အကယ်ဒမီ
editပလေးတိုးခေတ် မတိုင်မီက စိတ်အားထက်သန်ရေအေသင်မြို့သား လူငယ်တိရေ အထက်တန်းပညာကို ဆည်းပူးရာ၌ ဒဿနိကဗေဒ ပညာရှင်တိဖြစ်ကတ်ရေ ဆိုးဖစ်တိကိုသာ အားကိုးအားထားပြုကတ်ရရေ။ ထိုဆိုးဖစ် တိရေလည်း ဒဿနိကဗေဒနန့် စကားအပြောအဟော အတတ်ပညာကို တစ်မြို့မှတစ်မြို့သို့လှည့်လည်ကာ သွန်သင် ပြသကတ်လေရေ။ ဒေခရီးရေ ဆရာတိအဖို့ မိမိရို့ သွန်သင်ပြသရေ ပညာရပ်တိကို လက်ခံသင်ယူမည့် ပရိသတ် မဟိဟူပနာ ဖို့ရေအခါမျှ မဟိခချေ။ အေသင်မြို့ ဆင်ခြေဖုံးရပ်ကွက်တိဟိ လူထု အားကစားရုံတိ၌ လူငယ်တိ ကစားခုန်စား လေ့ကျင့်မှုတိ ပြုလုပ်လျက်ဟိရာ ဒေလူငယ်တိရေ ထိုခရီးရေ ဆရာတိဧ သွန်သင်ပြသမှုကို လက်ခံသင်ယူရန် အမြဲဟိနီလေရေ။ လှပစွာ ကာရံထားရေ ကွင်းတိ၌ အားကစားရုံတိ၊ ရေချိုးကန်တိကို ဆောက်လုပ်ထားဧ။ ယင့်ချင့်ပြင် အမိုးဟိရေ စင်္ကြံတိနန့် အရိပ်ဟိရေ သစ်ပင်အုပ်တိရေလည်း ဆရာနန့်တပည့် တိ့ဆုံရာနီရာတိ ဖြစ်လာကတ်လေရေ။ ပလေးတိုးရေ ဘီစီ ၃၈၇ ခုနှစ်လောက်တွင် ခရီးထွက်နီရာမှ အေသင်မြို့သို့ ပြန်ရောက်လာရေအခါ ယင်းမြို့ဧအနောက်မြောက် တစ်မိုင်ခန့်အကွာဟိ အကယ်ဒမီဟု ခေါ်ရေ အားကစားရုံအနီး အိမ်တစ်အိမ်တွင် နီထိုင်လေရေ။
ထိုအားကစားရုံဧ မူလပိုင်ရှင်ဖို့ အာဇာနည် အကယ်ဒေးမတ် ဆိုသူဖြစ်ရာ ထိုသူဧ အဖို့ကိုအစွဲပြုပနာ အားကစားရုံကို အကယ်ဒမီဟု ခေါ်လေရေ။ ပလေးတိုရေ ကျောင်းသားဦးရေ ကန့်သတ် ထားရေ ကျောင်းတစ်ကျောင်းကို တည်ထောင်ပြီးကေကေတပည့်တိအား တစ်ခါတစ်ရံ အကယ်ဒမီ ဥယျာဉ်စင်္ကြံတိ၌လည်းကောင်း၊ တစ်ခါတစ်ရံ သူဧအိမ်၊ ယပိုင်မဟုတ်ကေ ဥယျာဉ်လည်းကောင်း ဒဿနိကဗေဒဆိုင်ရာ ပညာတိကို ဟောပြောပြသလေရေ။ အခြားဆရာတိလည်းပလေးတိုးဧ အတုကိုယူပနာ တစ်နီရာရာကို ရွေးချယ်ပြီးကေကေသင်တန်းတိ၊ ဆွေးနွေးပွဲတိ၊ ကျင်းပပြုလုပ်ကတ်ဧ။ ပလေးတိုးဧတပည့်ဖြစ်ရေ အရစ္စတိုရေ ကလည်း အေသင်မြို့ဧအရှေ့ဘက်ဟိ လိုက်ဆီယမ်တွင် ကျောင်းတစ်ကျောင်း တည်ထောင်လေရေ။
ဒေရှေးဂရိကျောင်းတိ၊ ဆွေးနွေးပွဲ အဖွဲ့အသင်းတိနန့် စပ်လျဉ်းရေ နာဖို့တိရေ အဓိပ္ပာယ် အမျိုးမျိုးနန့် ဂုခေတ်တိုင်အောင် ဆင်းသက်ခလေရေ။ အကယ်ဒမီ ဟူရေ စကားရေ အင်္ဂလန်နန့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံရို့၌ အလွတ်ပညာသင် အလယ်တန်းကျောင်းတိနန့် မြင်းစီးအတတ်သင်ကျောင်း၊ ကြည်းတပ်ဆိုင်ရာသိပ္ပံကျောင်း၊ ရေတပ်ဆိုင်ရာသိပ္ပံကျောင်းရို့ပိုင်ရေ အထူးအတတ်သင်ကျောင်းတိကို ဆိုလိုရေ။ ယင့်ချင့်ပြင် ဇာသာစကားအမျိုးမျိုးတွင် အကယ်ဒမီဆိုစွာဖို့ ယေဘုယျအားနန့် အသိပညာနန့် ယဉ်ကျေးမှုရို့ကိုလည်းကောင်း၊ တစ်စုံတစ်ခုရေ အထက်တန်းသိပ္ပံပညာ၊ ယပိုင်မဟုတ်ကေ ဝိဇ္ဇာပညာရပ်ကို လည်းကောင်း အားပီးမြှင့်တင်ရေးအတွက် ဖွဲ့စည်းထားရေ ပညာရှင်အသင်းအဖွဲ့တိကိုလည်း ဆိုလိုရေ။ ဒေပညာရှင် အသင်းအဖွဲ့တိအနက် အကျော်ကတ်ားဆုံး အသင်းကား ပြင်သစ် အကယ်ဒမီ(ပညာတံခွန် အသင်း)ဖြစ်ဧ။ ယင်းအသင်းရေ ခရစ် ၁၆၃၅ ခုနှစ်က ကာဒင်နယ် ရစ်ရှလျူး စတင် တည်ထောင်ခရေ စာပေပညာရှင်ရို့ဧအသင်းဖြစ်ရေ။
အသင်း တည်ထောင်ပြီးကေရေ နောက် လေးနှစ်အကတ်ာတွင် အသင်းဝင်တိရေ အဘိဓာန်တစ်အုပ်ကို စတင်ပြုစုကတ်ရေ။ အဘိဓာန်နန့် သူရို့ရေ ပြင်သစ်ဇာသာစကားကို ကောင်းစွာ ထိန်းသိမ်းလားနိုင်ကတ်ရေ။ ကျော်စောကိတ္တိဟိရေ အသင်းဝင် ၄ဝ ဟိရေအနက် တစ်ဦးတစ်ယောက် သေဆုံးခရေဟိရေ ကျန်အသင်းဝင်တိက အသင်းသားသစ်တဦးကို မဲနန့် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ရရေ။ ယင်းအသင်းဝင် ၄ဝ ထဲသို့ ဒေသို့ မဲနန့် ရွေးကောက်ဝင်ရောက်ရရေဂုဏ်ဖို့ စာရေးဆရာအသစ်အတွက် အကြီးဆုံးရေ ဂုဏ်ပြုခံရခြင်းတစ်ရပ် ဖြစ်ရေဟု ယူဆကတ်ရေ။ ၁၉ ရာစုခေတ်တွင် ပြင်သစ် အကယ်ဒမီရေ အခြားအကယ်ဒမီ လေးခုနန့်ပေါင်းကာ ပြင်သစ်တော်ဝင်အသင်းဟူပနာ ဖွဲ့စည်းလိုက်လေရေ။ ထိုအကယ်ဒမီ လေးခုရို့ဖို့ ကမ္ပည်းကျောက်စာဆိုင်င်ရာ အကယ်ဒမီ၊ သိပ္ပံပညာဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီ၊ အနုသုခုမဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီ၊ စာရိတ္တနန့် နိုင်ငံရေးသိပ္ပံဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီရို့ ဖြစ်ကတ်ပနာ အနုသုခုမ ပညာဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီရေ ယင်းဧ အနုသုခမ
ပညာသင်ကျောင်းကြောင့် အကျော်ကတ်ားဆုံး ဖြစ်ရေ။ ထင်ရှားရေ ခေတ်သစ် အကယ်ဒမီတစ်ခုဖို့ အင်္ဂလန်နိုင်ငံဧ အနုသုခုမပညာဆိုင်ရာ တော်ဝင်ပညာ တံခွန်အသင်းဖြစ်ရေ။ ယင်းအသင်းရေ ပန်းချီ၊ ပန်းပုနန့် ဗိသုကာပညာတိကိုသာ အားပီးရွက်ဆောင်ပနာ ဗာလင်တန်အိမ်တော်ဟိ ယင်းဧ ကျောင်းတိတွင် သင်ကတ်ားပီးလေရေ။ ဒေပညာတံခွန်အသင်း၌လည်း အသင်းသားဦးရေကို ၄ဝ ကန့်သတ်ထားရေ။ အနုပညာရေတစ်ဦးကို ရွေးကောက်လိုက်ရေအခါ ထိုသူရေ အသင်းသို့ သူဧလက်ရာဖြစ်ရေ အနုပညာ နမူနာတစ်ခုကို တင်သွင်းရရာ ယင်းအတွက် ဘုရင်မင်းမြတ် လက်မှတ်ရေးထိုးထားရေ ဒေပလိုမာလက်မှတ်ကို ရဟိလေရေ။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဧ အလားတူ အလွန်ရှေးကျရေ အကယ်ဒမီတစ်ခုဖို့ အမျိုးသား ဒီဇိုင်းပုံစံဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီဖြစ်ရေ။ ယင်းအသင်းရေ နယူးယော့မြို့၌ ဒီဇိုင်းပုံစံဆိုင်ရာ ကျောင်းတစ်ကျောင်း ဖွင့်ထားရေ။ ထိုအသင်းကို ၁၈၂၅-ခုနှစ်က တည်ထောင်ပနာ ၁၈၂၈ ခုနှစ်တွင် တရားဝင် ဖွဲ့စည်းခရေ။ အသင်းဝင်တိကို ပန်းချီ ၁၂၅ ယောက်၊ ရုပ်လုံးထု ၂၅ ယောက်၊ ဗိသုကာနန့် ပုံသွင်းသူ ၂၅ ယောက်အထိ ကန့်သတ်ထားရေ။
အမေရိကန် အနုသုခုမပညာနန့် စာပေဆိုင်ရာ အကယ်ဒမီ(ပညာတံခွန်အသင်း)ကို ၁၉ဝ၄ ခုနှစ်က တည်ထောင်ပနာ ၁၉၁၆ ခုနှစ်၌ ကွန်ဂရက် အက်ဥပဒေအရ တရားဝင် ဖွဲ့စည်းခရေ။ အသင်းသားတိကို ၅ဝ အထိ ကန့်သတ်ထားရာ ယင်းဧရည်ရွယ်ချက်တိဖို့ အနုသုခုမပညာနန့် စာပေကို တိုးတက်ပြန့်ပွားအောင် ဆောင်ရွက်လုပ်ကိုင်ရန် ဖြစ်ရေ။[1]
ကိုးကား
edit- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၄)