နီ၊ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေဌာန အချိန်ပိုင်း ပါမောက္ခ၊ ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် တရားလွှတ်တော် တရား ဝန်ကြီး၊ ၁၉၂၄ တွင်ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးချုပ် အဖြစ် ဗြိတိသျှ အစိုးရဧ့ သူကောင်းပြုခြင်း ခံရရေ။ ပြည်ထဲ ရေး ဝန်ကြီးချုပ် အဖြစ် တာဝန် ထမ်းဆောင်နီစဉ် ၁၉၂၆ ခုနှစ်၊ ဇွန်လ ၅ ရက်နိ့တွင် ပြင်ဦး လွင်မြို့၌ ရုတ်တရက် ကွယ်လွန်ခရေ။

ဦးမေအောင်တွင် သားသမီး ၃ ဦး ထွန်းကား၍ သားကြီး သတိုးအောင်မှာ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဘီအေ နောက် ဆုံးနှစ်တွင် ပညာ သင်ကြားနီစဉ် ကွယ်လွန်ခရေ။ သတိုးအောင်မှာ ပညာထူးချွန်၍ တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း အောင်စဉ်က ဖခင် ဦးမေအောင် ကဲ့သို့ ရနောင်း ဘုရင်ခံဆု ရဟိခရေ။ သားငယ် ထွန်းလှအောင်မှာ ကိုလိုနီခေတ် အုပ်ချုပ်ရေး လောကတွင် ထင်ရှား၍ လွတ်လပ်ရေး ခေတ်ဦးတွင် ရဲမင်းကြီး ဦးထွန်းလှအောင် ဖြစ်ရေ။ သမီးငယ် မမြစိန်မှာ မြန်မာ အမျိုးသမီးတိ ထဲမှ ပထမဦးဆုံး အမ်အေ (သုတေသန အထူးပြု) ဘွဲ့၊ အောက်စဖို့ဒ် တက္ကသိုလ်မှ ဘီလစ်ဘွဲ့တိ ရခရေ သမိုင်းပညာသျှင်တဦး ဖြစ်ရေ။ ဥပစာတန်းတွင် ပထမ ရ၍ ဖခင်ကဲ့သို့ ဂျားဒင်းဆု ချီးမြှင့်ခြင်း ခံရရေ။

ဦးမေအောင်ရေ မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေး ဆင်ဒိကိတ် အဖွဲ့ဝင်၊ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ကောင်စီဝင်၊ တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့ဝင် တဦး ဖြစ်၍ ကရက်ဒေါက် စီမံကိန်းတွင် ပါဝင်ခရရာ အချို့ ပုဂ္ဂိုလ်တိဧ့ အထင်မှား အမြင်မှား ခံခရပါရေ။ ထို့ကြောင့် ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးချုပ် ဦးမေအောင် ကွယ်လွန်သည့် အခါ ဒီးဒုတ် ဂျာနယ်၊ ဒုတိယတွဲ နံပါတ် ၂ (၁၂ ဇွန် ၁၉၂၆ ) တွင် ဒီးဒုတ် ဂျာနယ် တည်းဖြတ်သူ ဒီးဒုတ် ဦးဘချိုက အောက်ပါအတိုင်း မှတ်ချက် ချခပါရေ

အထူးဝမ်းနည်းဖွယ်

ပြည်ထဲရေး ဌာန ဝန်ကြီးချုပ် ဦးမေအောင်ရေ ဇွန်လ ၅ ရက်၊ စနီနိ့ ည ၈ နာရီ ၃၅ မိနစ်တွင်၊ မေမြို့ (ပြင်ဦးလွင်)ဟိ နီအိမ်၌ အနိစ္စရောက်ကြောင်း ကြားသိရရေ ကျွန်ုပ်ရို့မှာ။ အထူးဝမ်းနည်း နှစ်မြောမိရေ ဖြစ်ရာ။ ထိုသတင်းကို ကြားသိရရေ တိုင်းရင်းသား မှန်သမျှရို့မှာ။ ကျွနိုပ်ရို့ ကဲ့သို့ပင် ဝမ်းနည်းလိမ့်မည်ဟု မျှော်လင့်ပေကြောင်း။ သွားလေသူ ဦးမေအောင်မှာ။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၌ သာလျှင် အထူး ပေါက်မြောက် ချီးမွမ်းလောက်ရေ ပဂ္ဂိုလ် မဟုတ်သေး။ မြန်မာဘာသာ – ပေါရာဏနန့် ဝေါဟာရ စာဟောင်း စာမျဉ်း ရို့ကိုလည်း။ အထူးလိုလား လိုက်စားရေ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးဖြစ်သည့် အားလျော်စွာ။ ယခု နာမည် ထင်ရှားလျက် ဟိရေ ပရိုဖက်ဆာ ဆရာလွန်း ထံ၌ တပည့် ခံခဖူး၍။ ရှေးဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲ စာအုပ် တအုပ်ကို ကိုယ်တိုင် တည်းဖြတ်၍ပင် ရိုက်နှိပ် ဖြန့်ချိ ခဘူးလေရေ။ ဤကဲ့သို့ စွယ်စုံပညာဂုဏ် အရည်အချင်းဖြင့် ပြည့်စုံသဖြင့်။ မြန်မာပြည် တိုင်းရင်းသားရို့ ရဟိနိုင်ရေ ရာထူးတိ အနက်။ အကြီးဆုံး ဖြစ်ရေ ပြည်ထဲရေး အမတ်ကြီး ရာထူးဖြင့်။ အစိုးရရို့ဧ့ ချီးကြူး ခန့်အပ်ခြင်းကို ခံခရရေ ဖြစ်ရာ။ အဆိုပါ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီး၊ ထင်ရှား ဟိနီခြင်းရေ။ မြန်မာပြည်ကြီးဧ့ ကြက်သရေပင် ဖြစ်ရကာ။ ယခုကဲ့သို့။ သက်တန်း မစေ့မှီ။ ကွယ်လွန် အနိစ္စ ရောက်ရခြင်းအတွက်။ သာ၍ပင် ဝမ်းနည်းဘွယ် ဖြစ်ချေရေ။

အထင်မမှားအပ်ပေ

ဦးမေအောင် – ပြည်ထဲရေး ဝန်ကြီးချုပ် ရထူးကို ထမ်းရွက် နီခိုက်၌၊ တိုင်းသူ ပြည်သားရို့နန့် တဘက် တလမ်း ပြုလုပ်ရေဟု အချို့ရေ သတင်းစာတိ၌ စွပ်စွဲချက် အရ။ သွားလေသူ ဦးမေအောင် အပေါ်၌ အထင် မမှားအပ်ပေ။ ဦးမေအောင်ရေ။ အစိုးရ အမှုထမ်း အဖြစ်သို့ မရောက်မှီ။ ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်း၌။ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ်ဖြင့်ပင် အတော်ကြာ ဆောင်ရွက် ခသည့်ပြင်။ ဝတ်လုံ အတတ်ကို။ အင်္ဂလန်ပြည်သို့ သွားရောက် သင်ကြားပြီးနောက်။ မြန်မာပြည်သို့ ပြန်၍ ရောက်ဟိရေ ဝတ်လုံတိ အနက်။ မိမိရို့ မျိုးရိုးဇာတိ အဝတ် အစားကို မပြောင်းလဲဘဲ။ အမြဲဝတ်ဆင်လေ့ ဟိသူမှာ။ ဦးမေအောင်ပင် ဖြစ်ရကာ။ ဤကဲ့သို့ မျိုးရိုး ဇာတိကို ရိုသေရေ ပညာဟိ တယောက်ရေ။ မိမိ အလိုအလျောက်အားဖြင့်။ တိုင်းသူပြည်သားရို့ ဆန့်ကျင်၍။ တိုင်းပြည် ပျက်စီးအောင် ပြုလိမ့်မည်ဟု မမျှော်လင့်အပ်ပေ။ မိမိထမ်းရရေ ရာထူးဧ့ အခွင့် ဟိသလောက် သာလျှင် ဆောင်ရွက်နိုင်ရေ ဖြစ်ရာ၊ ဦးမေအောင်ဧ့ စီမံခန့်ခွဲခြင်းရို့ရေ။ တိုင်းသူ ပြည်သားရို့ဧ့ အလို နန့် ဆန့်ကျင်ခရေ။ အုပ်ချုပ်ခြင်း စည်းစနစ် ဖြစ်ရေ ဒိုင်အာကီကို သာလျှင် အပြစ်တင် ထိုက်ပေရေ။ (မူရင်းသတ်ပုံ အတိုင်း ဖော်ပြပါရေ။)

” . . . အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၌ သာလျှင် အထူး ပေါက်မြောက် ချီးမွမ်းလောက်ရေ ပုဂ္ဂိုလ် မဟုတ်သေး။ မြန်မာ ဘာသာ – ပေါရာဏနန့် ဝေါဟာရ စာဟောင်း စာမျဉ်း ရို့ကိုလည်း။ အထူးလိုလား လိုက်စားရေ ပုဂ္ဂိုလ် ကြီးဖြစ်သည့် အားလျော်စွာ။ ယခု နာမည် ထင်ရှားလျက် ဟိရေ ပရိုဖက်ဆာ ဆရာလွန်း ထံ၌ တပည့် ခံခ ဖူး၍။ ရှေးဧချင်းဟောင်း ၁၂ စောင်တွဲ စာအုပ် တအုပ်ကို ကိုယ်တိုင် တည်းဖြတ်၍ပင် ရိုက်နှိပ် ဖြန့်ချိ ခဘူး လေရေ။ ဤကဲ့သို့ စွယ်စုံပညာဂုဏ် အရည်အချင်းဖြင့် ပြည့်စုံသဖြင့်။ မြန်မာပြည် တိုင်းရင်းသားရို့ ရဟိနိုင် ရေ ရာထူးတိ အနက်။ အကြီးဆုံး ဖြစ်ရေ ပြည်ထဲရေး အမတ်ကြီး ရာထူးဖြင့်။ အစိုးရရို့ဧ့ ချီးကြူး ခန့် အပ်ခြင်းကို ခံခရရေ ဖြစ်ရာ။ အဆိုပါ ပုဂ္ဂိုလ်ကြီး၊ ထင်ရှား ဟိနီခြင်းရေ။ မြန်မာပြည်ကြီးဧ့ ကြက် သရေ ပင် ဖြစ်ရကာ။ ယခုကဲ့သို့။ သက်တန်း မစေ့မှီ။ ကွယ်လွန် အနိစ္စ ရောက်ရခြင်းအတွက်။ သာ၍ပင် ဝမ်းနည်း ဘွယ် ဖြစ်ချေရေ။ . . . ” .

[၂ဝဝ၇ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလမှာ Unity စာပေက ပထမအကြိမ် အဖြစ်ထုတ်ဝေ ဖြန့်ချိ ခရေ မောင်ဇေယျာရဲ့ 'ကမ္ဘာသိ မြန်မာများနှင့် ကမ္ဘာသိ မြန်မာ စာအုပ်များ' ကနီ "စွယ်စုံပညာသျှင် ဦးမေ အောင်" အကြောင်းကို ပြန်လည် ကူးယူ ဖော်ပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။]

အညွှန်း

1. ဇော်ဂျီ၊ သခင် ကိုယ်တော်မှိုင်း ဋီကာ၊ ဒု-နှိပ်၊ ရန်ကုန်၊ ၁၉၆၉၊ စာ ၄၇။

2. ၂၅ နှစ်မြောက် ဓမ္မဗျူဟာ ငွေရတုစာစောင်။ ရန်ကုန်၊ ဓမ္မဗျူဟာ စာစောင်တိုက်၊ ၁၉၈၆။

3. ဝိုင်အမ်ဘီအေ ၇၅ နှစ် ခရီး၊ ရန်ကုန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကလျာဏယုဝ အသင်း၊ ၁၉၈၂။

4. ‘အထူးဝမ်းနည်းဖွယ်’၊ ဒီဒုတ်ဂျာနယ် အတွဲ၂၊ အမှတ်၂ (၁၂ဇွန် ၁၉၂၆ ) စနေ၊ စာ ၁။

5. Twentieth Century Impressions of Burma. London: Lloy’ds Greater Britain Publishing

6. Pe Maung Tin, U. ‘The late U May Oung, obituary notice’ JBRS.Vol.16, Pt.2(Dec 1926) P.158.

7. Who’s who in Burma (Myanmar).

8. Calcutta: Indo-Burma Publishing Agency, 1926.P.172

[မိုးဂျာနယ်၊ အမှတ် ၂၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၂ဝဝ၅]