Wp/rki/အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်

အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် ဆိုစွာမှာ သဘာဝ တိရစ္ဆာန်တိမှတဆင့် လူသို့ကူးစက်ရေ ဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါပိုးတစ်မျိုး ဖြစ်ရေ။ အရင်က အီဗိုလာ ဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါအား အီဗိုလာ သွေးလွန်ရောဂါ (Ebola haemorrhagic fever)ဟု ခေါ်ဆိုခရေ။ ဆူဒန်နန့် ကွန်ဂိုတွင် ၁၉၇၆-ခုနှစ်တွင် စတင်တွိ့ဟိရေ။ ကွန်ဂိုနိုင်ငံဟိ အီဗိုလာမြစ် နာမည်ကိုယူပနာ ရောဂါနာမည် ပီးထားခြင်းဖြစ်ရေ။ ရောဂါကူးဆက်ခံရသူ ၉၀% အသက်ဆုံးရှုံးကာ ရက်ပိုင်းအတွင်း သေဆုံးစီနိုင်ရေ အေအိုင်ဒီအက်(စ်)ထက် အဆပေါင်းများစွာ ဆိုးရွားရေ ဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါပိုး ဖြစ်ရေ။ အာဖရိကတိုက် အနောက်အလယ်ပိုင်း နိုင်ငံတိဟိ လင်းနို့၊ မျောက်၊ ဒရယ်၊ မျောက်ဝံ စရေတိရစ္ဆာန်တိတွင် အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် တွိ့ဟိရပြီး ရောဂါပိုးဟိသည့် တိရစ္ဆာန်အသားတိကို လူတိစားသုံးရာမှ ကူးစက်ကာ အဂုအချိန်ထိ ကူးစက်ခံရသူ ၁၂၀ဝ ကျော်သေဆုံးခပြီးဖြစ်ရေ။ အာဖရိကတိုက် အလယ်ပိုင်းဒေသနန့် အနောက်အာဖရိက အစွန်အဖျား ကျေးရွာတိတွင် အဓိကဖြစ်နီရေ။ ကွန်ဂို၊ ယူဂန်းဒါးနိုင်ငံ၊ဆူဒန်နိုင်ငံ၊ တောင်အာဖရိက၊ ကုတ်တီဗွား၊ ဂါဘွန်နိုင်ငံတိတွင်လည်း တဖဲ့ချေဖြစ်ပွားရေ။

ရောဂါလက္ခဏာတိ

ကူးစက်ခံရပြီး ၂ ရက်၊ ၃ ရက်အတွင်း ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ အကြောတိ နာခြင်း၊ အဖျားတက်သည့် ရောဂါလက္ခဏာတိ ဖြစ်ပေါ်လာပြီးနောက် နှာစေး၊ အော့အန်၊ ဝမ်းလီျှာခြင်းတိ ဖြစ်လာတတ်ရေ။ အီဗိုလာ ဗိုင်းရပ်စ် ကူးဆက်ခံရပြီး ၂၁ ရက်အကြာတွင် အပြင်းဖျားခြင်း၊ မလှုပ်ရှားနိုင်အောင် အားအင်ကုန်ဆုံးခြင်း၊ ကြွက်သားတိ နာကျင်ခြင်း၊ ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ လည်ချောင်းနာခြင်းရို့ဖြစ်ကာ မကြာမကြာ အော့အန်ပြီး ဝမ်းလားသည့် ရောဂါလက္ခဏာတိ ပြလာပါဖို့။ ထိုမှတဆင့်ရောဂါပြင်းထန်လာကာ ကျောက်ကပ် ၊ အရီးရို့ဧ့ လုပ်ဆောင်ချက်တိကို ဆိုးဝါးစွာ ပျက်ဆီးစေကာ မျက်လုံး၊ ပါးစပ်၊ နှာခေါင်းရို့စရေ ဒွါရပေါက်တိမှ သွေးထွက်ခြင်း၊ အရေပြားတွင် အရည်ကြည်ဖု ပေါက်ပြဲကာ သွေးထွက်ခြင်းစသည့် ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းအပြင်ရို့မှ သွေးထွက်ကာ နောက်ဆုံး သီဆုံးရဖို့ဖြစ်ရေ။

ထိုထက်ဆိုးဝါးစွာမှာ ရောဂါကူးစက်ခံရရေသူ ထိုင်လားသည့် ခုံ၊ အိပ်ယာရို့မှတဆင့် ကူးဆက်ကြောင်းတွိ့ရရေအခါ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံတွင် တက္ကစီ၊ ကား၊ ရထား၊ လီယာဉ်ရို့ကိုပါ ရောဂါစောင့်ကြည့် နီရသည့် အခြီအနေတွင် ဟိနေပြီဖြစ်ရေ။ ထိုအီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်အား ကုသရန်ဆီးမဟိသကဲ့သို့ ရောဂါကူးစက်ခံရကေ ဇာပိုင်မှ လုပ်မရ သီးသန့်ခန်းထဲတွင် ခွဲထားပြီးကေ သေဆုံးရေကို စောင့်ရပါဖို့ဖြစ်ရေ။ ရောဂါပိုး ကူးစက်သူဧ့ ၁၀% ကိုသာ ကယ်ဆယ်နိုင်ခသိမ်းကြောင်း သိရရေ။

ကူးဆက်ပုံ

တောတိရစ္ဆာန်တိမှ လူကိုကူးစက်ရေ။ လူလူချင်း ကူးစက်ရေ။
အီဗိုလာရေ ရောဂါပိုးဟိရေ တိရစ္ဆာန်တိဧ့ အရည်၊ သွေးသားနန့် အညစ်အကြေးရို့အား လက်ဖြင့်ထိခြင်း၊ ထိုအသားအား စားခြင်း၊ ရောဂါခံစားနေရရေသူနန့် လက်ခြင်းထိတွိ့ခြင်း၊ အရေပြား ပေါက်ပြဲရေနီရာအား ထိတွိ့ခြင်း၊ သွေးသားခြင်းထိတွိ့ခြင်း၊ နမ်းခြင်း၊ လိင်ဆက်ဆံခြင်းရို့စတွက်နန့် ရောဂါဟိသူဧ့ အသွေးသား၊ သွေး၊ ချွေး၊ အချွဲ၊ ခန္ဓာကိုယ်မှ ထွက်ရေအရည်ရို့ကို လက်ဖြင့် ထိတွိ့ရုံဖြင့် ရောဂါကူးဆက်နိုင်ရေ။ ခြင်ကနိန် မကူးနိုင်ပါ။ အီဗိုလာရေ နှာချေ၊ ချောင်းဆိုး စရေ လီထုထဲမှတဆင့် မကူးစက်၊ မပျံနှံ့နိုင်ပါ။

ဇာနိုင်ငံအထိ ကူးစက်ပြီးယာလဲ

၂၀၁၄ ခုနှစ်ဧ့ အီဗိုလာ ဗိုင်းရပ်စ် မြစ်ဖြားခံရာ ဂီနီနိုင်ငံ(Guinea) မှတဆင့် ရောဂါဝေဒနာ ခံစားရသူတိ ခရီးလားရေကြောင့် ထိုနိုင်ငံဧ့ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတိဖြစ်ရေ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ(Liberia)နန့် ဆီရာလီယွန်နိုင်ငံ(Sierra Leone)ရို့အား အကေအမြန် ကူးဆက်လျက် ဟိရေ။ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၄ မတ်လမှ စတင်ကာ ဂနိအထိ လူဦးရီ ၁၂၀ဝ ကျော်အား ကူးစက်နေပြီး- ၇၀ဝ နီးပါးသေဆုံးခပြီဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ နှစ် ၄၀ အတွင်း အဆိုးဝါးဆုံးရေ ဗိုင်းရပ်ကူးစက် သီဆုံးမှုဖြစ်ကြောင်း ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရီးအဖွဲ့(WHO)မှထုတ်ပြန်ခရရေ။ ရောဂါဆိုးဝါးရေ ဒေသတိသို့ ဆီးကုသပီးရန် ရောက်ဟိနီရေ အထူးကုဆရာဝန်တစ်ဦး အပါအဝင် နိုင်ငံခြားသား လုပ်အားပီး ၂ ဦး ရောဂါကူးစက် ခံရရေဆိုရေအခါ ကမ္ဘာနိုင်ငံတိကြား အီဗိုလာရေ အထူးသတိထားကိုင်တွယ်ရမည့် ကြောက်စရာအကောင်းဆုံး ကူးစက်ဗိုင်းရပ်ဖြစ်လာခရေ။ ယင့်သုံးနိုင်ငံသို့ စိုက်ပျိုးရီး၊ ကျန်းမာရီး၊ ပညာရီးရို့အတွက် လုပ်အားပီး ရောက်ဟိနီရေ အမေရိကန် နိုင်ငံသား ၃၀ဝ ကျော်ကို အဂုအခါ အမေရိကန်နိုင်ငံမှ ပြန်ပနာ ခေါ်ယူနီယာ ဖြစ်ရေ။ အဂုအခါ အမေရိကန်၊ အင်္ဂလန်၊ ဥရောပနိုင်ငံတိ၊ တရုတ်၊ ဖိလစ်ပိုင်ရို့တွင် ရောဂါလက္ခဏာတိ စတင်တွိ့ဟိကြောင်း သတင်းစာတိတွင် ကြော်ငြာပြီး နိုင်ငံတကာ လီကြောင်းလိုင်းတိရေ အဆိုပါ အီဗိုလာရောဂါအား စောင့်ကြည့်ဖြေသျှင်းရန် အထူးဆွေးနွေးပွဲတိ စတင်နီယာ ဖြစ်ရေ။

ကူးစက်နိုင်ငံတိဧ့ အခြီအနီ

ဂီနီနိုင်ငံ၊ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ၊ ဆီရာလီယွန်နိုင်ငံစသည့် အီဗိုလာ အဆိုးဆုံး ကူးစက်ရာ သုံးနိုင်ငံတွင် ကျောင်းအားလုံး ပိတ်ပစ်ရပြီဖြစ်ရေ။ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံဧ့ ဒေသအချို့တွင် ရောဂါထိန်းချုပ်နိုင်မှု မဟိတော့ပဲ ဆိုးဝါးစွာကူးစက်ပြီနီယာ ဖြစ်ကြောင်း သိရရေ။ ရောဂါကူးစက်မှုရေ ထိန်းချုပ်ကိုင်တွယ်နိုင်သည့် အဆင့်တွင်မဟိတော့ပါ။ အခြီနီ အလွန်ဆိုးဝါးနီယာ ဖြစ်ကြောင်း ဂနိ နိုင်ငံတကာသတင်းဌာနတိက ကြော်ငြာရေ။ အခြီအနေ ကောင်းမလာပဲ ပိုပြီးကေဆိုးဝါးကာ ကူးစက်သူ ၂.၅ ဆနှုန်းဖြင့် တိုးပွာလာကြောင်း ကြောက်မက်ဖွယ်သိဟိခကြရရေ။ ဆီရာလီယွန်နိုင်ငံဟိ အီဗိုလာရောဂါအတွက် အထူးကုသနီရရေ ထိပ်တန်းဆရာဝန် တစ်ဦးရီ အဂု အီဗိုလာရောဂါ ကူးစက်ခံရကာ သေဆုံးခပြီးဖြစ်ရေ။

ကမ္ဘာ့အရီး

အမေရိကန်နိုင်ငံသား ကနေဒါမှ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံသို့ ရောဂါကုပီးရန် လုပ်အားပီး လားရောက်ရေ ဆရာဝန်တစ်ဦးရီလည်း အဂုအခါ ရောဂါကူးစက်ခံနေရပြီ ဖြစ်ကြောင်းတွိ့ဟိရေအခါ အီဗိုလာရေ ကမ္ဘာကိုခြိမ်းခြောက်နီရေ ဗိုင်းရပ်စ်အဖြစ် သတ်မှတ်ရရေ။ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံဧ့ ရောဂါကူးစက်ပြန့်ပွားမှု ထိန်းချုပ်ရီးရေ ဂနိ ကမ္ဘာအရီးဖြစ်လာခရေ။ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံတွင်မူ ကျောင်းအားလုံး အကန့်အသတ်မဟိ ပိတ်ထားပြီး အစိုးရဝန်ထမ်း အားလုံး ခွင့်ရက် ၃၀ ပီးကာ လုပ်ငန်းအားလုံး ရပ်ဆိုင်းထားရပြီဖြစ်ရေ။ တိုဂို(Togo)အခြီစိုက် pan-African လီကြောင်းလိုင်းဖြစ်ရေ ASKY, လီကြောင်းလိုင်းရေ အဆိုပါ သုံးနိုင်ငံမှ အခြားနိုင်ငံ ၂၀ သို့ ပြေးဆွဲပျံသန်းနီရေလီကြောင်းဖြစ်ပြီး အဂု ASKYဧ့ လီကြောင်းအားလုံး ရပ်ဆိုင်းထားရပြီ ဖြစ်ရေ။ ထိုမျှမက (၃၁.၇.၂၀၁၄)တွင် ရောဂါဖြစ်ပွားရာ နိုင်ငံတိသို့ ပျံသန်းသည့် လီကြောင်းလိုင်း ၃၅ လိုင်းတိတိ ရပ်တန့်ထားရပြီ ဖြစ်ရေ။

အသက် ၄၀ ဟိ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံသားတစ်ဦး နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံသို့လားရောက် လည်ပတ်အပြီး သေဆုံးခကာ အဆိုပါသေဆုံးမှုရေ အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် ဖြစ်ကြောင်း အတည်ပြုအပြီး နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံတွင် အဂု စောင့်ကြည့်ကွပ်ကဲမှုတိပြုလုပ်နေရပြီဖြစ်ရေ။ လီကြောင်းလိုင်းတိရေ နိုင်ငံတကာသို့ ရောဂါကူးစက်စေရေ ရေသောက်မြစ် ဖြစ်လာရေအခါ IATA ရေ လီကြောင်းလိုင်တိအား ထိရောက်စွာ ထိန်းချုပ်လားရန် နိုင်ငံတကာလီကြောင်းထိန်းချုပ်ရီးအေဂျင်စီမှ စတင်ဆောင်ရွက်ပြီ ဖြစ်ရေ။ ၂၀၁၄-ခုတွင် အာဖရိက အနောက်ခြမ်း နိုင်ငံသုံးနိုင်ငံအား ကန့်သတ်နယ်မြေတိအဖြစ် သတ်မှတ်ကာ ထိုရောဂါကို စတင်ပိတ်ဆို့နေပြီ ဖြစ်ရေ။ အဂုအခါ အမေရိက၊ ဥရောပ၊ အာရှသာမက အရှေ့တောင်အာရှဟိ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ထိတိုင်အောင် ကူးစက်လာရေအခါ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတိရေ အထူးကြော်ငြာချက်တိ ထုတ်ပြန်ကာ အီဗိုလာ ဗိုင်းရပ်စ်အား တားဆီးရန် စတင် တာဆူနီယာဖြစ်ရေ။

File:Protect ebola virus.png

အီဘိုလာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါ အသိပီး နှိုးဆော်ချက်

ကျန်းမာရီးလုပ်သားတိ လိုက်နာရန်

• အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် ပျံ့နှံ့နီသည့် ဒေသမှ လူနာတိနန့် ရောဂါ လက္ခဏာပြနေသူတိကို လူအများနန့် သီးခြားထားသင့်ရေ။
• ကျန်းမာရီးလုပ်သားတိအနိန်နန့် ရောဂါကူးစက်မှုကို ကြိုတင်ကာကွယ်ထားသင့်ရေ။
• မျက်နှာဖုံး၊ လက်အိတ်၊လက်ရှည် ဝတ်စုံရို့ဝတ်ထားပြီးမှ လူနာတိကို ကုသပီးသင့်ရေ။
• အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်ခံရသည့်အချိန်ကစပနာ ရောဂါလက္ခဏာပြသည့် အချိန်အထိ အချိန် ၂၁ ရက်ကြာကြောင်း သိရရေ။
• အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် သီဆုံးသူတိဧ့ အေလာင်းကို မထိမိပါစီကေ့။
• ယင်းရောဂါဖြင့် သေဆုံးသူတိဧ့ အသုဘအတွက် ပြင်ဆင်ပီးစဉ် (သို့မဟုတ်) မြှုပ်နှံစဉ်တွင် ရောဂါပိုးကူးစက်နိုင်ရေ။

အသားစိမ်းတိ ရှောင်ပါ

• အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်ခံထားရသည့် တိရစ္ဆာန်တိဧ့ သွေး၊ ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းတိ (သို့မဟုတ်) ၎င်းရို့ဧ့ ခန္ဓာကိုယ်မှထွက်ရေ အရည်တိနန့်အနီးကပ်ထိတွိ့ပြီးနောက် လူတိရောဂါ ကူးစက်ခံရရေ။
• အသီးစားလင်းနို့တိမှာ အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် သဘာဝ လက်ခံကောင်တိ ဖြစ်ရေ။
• ဝက် (သို့မဟုတ်) မျောက်တိသို့ အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်နေ ရေဟု သံသယဟိပါက ယင်းနီရာကို ချက်ချင်းပိတ်ထားပြီး ရောဂါ ကူးစက်ခံထားရသည့် တိရစ္ဆာန်တိကို သတ်ပစ်ပါ။
• အသေကောင်ကို မြေမြှုပ်ရန် (သို့မဟုတ်) မီးရှို့ရန် သေချာစွာလုပ်ဆောင်ပါ။
• လူ (သို့မဟုတ်) တိရစ္ဆာန်တိအတွက် အီဗိုလာဗိုင်းရပ်စ် ကာကွယ်ဆီးမဟိပါ။