ဝေသာလီမြို့(အေဒီ ၃၂၇-၇၇၆)
editဝေသာလီမြို့ရေ မြန်မာပြည်ရခိုင်ပြည် အနောက်ပိုင်းတွင် ဟိရေမြို့ ဖြစ်ရေ။ ဒုတိယ ရခိုင်တိုင်းပြည်ဧ့ မြို့တော်လည်းဖြစ်ရေ။ ဝေသာလီမြို့ဟောင်းရေ ရခိုင်သမိုင်းဧ့ ခေတ်လေးခေတ်မှ ဝေသာလီခေတ် ရခိုင်နိုင်ငံဧ့ မြို့တော်ဖြစ်ရေ။ အေဒီ ၄ ရာစုမှ ၈ ရာစု အထိ ထွန်းကားခရေ။ [1] အေဒီ ၃၂၇ တွင် ဒွင်စနြ ́ခေါ် မဟာတိုင်း စန္ဒြားမင်းကြီး နန်းတက်ရေ။ ထိုနှစ်တွင်ပင် မိဖုရားနှစ်ပါး ကွယ်လွန်ပြီး တိုင်းရီးပြည်ရီး ရှုပ်ထွေးခရေ။ အမတ်ပညာဟိတိက ဓညဝတီမြို့မှာ မြို့သက်ကုန်ပြီး၍ ပြောင်းရွှေ့ သင့်ကြောင်း လျှောက်ထားကတ်၍ ဓညဝတီမြို့မှ စွန့်ခွာခရေ။ လမ်းတွင် ကန်သုံးဆင့်မြို့ဟောင်းရာတွင် မြို့သစ်တည် ရေ။ ထိုမြို့မှာ ဓညဝတီမြို့ဧ့ တောင်ဘက် ၃မိုင်ကွာ သီရိမာနဒီသရီချောင်းကမ်းအနီးတွင် တည်ဟိရေ။
ယာယီမြို့ဖြစ်၍ ဧက ၁၂၀ ခန့်သာကျယ်ဝန်း၍ မြို့ရိုးတစ်ထပ် ကာရံထားရေကို ကောင်းကင်မြေတိုင်း မြေပုံတွင် ပါမောက္ခ ဒေါ်သင်းကြည် ရှာဖွေတွိ့ဟိခရေ။ ခုနှစ်လအတွင်း လူတိသေကြေပျက်စီးကတ်၍ ထိုမြို့ကို စွန့်ခွာပြီး တောင်ဘက်သို့ စုန်ဆင်းခရာ ရန ̈နဒီရန်းချောင်းအနီး ယခင်ဝေသာလီ မြို့ဟောင်းရာတွင် ဝေသာလီမြို့ကို တည်ရေ။ ဤမြို့တော်တွင် စနြ ́ားမင်း (၉)ဆက် အုပ်စိုးကတ်ရေ။ ရှေးအခါက ပင်လယ်ကူးသင်္ဘောတိ ဆိုက်ကပ်ရာ ကျောက် လှေကားကြီးကို အစွဲပြု၍ ဝေသာလီကျောက်လှေကားဟု ရခိုင်သမိုင်းတွင် ရီးသားဖော်ပြကတ်ရေ။ စီးပွားရီး တောင့်တင်းခိုင်မာရေ့အပြင် ဘာသာ၊ စာပေ၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ အနုပညာနန့် ပိသုကာပညာဘက်တွင်ပါ မကျန် အစစ အဆင့်အတန်းမြင့်မားခရေ။ ရှားပါးလှရေ ကြေးနီပြားစာ၊ ခေါင်းလောင်းစာ၊ ဆီမီးခွက်အမျိုးမျိုး ဒင်္ဂါးအမျိုးမျိုးရို့ ကို တွိ့ဟိပြီးဖြစ်ရေ။ ဂုအခါ ရှေးဟောင်းသုတေသနဌာနမှ တူဖော်သုတေသနပြုလုပ်ပြီးဖြစ်ရာ ဝေသာလီမြို့ မြို့သက်တမ်းနန့်ပတ်သက်၍ ရခိုင်သမိုင်းပါ အချက်အလက်တိနန့် ကိုက်ညီကြောင်း တွိ့ဟိရပါရေ။ သရေခေတ္တရာ ပျူမြို့တော်နန့် ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ရေ။
ဝေသာလီခေတ်ရေ ရခိုင်သမိုင်းဧ့အလှည့်အပြောင်းတွင် အရီးပါကြောင်း တွိ့ရရေ။ စနြ ́ားမင်းမဆက် မတိုင်မီ ဓညဝတီရက္ခိုင်ပြည်တွင် မဟာမုနိရုပ်ပွားတော်ကို မဏ္ဍိုင်ပြုကိုးကွယ်ကတ်ရာ ဗုဒ္ဓသာသနာ သန့်စင်ခရေ။ ဝေသာလီတွင် တူးဖော်တွိ့ဟိပြီး အထောက်အထားတိအရ ထိုစဉ်က အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ ဂိုဏ်းသစ်တိ ၁၄မြောက်ဦးမြို့တော်ရောက်ဟိကိုးကွယ်မှု အထောက်အထားအချို့ကို တွိ့ရရေ။ ဝေသာလီစနြ ́ားဘုရင်တိရေ အခြားရေ သာကီဝင်တိကိုလည်း လွတ်လပ်စွာ ကိုးကွယ်ခွင့်ပြုခကြောင်း တွိ့ရရေ။ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားဆင်းတုတိတွင်လည်း အလွန်မှ လှပတင့်တယ်ရေ အဆင်တန်ဆာတိ ဆင်ယင်ကိုးကွယ်လာရေကို တွိ့ရရေ။[2]
တည်ထောင်သူ
editဝေသာလီမြို့ကို တည်ထောင်သူမှာ ဒွင်စန္ဒြား ဖြစ်ရေ။ ဝေသာလီမြို့အား နတ်ပြည်ဧ့ လှပတင့်တယ်ခြင်းကို ပျယ်ရယ်ပြုနိုင်လောက်အောင် လှပရေဟု ရီးထိုးခရေ။ ဝေသာလီမြို့အား စန္ဒြားမင်းဆက်က အုပ်စိုးခရေ။
- တည်နီရာ
ဝေသာလီ မြို့ဟောင်းရေ ရခိုင်ပြည်နယ် မြောက်ဦးမြို့နယ် ထဲတွင် တည်ဟိရေ။ မြောက်ဦးမြို့ အနောက်မြောက်ဘက် ၅ မိုင်ခန့်တွင် တည်ဟိရေ။ ရန်ကုန် စစ်တွိကားလမ်းရေ ဝေသာလီမြို့ဟောင်းအား အလယ်တည့်တည့်မှ ဖြတ်သန်းလားရေ။
ပုံသဏ္ဌာန်
editဝေသာလီမြို့ဟောင်းဧ့ ပုံသဏ္ဌာန်ရေ ဘဲဥပုံ နီးပါးဝိုင်းဝန်းရေ သဏ္ဌာန်ဟိရေ။ မြို့ရိုးနှစ်ထပ်ဟိရေ။ အပြင်မြို့ရိုး တစ်ထပ် ၊နန်းမြို့ရိုးတစ်ထပ်ဖြစ်ရေ။ နန်းမြို့ရိုးရေ ထောင့်မှန်စတုဂံပုံဟိရေ။ ယခု နန်းတော်နီရာတွင် ဝေသာလီရွာတည်ထားကတ်ရေ။ မြို့ရိုးတိ တည်ဆောက်ရာတွင် ဘေးနှစ်ဘက်ကို အုတ်စီကာ အလယ်တွင် အုတ်ကျိုး အုတ်ပဲ့တိ ထည့်ကာတည်ဆောက်ကတ်ရေ။ အပြင်မြို့ရိုးပတ်လည်တွင် ကျုံးတိပတ်ရံထားရေ။တောင်ဘက်ကျုံးနီရာတွင် ရေတိဟိနီသိမ်းရေ။ ဝေသာလီ နန်းတော်ကိုလည်း ကျုံးဖြင့်ပတ်ရံထားရေ။ အပြင်မြို့ရိုးဧ့ အနောက်ဘက်တွင် ရန်းချောင်း စီးဆင်းနီပြီး အရှေ့ဘက်တွင် တောင်တန်းတိကာရံထားရေ။
ထင်ရှားရေနီရာတိ
editဝေသာလီ နန်းတော်ဧ့ မြောက်ဘက်တွင် ဝေသာလီဘုရားကြီး ဟိရေ။ ကြီးမားရေ ကျောက်တုံးကြီးအား ထုဆစ်ထားကာ ဉာဏ်တော် ၁၇ ပေခန့်ဟိရေ။ ဝေသာလီဘုရားကြီးကုန်းတော်တွင် စတူပါတိ၊ နတ်ရုပ်တိ ကို မြင်နိုင်ရေ။ ဝေသာလီဘုရားကြီး မှ မြောက်ဘက်သို့သ ွားကေ သီရိစန္ဒြားမင်းကြီး သင်္ဂါယနာတင်ခရေ သရက်ချိုတောင်ကို မြင်နိုင်ရေ။ ထိုတောင်ထက်တွင် ကျောင်းဆောင်၅ခုဆောက်ကာ သီဟိုဠ်သံဃာ ၁၀၀၀၊ ရခိုင်သံဃာ ၁၀၀၀ ဖြင့် တစ်နှစ်ကြာအောင် သင်္ဂါယနာတင်ခရေ။ ဝေသာလီမြို့ဧ့ အနောက်ဘက်အပြင်မြို့ရိုးတွင် မြို့တန်းခါး ဘုရားဟိရေ။ ဝေသာလီမြို့ တောင်ဘက်တွင် သင်းကျစ်တော်ဓာတ်ဘုရား ဟိရေ။ ဓညဝတီခေတ် သူရိယစက္ကဘုရင်ကစတင် တည်ထားခပြီးနောက်ပိုင်းကာလတိတွင် အဆင့်ဆင့် ပြုပြင်တည်ထားခကတ်ရေ။ ဝေသာလီခေတ်တွင် ရေကြောင်းခရီးဖြင့် ကုန်စည်ကူးသန်း ရောင်းဝယ်ကတ်ရာ ထိုခေတ်ကအသုံးပြုရေ ဆိပ်ကမ်း တစ်ခုကို မြို့ အနောက်မြောက်ဘက် ရန်းချောင်းကမ်းပါးတွင် တွိ့မြင်နိုင်ရေ။ ဝေသာလီခေတ်ကတည်ဆောက်ခရေဆည်တစ်ခုကို ရန်းချောင်းဖျားတွင် တွိ့နိုင်ရေ။ ကျောက်တုံးတိဖြင့် တည်ဆောက်ထားရေ။ စတင်တည်ဆောက်ခခြင်းမှာ ဓညဝတီခေတ်ကပင် ဖြစ်ကေလည်း ကျိုးပေါက်ခြင်း ရင်ဆိုင်ခရပြီး ဝေသာလီခေတ်တွင်မှ အောင် မြင်စွာတည်ဆောက်နိုင်ခရေ။
ဝေသာလီခေတ်စာပီ
editဝေသာလီခေတ် ရုံးသုံးဘာသာမှာ သင်္ကဿရိုက်ဘာသာဖြစ်ရေ။ဝေသာလီခေတ်အစပိုင်းတွင် ပါဠိဘာသာ သုံးစွဲမှုဟိရေ။ ဝေသာလီခေတ်တွင်ရီးထိုးခရေ အာနန္ဒစန္ဒြား ကျောက်စာတိုင်ရေ မြောက်ဦးမြို့ သျှစ်သောင်းပုထိုးတော်ကြီးတွင် ဟိရေ။ မျက်နှာလေးဘက်ဟိပြီး ၃ ဘက်တွင် စာရီးထိုးထားရေ။ တစ်မျက်နှာနန့် တစ်မျက်နှာရေ ရာစုနှစ်၂ စီခြားလျက်ရီးထိုးခကတ်ရေ။ အနောက်ဘက်မျက်နှာကိုသာ ဖတ်ရှု၍ရရေ။ အာနန္ဒစန္ဒြားမင်းက မိမိမတိုင်မီ မင်းဆက်တိ၊မိမိဧ့အလှူဒါန ရို့ကို ရီးထိုးထားရေ။ ဝေသာလီကြေးနီပြား အမိန့်မှတ်တမ်းစာကို ဝေသာလီမြို့ အုတ်ကုန်းငယ်တစ်ခုကို ဖျက်ရာမှရဟိခရေ။ ဝေသာလီမင်းတစ်ပါးဧ့ မြေလှူမှတ်တမ်းဖြစ်ရေ။ ဤကဲ့သို့အမိန့်မှတ်တမ်းမှာ မြန်မာနိုင်ငံတွင်သာမက အိန္ဒိယတွင် အစောဆုံးတွိ့ဟိရခြင်းဖြစ်ရေ။ စာလုံးတိ လှပသေသပ်စွာရီးသားထားပြီးမဟာဘာရတ ဇာတ်တော်မှ စာသားအချို့ကို ထည့်သွင်းရီးသားထားရေ။
ယေဓမ္မာ
editဝေသာလီခေတ်ကျောက်စာအတိစုတွင် ယေဓမ္မာဂါထာရီးထိုးပါဟိကတ်ရေ။ ယေဓမ္မာဂါထာရေ ဗုဒ္ဓဧ့အယူဝါဒကို အတိုချုပ်ဖော်ပြထားပြီး ထေရဝါဒဂိုဏ်းလက်သုံးဖြစ်ရေ။
စတူပါတိ
editစတူပါဟူရေ ဝေသာလီခေတ်တွင် ထုဆစ်ကိုးကွယ်ခရေ ကျောက်စေတီငယ်တစ်မျိုး ဖြစ်ပြီး ဒီဇိုင်းအမျိုးမျိုးဖြင့် ထုလုပ်ခကတ်ရေ။
ဘာသာတရား
editဝေသာလီခေတ်တွင် ကိုးကွယ်ကတ်ရေဘာသာမှာ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်ရေ။ ဗြဟ္မဏဘာသာ ကိုးကွယ်မှုလည်းဟိရေ။ ဘုရင်ရေ ဗုဒ္ဓဘာသာကို ကိုးကွယ်ပြီး အခြားဘာသာတိကိုလည်း အားပီးချီးမြှောက်ခရေ။[3]