ခရစ် ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ရုရှလူမျိုး ဓာတုဗေဒပညာကျော် မင်ဒီ လေးယက်ရေ ပီရီယော့ဒစ် ကလပ်စီဖီကေးယှင်း ခေါ် ဒြဗ်စင်ရို့ဧ့ အလှည့်မှန် အစုခွဲခြင်းဆိုင်ရာ ကျမ်းတစ်စောင်ကို စီရင်ထုတ်ဝေခရေ။ မင်ဒီလေးယက်ဧ့နည်းတွင် ဓာတုဒြပ်စင် ရို့ကို အက်တမ်အလေးဆ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက်အတိုင်း စီစဉ်ထား ၍ ဂုဏ်သတ္တိချင်းဆင်တူမှုကိုလိုက်ပြီးကေ တစ်ခုစီခွဲခြားထား လီရေ။ ပမာအားဖြင့် ဂုဏ်သတ္တိချင်းဆင်တူကတ်ရေ လစ်သီယမ်၊ ဆိုဒီယမ်၊ ပိုတက်ဆီယမ်၊ ရူဗီဒီယမ်နန့် ဆီဇီယမ် ရို့ကို ထိုစာရင်းတွင် တသီးတခြား တစ်စုခွဲထားရေ။ ထိုအစုထဲတွင် ဆိုဒီယမ်နန့်ပိုတက်ဆီယမ် သတ္တုနှစ်မျိုးရေ အထက်မြက်ဆုံးနန့် အသုံးဝင်ဆုံးဖြစ်လီရေ။
ဤအစုဝင် သတ္တုတိရေ အခြားဒြပ်စင်တိနန့် ပေါင်းစပ်နီတတ်ရေ သတ္တိဟိရေ။ လီနန့် တွိ့ရေ ဖြစ်စေ၊ ရီနန့်တွိ့ရေဖြစ်စေ၊ အခြားပစ္စည်းတိနန့်တွိ့ရေ ဖြစ်စေ အလွယ်တကူ ပေါင်းစပ်တတ်ရေကြောင့် ယင်းရို့ကို သတ္တုသန့်သန့်အနီဖြင့် သီးခြားတွိ့ရခဲရေ။ ဓာတ်စမ်းခန်း တိတွင် အသုံးပြုရန်အတွက် ပစ္စည်းသန့်သန့်ကို အလိုဟိရေ အခါ အခြားပစ္စည်းတိနန့် ရီာစပ်၍မလားစေရန် ရီနံဆီ ကဲ့သို့သော အရည်တွင်စိမ်ထားရရေ။ အယ်လကာလိုင်သတ္တု ရေ အများအားဖြင် လစ်သီယမ် ဟိုက်ဒြော့ဆိုက် LiOH ၊ ဆိုဒီယမ်ဟိုက်ဒြော့ဆိုက် NaOH ၊ ပိုတက်ဆီယမ်ဟိုက်ဒြော့ ဆိုက် KOH စရေ ဒြဗ်ပေါင်းတိ အလွယ်တကူဖြစ်လာ တတ်လီရေ။ ထိုဟိုက်ဒြော့ဆိုက်တိဧ့ ပုံသေရီးနည်းကို ကြည့်ကေ အယ်လကာလိုင်သတ္တုအက်တမ်ကတစ်ခု၊ အောက်စီ ဂျင်အက်တမ်ကတစ်ခုနန့် ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်ကတစ်ခု ပေါင်း အက်တမ်သုံးခု စုပေါင်းပါဝင်လျက်ဟိရေကို တွိ့ရဧ့။ အောက်ဆီဂျင်အက်တမ် တစ်ခုနန့် ဟိုက်ဒြိုဂျင်အက်တမ်တစ်ခု ပေါင်းစပ်ထားရေကို ဓာတုသဘောအားဖြင့် ဟိုက်ဒြောဆဲ ရက်ဒီကယ် OH ဟုခေါ်ဧ့။
HOHလက္ခဏာအားဖြင့် တစ်ခါတစ်ရံ ဖော်ပြလေ့ ဟိရေ ရီ H2O မှ ဟိုက်ဒြော့ဆဲရက်ဒီကယ်ကို အရနိုင်ဆုံး ဖြစ်၍ အယ်ကာလိုင်သတ္တုရို့ရေ ထိုရက်ဒီကယ်နန့် အခါ အခွင့်ရတိုင်း ပေါင်းစပ်တတ်လီရေ။
ပုံစံ edit
2 Na + 2 H2O = 2 NaOH + H2
2 K + 2 H2O = 2 KOH + H2
2 Li + 2 H2O = 2 LiOH + H2
အယ်ကာလိုင်သတ္တုအစုတွင် သတ္တုငါးမျိုးပါဟိသည့် အနက် ဆိုဒီယမ်ကို ရီတွင်ထည့်လိုက်ရေအခါ အရည်ပျော် လားပြီးကေ အသံမြည်အောင်ပင် ဆူပွက်ပြီးနောက် ဓာတ် ဖောက်ပြန်တတ်လီရေ။ ရီထက်ပေါ့သဖြင့် ရီပေါ်တွင် ပေါလောပေါ်နီပြီးကေ ရီကိုဓာတ်ကွဲစေရေ။ ပိုတက်ဆီ ယမ်၊ ရူဗီဒီယမ်နန့် ဆီဇီယမ်ရို့ကမူ ဆိုဒီယမ်ထက်ပင် ထက် မြက်လီသိမ်းရေ။ ထိုသတ္တုတိကို ရီထဲသို့ ချလိုက်ရေ အခါ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဓာတ်ဖောက်ပြန်ကာ ရီပေါ်မှာပင် မီးထတောက်ကတ်လီရေ။ ထိုအစုတွင် သတ္တိအပျော့ဆုံးကား လစ်သီယမ်ဖြစ်၍၊ ရီနန့်တွိ့ထိရာ၌ ဓာတ်ဖောက်ပြန်ခြင်း ဟိ ကေလည်း မပြင်းထန်ချေ။ ထိုသတ္တုရေ ကျန်အယ်လကာ လိုင်သတ္တုတိနည်းတူ ငွေကဲ့သို့ဖြူရေအဆင်းဟိ၍ အလွန်ပျော့ သဖြင့် ဓားနန့်ပင် ဖြတ်လှီး၍ရနိုင်ရေ။ လစ်သီယမ်ရေ အစိုင်အခဲအဖြစ်ဖြင့်တွိ့ဟိရရေ ဒြဗ်စင်တိထဲတွင် အပေါ့ဆုံး ဖြစ်ဧ့။ မည်မျှလောက် ပေါ့သနည်းဟူမူ သာမန်အရည် အားလုံးလိုလိုတွင်ပင် ပေါလောပေါ်၍ နီနိုင်လီရေ။ အချို့ ရေ ဒြဗ်ရီာတိကို သန့်စင်အောင်လုပ်ရာ၌ ဤသတ္တုကို အသုံးပြုကတ်ဧ့။ ယကေလည်းသော ထိုသတ္တုဧ့ ဒြဗ်ပေါင်းတိကိုမူ ဘယဆေးတိဖော်စပ်ခြင်း၊ အလျူမီနီယမ် ဂဟေပြုလုပ်ခြင်း နန့် အခြားအသေးအဖွဲကိစ္စတိတွင် အသုံးပြုကတ်လီရေ။ ဆိုဒီယမ်နန့် ပိုတက်ဆီယမ်ဒြဗ်စင်ရို့မှ အလွန် အသုံး ဝင်သည့် ဒြဗ်ပေါင်းမြောက်မြားစွာ ထွက်ပေါ်ရဟိရေကြောင့် ထိုဒြဗ်စင်နှစ်ခုရေ အရီးအကြီးဆုံးရေ ဒြဗ်စင်တိတွင် အပါအဝင်ဖြစ်လီရေ။ အယ်လကာလိုင်သတ္တုအစုတွင် ဆိုဒီ ယမ်နန့် ပိုတက်ဆီယမ်ရို့ အသုံးဝင်၍ ထင်ရှားသလောက် ရူဗီဒီယမ်နန့်ဆီဇီယမ်ရို့မှာ အသုံးမတိ လူသိနည်းပါးလှရေ။ အားလုံးရေ အယ်လကာလိုင်သတ္တုတိရေ အလင်းရီာင် ကြောင့်အနည်းအတိ ပြောင်းလဲမှုဟိတတ်ကတ်၍ ဆီဇီယမ်ပါရေ ဒြဗ်ရီာတိနန့် ဆီဇီယမ်ဒြဗ်ပေါင်းတိကို ဖိုတို အီလက်ထရစ် ဆဲလ်တိတွင် မကြာခဏ အသုံးပြုကတ်လီရေ။
အယ်လကာလိုင်မြေသတ္တုတိ edit
အယ်လကာလိုင်သတ္တုတိနန့် နီးစပ်ကတ်ရေ ကယ်လ ဆီယမ်၊ စထရွန်ရှီယမ်နန့် ဗေရီယမ်ဒြပ်စင်တိကို အယ်လကာ လိုင်မြေသတ္တုတိဟုခေါ်ရေ။ ထိုသတ္တုတိရေလည်း အယ် လကာလိုင်သတ္တုတိ ကဲ့သို့ပင် ပျော့ပျောင်းပေါ့ပါး၍ ငွေကဲ့သို့ ဖြူရေအဆင်းဟိပြီးကေ ရီနန့်တွိ့ထိရေအခါ၌ ဓာတ် ဖောက်ပြန်တတ်ဧ့။ အောက်ဆီဂျင်နန့်တွိ့ထိရေအခါ၌လည်း လျင်မြန်စွာဓာတ်ပေါင်းစပ်ဧ့။ ထို့ကြောင့်လည်း ထိုအယ်လကာ လိုင် မြေသတ္တုတိကို သဘာဝတွင် သီးခြားသတ္တုသန့်သန့် အဖြစ်ဖြင့် မတွိ့နိုင်ချေ။ အယ်လကာလိုင်သတ္တုအစုတွင် ပါဝင် ရေသတ္တုတိနန့် အယ်လကာလိုင်မြေသတ္တုအစုတွင် ပါဝင် ရေသတ္တုရို့ရေ တစ်မျိုးနန့်တစ်မျိုး ဆင်တူကတ်ကေလည်း ထူးခြားရေအချက်တစ်ချက်မှာ အယ်လကာလိုင်သတ္တုတိတွင် ဗေလင်စီ(ပေါင်းစည်းအား) တစ်ခုသာဟိ၍ အယ်လကာလိုင် မြေသတ္တုတိတွင်မူ ဗေလင်စီနှစ်ခုဟိခြင်းဖြစ်လီရေ။ ပမာ အားဖြင့် ဆိုဒီယမ်အက်တမ်တစ်ခုရေ ကလိုရင်းအက်တမ် တစ်ခုနန့် ပေါင်းစပ်၍ ဆိုဒီယမ်ကလိုရိုက်ဟုခေါ်ရေ ဆား ရိုးရိုးမော်လီကျူတစ်ခု ဖြစ်လာဧ့။ ယကေလည်းသော ကယ်လဆီယမ် အက်တမ် တစ်ခုမှာ ကယ်လဆီယမ်ကလိုရိုက် မော်လီကျူ တစ်ခု ဖြစ်လာရန်အတွက် ကလိုရင်းအက်တမ်နှစ်ခုနန့်ပေါင်းစပ် ရလီရေ။ မင်ဒီလေးယက်ဧ့ ဂုဏ်သတ္တိချင်းတူရေ ဒြပ်စင် တိကိုစုထားရေ အလှည့်မှန်အစုခွဲခြင်း ဇယားတွင်ကြည့်ကေ ရီဒီယမ်သတ္တုရေ အယ်လကာလိုင်မြေ သတ္တုတိအစုတွင် ပါဝင်နီရေကို တွိ့ရရေ။ ယကေလည်းသော ရီဒီယမ်ဧ့ ရုပ်ဂုဏ် သတ္တိတိမှာ ထိုအစုဝင် သတ္တုတိနန့် လားလားမျှ မတူသည့် အတွက် ထိုသတ္တုကို အဆိုပါအစုထဲတွင် မထည့်သွင်းဘဲ သီးခြား ဖော်ပြထားရလီရေ။[1]
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၅)