Wp/rki/လူ့ဦးနှောက်

လူ့ဦးနှောက်ရေ လူ့ခန္ဓာကိုယ်ဧ အစိတ်အပိုင်းတိုင်းနီးပါးကို ဇီဝကမ္မလုပ်ဆောင်မှုမှ သိမြင်နိုင်စွမ်းအထိ ထိန်းချုပ်ထားရေ။ ၎င်းရေ  ခန္ဓာကိုယ်ဧ မတူညီရေ အစိတ်အပိုင်းတိသို့ အာရုံကြောတိမှတစ်ဆင့် အချက်ပြမှုတိကို လက်ခံခြင်းနန့် ပီးပို့ခြင်းဖြင့် လုပ်ဆောင်ရေ။ လူ့ဦးနှောက် ရေ အခြားနို့တိုက်သတ္တဝါတိပိုင်ပင် အခြီခံဖွဲ့စည်းပုံ တူညီကေလည်း ၎င်းရေ အခြားနို့တိုက်သတ္တဝါတိဧ ဦးနှောက်တိထက် ပိုပြီးကေဖွံ့ဖြိုးရေ။

လူ့ဦးနှောက်

ပျမ်းမျှအားဖြင့် အရွယ်ရောက်ပြီးသူဧ ဦးနှောက်ရေ 1.0 kg မှ 1.5 kg ကြားဟိရေ။ ၎င်းကို အဓိကအားဖြင့် ဦးနှောက်နန့် အာရုံကြောစနစ်ဧ အခြီခံယူနစ်ဖြစ်ရေ နျူရွန်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ မကြာသိမ်းမီက ခန့်မှန်းချက်တိအရ ဦးနှောက်တွင် နျူရွန် ၈၆ ဘီလီယံမှ ၁၀၀ ဘီလီယံကြားတွင် ပါဝင်ရေ။ဦး နှောက်ရေ ကျောရိုးမကြီး နန့်အတူ ဗဟိုအာရုံကြောစနစ်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ၎င်းရေ တွေးခေါ်မှု၊ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုမှုနန့် ခန္ဓာကိုယ်လှုပ်ရှားမှုတိအတွက် ထိန်းချုပ်မှုဧ မူလအစအတွက် တာဝန်ဟိရေ။

ဦးနှောက်က ဇာမှာလဲ

ဦးခေါင်းခွံအတွင်း ဦးနှောက်ကို ဖုံးအုပ်ထားပြီး ရှေ့၊ ဘေးနန့် နီာက်ကျောကို အကာအကွယ်ပီးရေ။ ဦးခေါင်းခွံတွင် အရိုး ၂၂ ခု ပါဝင်ပြီး ၁၄ ခုမှာ မျက်နှာအရိုးတိဖြစ်ပြီး ကျန် ၈ ခုမှာ ဦးနှောက်အရိုးတိဖြစ်ရေ။ ခန္ဓာဗေဒအရ၊ ဦးနှောက်ရေ ကရွန်နီယမ်အတွင်းတွင် ဟိပြီး ဦးနှောက်အာရုံကြောအရည်တိဖြင့် ဝန်းရံထားရေ။

Cerebrospinal Fluid (CSF) ရေ ဦးခေါင်းခွံနန့် ကျောရိုးအတွင်း လည်ပတ်နီရေ အရည်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး ဦးနှောက်မျက်နှာပြင်ပေါ်ဟိ အခေါင်းပေါက်တိကို ဖြည့်ပီးရေ။ နီ့စဉ်၊ အထူးပြု ependymal ဆဲလ်တိရေ ဦးနှောက်အမြှေးပါးအရည် 500 မီလီလီတာခန့် ထုတ်လုပ်ရေ။

CSF ဧ အဓိကလုပ်ဆောင်ချက်မှာ ဦးနှောက်အတွက် ကြားခံတစ်ခုအဖြစ် လုပ်ဆောင်ရန်ဖြစ်ပြီး စက်ပိုင်းဆိုင်ရာ တုန်လှုပ်မှုတိကို တွန်းလှန်ပီးပြီး အသိမ်းစား ဆောင့်ချက်တိကို စိုစွတ်စီပါရေ။ ၎င်းရေ ဦးနှောက်ကို အခြီခံ ခုခံအားဆိုင်ရာ အကာအကွယ်ကိုလည်း ပီးရေ။

ယင်းချင့်အပြင်၊ CSF ရေ ဦးနှောက်အတွက် အားတက်စီပါရေ။ ဆိုလိုတာက ဦးနှောက်ကို CSF အလွှာထဲမှာ ဆိုင်းငံ့ထားပြီး၊ အဲဒီအတွက် ဦးနှောက်ရဲ့ အလေးချိန်ဟာ နှုတ်ထွက်လုနီးပါး ဖြစ်နီပါတယ်။ အကယ်၍ ဦးနှောက်ရေ CSF တွင် ဆိုင်းငံ့မထားပါက ၎င်းရေ ၎င်းဧ အလေးချိန်ကြောင့် အဟန့်အတားဖြစ်ကာ ဦးနှောက်အောက်ပိုင်းဟိ သွေးထောက်ပံ့မှုကို ဖြတ်တောက်မည်ဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ ထိခိုက်ခံရရေ ဧရိယာဟိ အာရုံကြောတိ သေဆုံးခြင်းဆီသို့ ဦးတည်လားမည်ဖြစ်ရေ။

လူ့ဦးနှောက် အစိတ်အပိုင်းတိ

အောက်ပါရို့ရေ လူ့ဦးနှောက်ဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်းတိဖြစ်ရေ။

Forebrain - ဦးနှောက်ဧ အကြီးဆုံး အစိတ်အပိုင်း

၎င်းရေ ဦးနှောက်ဧ ရှေ့ပိုင်းဖြစ်ရေ။ ရှေ့ပိုင်း အစိတ်အပိုင်းတိ ပါဝင်ရေ-

1.    Cerebrum
2.    Hypothalamus
3.    Thalamus

Forebrain လုပ်ဆောင်ချက်-  မျိုးပွားမှုဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်ချက်တိ၊ ခန္ဓာကိုယ်အပူချိန်၊ စိတ်ခံစားမှုတိ၊ ဆာလောင်မှုနန့် အိပ်စက်ခြင်းကို ထိန်းချုပ်ပီးရေ။

ဦးနှောက် ရေ အောက်ပါရို့နန့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။

1.    Cerebellum
2.    Medulla
3.    Pons

Hindbrain လုပ်ဆောင်ချက်တိ- hindbrain ဧ ဒေသသုံးခုရေ သျှင်သန်မှုအတွက် လိုအပ်ရေ လုပ်ငန်းစဉ်အားလုံးကို ညှိနှိုင်းပီးရေ။ ယင်းရို့ရေ အသက်ရှုခြင်း၊ နှလုံးခုန်ခြင်း၊ အိပ်စက်ခြင်း၊ နိုးထခြင်းနန့် မော်တာသင်ယူခြင်းရို့ကို လှုံ့ဆော်ပီးရေ။

Cerebrum ရေ ဦးနှောက်ဧ အကြီးဆုံး အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ရေ။ ၎င်းတွင် ဦးနှောက် ကော်တီကျစ် နန့် အခြားရေ အမြှေးပါးဖွဲ့စည်းပုံတိ ပါဝင်ရေ။ ၎င်းကို corpus callosum ဟုခေါ်ရေ လေးလံပြီးသိပ်ရီးရေ ဖိုက်ဘာကြိုးတိဖြင့် ပေါင်းစပ်ထားသည့် ဦးနှောက်နှစ်ခြမ်းဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ဦးနှောက်ကို အပိုင်းလေးပိုင်း သို့မဟုတ် lobes တိအဖြစ် ထပ်မံခွဲခြားထားရေ။

•    Frontal lobe : ၎င်းရေ စကားပြောခြင်း၊ အစီအစဉ်ဆွဲခြင်း၊ ကျိုးကြောင်းဆင်ခြင်ခြင်း၊ ပြဿနာဖြေသျှင်းခြင်းနန့် လှုပ်ရှားမှုတိဧ အစိတ်အပိုင်းတိနန့် ဆက်စပ်နီရေ။
•    Parietal lobe : လှုပ်ရှားမှု၊ လှုံ့ဆော်မှုနန့် တိမ်းညွှတ်မှုရို့ကို ကူညီပီးရေ။
•    occipital lobe : ၎င်းရေ အမြင်အာရုံလုပ်ဆောင်ခြင်းနန့် သက်ဆိုင်ရေ။
•    Temporal lobe : ဒေဒေသရေ မှတ်ဉာဏ်၊ အကြားအာရုံ လှုံ့ဆော်မှုနန့် စကားပြောခြင်းရို့ကို ခံယူချက်နန့် အသိအမှတ်ပြုခြင်းရို့နန့် ဆက်စပ်နီရေ။

ဦးနှောက်တွင် တစ်ရှူး အမျိုးအစား မီးခိုးရောင် နန့် အဖြူရောင် နှစ်မျိုး ပါဝင်ရေ -  

•    မီးခိုးရောင်ရေ အဓိကအားဖြင့် ဦးနှောက်ဧ အစုအဝီးဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ ဆဲလ်အမျိုးအစား အမျိုးမျိုးဟိရေ။
•    အဖြူရောင် ရေ အဓိကအားဖြင့် axons တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး ဦးနှောက်ဧ အမျိုးမျိုးရေ မီးခိုးရောင် အစိတ်အပိုင်းတိကို တစ်ခုနန့်တစ်ခု ချိတ်ဆက်ပီးရေ။

ဦးနှောက်ဧ အပြင်ဘက်အပိုင်းကို Cortex သို့မဟုတ် cerebral mantle ဟုခေါ်ရေ။ Cortex ရေ အလွန်အမင်း ရူပ်ထွီးနီရေကြောင့် ၎င်းတွင် ကြီးမားရေ မျက်နှာပြင်ဧရိယာဟိရေ။ ဦးနှောက်လည်း ပါဝင်ရေ-

•    အာရုံခံနယ်မြေတိ : မက်ဆေ့ချ်တိ လက်ခံရယူရန်။
•    အသင်းအဖွဲ့နယ်မြေတိ : ဒေနီရာတိရေ ဝင်လာရေ အာရုံခံအချက်အလက်တိကို ပေါင်းစပ်ထားရေ။ ၎င်းရေ အာရုံခံနန့် မော်တာနီရာတိကြားတွင်လည်း ချိတ်ဆက်မှုပုံစံတစ်ခုဖြစ်ရေ။
•    မော်တော်နီရာတိ : ဒေနီရာရေ စီတနာအလျောက် ကြွက်သားတိဧ လုပ်ဆောင်မှုအတွက် တာဝန်ဟိရေ။

Cerebrum လုပ်ဆောင်ချက်

ဦးနှောက်ရေ စဉ်းစားတွေးခေါ်မှု၊ ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေး၊ အသိဉာဏ်နန့် မှတ်ဉာဏ်အတွက် တာဝန်ဟိရေ။ ထိတွိ့မှု၊ အကြားအာရုံနန့် အမြင်အာရုံရို့ကို အဓိပ္ပာယ်ပြန်ဆိုရန်လည်း တာဝန်ဟိရေ။

thalamus ရေ သိမ်းငယ်ရေဖွဲ့စည်းပုံဖြစ်ပြီး  အာရုံခံအင်္ဂါ တိမှ အာရုံခံအချက်အလက်တိကို ပီးပို့ရန် တာဝန်ဟိရေ ဦးနှောက်ပင်စည်အထက်တွင် ဟိရေ ။ ရွေ့လျားမှုနန့် ပေါင်းစပ်ညှိနှိုင်းမှုအတွက် မော်တာအချက်အလက်တိကို ပို့လွှတ်ရန်လည်း တာဝန်ဟိရေ။ Thalamus ကို ဦးနှောက်အတွင်းဟိ limbic system တွင်တွိ့ဟိရရေ။ ဒေ limbic စနစ်ရေ အမှတ်ရစရာအသစ်တိဖွဲ့စည်းခြင်းနန့် အတိတ်အတွိ့အကြုံတိကို သိမ်းဆည်းခြင်းအတွက် အဓိကတာဝန်ဟိရေ။

hypothalamus ရေ thalamus ဧအောက်တွင် အတိအကျတည်ဟိပြီး သိမ်းငယ်ပြီး မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ရေ။ အောက်ဖော်ပြပါ လုပ်ငန်းဆောင်တာတိတွင် ပါဝင်ရေကြောင့် ၎င်းကို ဦးနှောက်ဧ မူလနီရာဟု သတ်မှတ်ရေ။

Tectum ရေ ဦးနှောက်ဧ သိမ်းငယ်ရေ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ပြီး အထူးအနိန်နန့် အလယ်အလတ်ဦးနှောက်ဧ နီာက်ဘက်အပိုင်းဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ နားတိမှ ဦးနှောက်ဆီသို့ အာရုံခံအချက်အလက်တိအတွက် ထပ်ဆင့်ဗဟိုတစ်ခုအဖြစ် ဆောင်ရွက်ရေ။ ဦးခေါင်း၊ မျက်လုံးနန့် လည်ပင်းကြွက်သားတိဧ တုံ့ပြန်လှုပ်ရှားမှုတိကိုလည်း ထိန်းချုပ်ပီးရေ။ ၎င်းရေ ဦးနှောက်အတွင်းနန့် အပြင်သို့ ရွေ့လျားနီရေ မတူညီရေ အာရုံကြောတိအတွက် လမ်းကြောင်းတစ်ခုပီးရေ။

Tegmentum ရေ ဦးနှောက်အတွင်းဟိ ဒေသတစ်ခုဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ ခန္ဓာကိုယ်လှုပ်ရှားမှုတိ၊ အိပ်စက်ခြင်း၊ နိုးကြားခြင်း၊ အာရုံစူးစိုက်မှု နန့် မတူညီရေ လိုအပ်ရေတုံ့ပြန်မှုတိတွင် အဓိကပါဝင်သည့် ရူပ်ထွီးရေဖွဲ့စည်းပုံတစ်ခုဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ အလယ်အလတ်ဦးနှောက်အတွက် ပလပ်ဖောင်းပုံစံဖြစ်ပြီး thalamus၊ cerebral cortex နန့် ကျောရိုးမကြီးရို့နန့် ချိတ်ဆက်ထားရေ။

• cerebellum ရေ ဦးနှောက်ဧ ဒုတိယအကြီးဆုံး အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ပြီး medulla နန့် pons ဧ နီာက်ဘက်ပိုင်းတွင် တည်ဟိရေ။ cerebellum နန့် cerebrum ကို cerebellar tentorium နန့် transverse fissure ရို့ဖြင့် ပိုင်းခြားထားရေ။ Cortex ရေ cerebellum ဧ အပြင်ဘက် မျက်နှာပြင်ဖြစ်ပြီး ၎င်းဧ အပြိုင် အစီာင်းတိကို folia ဟုခေါ်ရေ။ ၎င်းအပြင်၊ cerebellum တွင် cerebellar peduncles၊ cerebellar nuclei၊ anterior နန့် posterior lobes တိဟိရေ။ cerebellum တွင် hemispheres နှစ်ခု၊ အပြင်ဘက် မီးခိုးရောင် cortex နန့် အတွင်းပိုင်း အဖြူရောင် medulla ရို့ ပါဝင်ရေ။ လမ်းလျှောက်ခြင်း၊ ပြေးခြင်း၊ စီးနင်းခြင်း၊ ရေကူးခြင်းနန့် စိတ်ဆန္ဒအလျောက် လှုပ်ရှားမှုတိကို တိကျစွာ ထိန်းချုပ်ခြင်းတွင် ခန္ဓာကိုယ်ဟန်ချက်ကို ညှိနှိုင်းထိန်းသိမ်းရန် အဓိက တာဝန်ဟိပါရေ။ cerebellum ဧအဓိကလုပ်ဆောင်ချက်တိမှာ-
•    မျှခြေကို အာရုံခံရေ။
•    အချက်အလက် လွှဲပြောင်းပီးရေ။
•    မျက်လုံးလှုပ်ရှားမှုကို ညှိပီးရေ။
•    ၎င်းရေ ဆန္ဒအလျောက် ခန္ဓာကိုယ်လှုပ်ရှားမှုတိကို တိကျစွာ ထိန်းချုပ်နိုင်စီပါရေ။
•    လှုပ်ရှားမှုတစ်ခုအတွင်း ခန္ဓာကိုယ်ဧ အနာဂတ်အနီအထားကို ခန့်မှန်းပီးရေ။
•    အရှေ့ဘက်နန့် အနီာက်ဘက်ဟိ lobes နှစ်ခုလုံးရေ အရိုးလှုပ်ရှားမှုတိနန့် သက်ဆိုင်ပါရေ။
•    cerebellum ရေ မော်တာလုပ်ဆောင်ချက်တိအတွက် ကောင်းမွန်ရေ ချိန်ညှိမှုတိပြုလုပ်ရန်အတွက်လည်း မဟိမဖြစ်လိုအပ်ပါရေ။
•    လမ်းလျှောက်ခြင်း၊ ပြေးခြင်း၊ စီးခြင်း၊ ရေကူးနီစဉ် ခန္ဓာကိုယ်ဟန်ချက်ညီစီပြီး ကိုယ်ဟန်အနီအထားကို ထိန်းညှိပီးရေ။

medulla oblongata ရေ ဦးနှောက်ဧ အနိမ့်ဆုံးနီရာ၌ သိမ်းငယ်ရေဖွဲ့စည်းပုံဖြစ်ရေ။ နှလုံးခုန်ခြင်း၊ အသက်ရှူခြင်းနန့် အစာခြေခြင်းပိုင်ရေ ခန္ဓာကိုယ်ဧ အလိုအလျောက်လုပ်ဆောင်မှုတိအား အဓိကအားဖြင့် ထိန်းချုပ်ပါရေ။ ၎င်းရေ ကျောရိုး၊ pons နန့် cerebral cortex ရို့ကို ချိတ်ဆက်ရာတွင် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါရေ။ ယင်းချင့်အပြင်၊ ၎င်းရေ အကွျှန်ရို့ဧ ကိုယ်ဟန်အနီအထားကို ထိန်းသိမ်းရန်နန့် တုံ့ပြန်မှုတိကို ထိန်းချုပ်ရာတွင် ကူညီပီးရေ။

Pons ရေ midbrain နန့် medulla oblongata အကြားဟိ ဦးနှောက်ပင်စည်ဧ အဓိကဖွဲ့စည်းပုံဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ အောက်ပိုင်း cerebellum၊ ကျောရိုး၊ midbrain၊ cerebrum နန့် ဦးနှောက်ဧ အခြားပိုပြီးကေမြင့်မားရေ အစိတ်အပိုင်းတိကြားတွင် အချက်ပြမှုတစ်ခုအဖြစ် လုပ်ဆောင်ရေ။ pons ဧအဓိကလုပ်ဆောင်ချက်တိမှာ-

•    အိပ်စက်ခြင်းကို ထိန်းချုပ်ခြင်း။
•    အသက်ရှုခြင်းဧ ပြင်းအားနန့် ကြိမ်နှုန်းကို ထိန်းညှိပီးခြင်း
•    cerebellum နန့် motor cortex အကြား အချက်အလက်တိကို လွှဲပြောင်းပီးရေ။
•    Pons ရေ အရသာအာရုံ၊ အကြားအာရုံနန့် ဟန်ချက်ညီမှုပိုင်ရေ အာရုံခံစားမှုတိတွင်လည်း ပါဝင်ပါရေ။