Wp/rki/ရခိုင်အဓိမာသ်ကျမ်း

ရခိုင်အဓိမာသ်ကျမ်း

ရခိုင်တွင် ဓညဝတီခေတ်ကပင် နက္ခ၊ ဗေဒင်ကျမ်းတိ၊ ထိုကျမ်းတတ် ပညာသျှင်တိကို လေ့လာတွိ့ဟိရပြီး ဖြစ်ရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် အဓိမာသ်ကြုံ၍ လထပ်ရက်ငင်ခြင်း၊ သက္ကရာဇ်ကို အတိုပြုခြင်း (ကိန်းခန်းဖြိုခြင်း) တိကို ပြုလာ ခကတ်ပြီး ဖြစ်ရေ။ ကိန်းခန်းဖြိုခဖူးရေ မင်းတိ ဆိုကေ -

၁။ ရာလမာယုမင်းရေ ၈၆၄၅ ကို မိဘစံဇီအမည်ဖြင့်လည်းကောင်း၊

၂။ စန္ဒာသူရိယမင်းရေ ၁၄၈ ကို ဇီဝကကိန်း အမည်ဖြင့်လည်းကောင်း ၊

၃။ သူရိယစိတြမင်းရေ ၆၀၉ ကို ဓနဉ္စကိန်း အမည်ဖြင့်လည်းကောင်း ၊

၄။ သီရိစန္ဒြားမင်းရေ ၅၆၀ ကို ဥတ္တမကိန်း အမည်ဖြင့်လည်းကောင်း ၊

မင်းလေးဆက် ဖြိုခကတ်ရေ။ သူရိယရေနုမင်းလက်ထက် အလမ္ဗိက ကိန်းဟု ဖြစ်ပေါ် ခသိမ်းရေ ဆိုဧ့။ အထက်ကဖော်ပြရေ ၆၀၉ နန့် ၅၆၀ နှစ်ကိန်းကို ပေါင်းကေ ဓါတုဋီကာ ကိန်း (၁၁၆၉)ဟု အမည်ပီးခရေ။ ထိုကိန်းနန့် ယခုကောဇာသက္ကရာဇ် ကိုရောကေ သာသနာနှစ်ပေါင်းကိန်းကို သိရရေ။ ဗမာတွင် သရေခေတ္တရာ သုမုန ́ရီမင်းဖြိုရေ ဒေါဒေါရသ (၆၂၂)ကိန်းနန့် ပုဂံ ပုပ္ပါးစောရဟံမင်းဖြိုရေ ခ-ဆ-ပဉ္စ (၅၆၀)ကိန်းကို ပေါင်းသဖြင့် ဒွေ-သဋ္ဌ နန့် ဧက၊ ဧကာ (၁၁၈၂) ရရေ။ ၎င်းကို ကောဇာရောက်ဆဲ သက္ကရာဇ်ဖြင့်ရီးကေ သာသနာနှစ် ဖြစ်ဧ့။ ရခိုင်နန့် မြန်မာ (၁၁၈၂-၁၁၆၉) ၁၃-နှစ် ကွာခြားနီဧ့။ ရခိုင်က ၁၃-နှစ် ငယ်၍ မြန်မာက ၁၃-နှစ် ကြီးဧ့။ (တိဧ့)။

ထိုထို နက္ခတ်ဗေဒင်ပညာဖြင့် ဗိုလ်တွက်နည်းကို တတ်သိရရေ။ ထိုတွက်နည်းဖြင့် မိမိရို့လိုရေနှစ်တွင် အတာဗိုလ်၊ သဝနဗိုလ်၊ ကြမတ်ဗိုလ်၊ ခယဗိုလ်၊ အဝမံဗိုလ်၊ တိတီဗိုလ်၊ စန္ဒြားမာသဗိုလ်၊ ရက်ကျန်ဗိုလ်၊ အဓိမာသ်ဗိုလ် ရက်ငင်ဗိုလ်ရို့ကို တွက်ချက်သိရရေ။

အဓိမာသ်ဗိုလ်ရေ ပြက္ခဒိန်ချုပ်ကို စီရင်ရာ၌ အသုံးဝင်လီရေ ဆိုဧ့။ ဝါဆိုနှစ်လ မထပ်ဘဲ တန်ခူးနှစ်လ ထပ်ရေ။ ဒုတိယ တန်ခူးလ၌ အမြဲရက်စုံ ရေ။ အဓိမာသ်ခုနစ်ပါးကို မကာရန္တတွက်ရိုး၌ လာရေ့ လငင်တွက်ရိုး၊ ဂေါဇာမျိုး၌၊ ဆယ့်ကိုးဘုဉ္ဇတ်၊ ဒွေး ဗျည်း အဋ္ဌ်နန့်၊ ဒသတ် တေရ၊ သောဋ္ဌ ဆယ့်ရှစ်၊ ကျန်ရစ်ဓိမာသ်၊အဋ္ဌ်နန့်သောဋ္ဌာ၊ ယာစာအမည်ရ၊ သေသပတ္တာ ဟူရေ့အတိုင်း သိအပ်ဧ့။

အဓိပ္ပာယ်ကား လထပ် မထပ်ကိုသိလိုကေ ကောဇာသက္ကရာဇ် ကို တည်၊ ၁၉ စားပါ။ အြွကင်း ၂၊၅၊၈၊၁၀၊၁၃၊၁၆၊၁၈ ကျန်မူ လထပ်နှစ် ဖြစ်ဧ့။ အခြားဂဏန်းကျန်မူ လထပ်နှစ် မဟုတ်။ စင်စစ်အားဖြင့် ၂၊၅၊၇၊၁၀၊၁၃၊၁၅၊၁၈ ကျန်မူ လထပ်နှစ်ဟု သိရမည်။

လထပ်ကေ တန်ခူးနှစ်ခု (နှစ်တန်ခူး) ခံရေ ဟူဧ့။ ယင်းချင့်ကြောင့် ဖော်ပြပါ ၂၊၅၊၈၊၁၀၊၁၃၊ ၁၆၊၁၈ ဟူရေ ကိန်းခုနစ်ကိန်း ကြိမ်၊ မကြိမ်၊ (ကြုံမ ကြုံ) (သင့်မသင့်)၊ ကြိမ်၊ ကြုံ ၊ သင့်က လထပ်၍ နှစ်တန်ခူးခံကြောင်းသိရန် အဓိမာသ်တွက်နည်းရေ အရီးပါရေ။ ဤကား လောင်း ကြက်နတ်တောင် ဆရာတော် ဦးအဂ္ဂဓမ္မ (သကျသီဟ)ဧ့ မှတ်စုမှ သိရခြင်း ဖြစ်လီဧ့။ လထပ်ရက်ငင် အာက နကျမ်းပြု စစ်တွေမြို့၊ စစ်ဆေးရုံရှေ့၊ ပညာတပ်ဦး ဆရာတော် ဦးကုဏ္ဍလက သာသနာသက္ကရာဇ်ဖြင့် အဓိမာသ်တွက်နည်းကို ဤသို့ သင်ပီးထားဖူးဧ့။ သာသနာသက္ကရာဇ်ကို တည်၊ ၁၄၈ ရောပါ။ ၁၉-ခု စား။ ၂-ြွကင်းကေ စမ္မာဓိမာသ်။ ၅-ြွကင်းကေ ပဉ္စဓိမာသ်။ ၇၊၈ ြွကင်းမူ ဗသျှူးဓိမာသ်။ ၁၀-ြွကင်းကေ ဒသာဓိမာသ်။ ၁၃- ြွကင်းက တေရသာဓိမာသ်။ ၁၅၊၁၆ ြွကင်းမူ သောဋ္ဌသာဓိမာသ်။ ၁၈-ြွကင်းမူ အဋ္ဌရသဓိမာသ် ဆိုဧ့။

ဖော်ပြပါ အဓိမာသ် ကြုံ မကြုံ၊ လထပ်၊ ရက်ငင်ရို့ကို တွက်စစ်နိုင်ရေ ဟူးရားပညာကို တတ်သိရန် လိုအပ်ဧ့။ ဟူးရားဖြူမှာ ဟိန ́ူ ပုဏ္ဏားလူမျိုး တိတည်း။ ဟူးရားညိုမှာ ထိုပညာကို တတ်သိရေ အခြားလူမျိုးတိ ဖြစ်လီ ဧ့။ ရခိုင်၌ ဗေဒင်ဆရာ၊ ဟူးရားတတ် ရို့ကို ရခိုင်ရာဇဝင်၌ ပုဏ္ဏား ဗြာဟ္မဏမျိုး၊ အမှူးအမတ်မျိုး၊ ပညာဟိမျိုး၊ ရဟန်းတော်တိကို တွိ့ဟိကတ်ရ ဧ့။ ပညာဟိအင်္ဂါ လက္ခဏာဝင် ဖြစ်ကတ်ရလီဧ့။

တွိ့ဟိရရေ အဓိမာသ်ကျမ်း တစ်စောင်၌ဆိုကေ အဓိမာသ် ကြုံ မကြုံ၊ လထပ်၊ ရက်ငင် ရို့ကိုလည်းကောင်း ကိန်းခန်းကာလအတွင်း ဖြစ်ခကြုံခရရေ အဖြစ်သနစ်ရို့ကို လည်းကောင်း မှတ်သားထားဟိလီဧ့။ ထိုကျမ်းကို တင်းထိမ်းရံဆရာတော်ရေ ဆာ-ဦးထွန်းအောင်ကျော် အား ပီးခလီရေ။ ၎င်းထံမှ အငြိမ်းစား နယ်ပိုင်ဝန်ထောက် ဦးကြိုင်သာ အောင်က ကြည့်ရှုခွင့်ရဟိခလီရေ။ ထိုကျမ်းမှ လိုရာတိကို ၁၉၆၈-ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ဗိုလ်ကြီးထွန်းဝေက ထုတ်နုတ်ရီး ကူးယူလာခလီရေ။ ထိုကျမ်းပေမူမှာ သုံးအင်္ဂါကျော်မျှ ဟိရေဆိုဧ့။ ဦးထွန်းဝေရေ ၎င်း မကွယ်လွန်မီက ကျွနု်ပ်အား ၁၈၊၂၊၆၈ နိ့စွဲဖြင့် မိတ္တူတစ်စောင် ရီးကူးပီးပို့ ထားခလီဧ့။ ထိုမူကို ယခု အတိလေ့လာနိုင်ရန် တင်ပြခြင်းပင် ဖြစ်ပေသ တည်း။

တင်ပြလတ္တံရေ အဓိမာသ်ကျမ်းပေမူတွင် သီရိဓမ္မာသောကမင်း လက်ထက်က ပဉ္စာဓိမာသ်သင့်၍ လထပ်၊ ရက်ငင်ခြင်းမှ အစချီထားဧ့။ ရခိုင်တွင် သူရိယရေနုမင်းကစ၍ စမ္မဓိမာသ် ကြုံ၍ ကိန်းခန်းဖြိုခရရေ ဆိုဧ့။ ယပြီးကေ ဝေသာလီ ကျောက်လှေကားမင်းတိလက်ထက် ပဉ္စာ၊ ပုရိန်၊ လောင်းကြက်၊ မြောက်ဦးမင်းတိလက်ထက်ထိ အဓိမာသ်ကြုံပုံကို ပြဆိုထား ဧ့။ နရအဘယရာဇာမင်းလက်ထက် ရှေးနှစ်ပေါင်းနှစ်ထောင်ထိ တွက်ချက်၍ ပြက္ခဒိန်လုပ်ခရေ ဆိုဧ့။

အဓိမာသ်ကျမ်းစာကိုယ်

(ဂုချပ်)

သာသနာ (၂၁၈)၊သက္ကရာဇ် (၃၆၆) ဝါကျွတ်လပြည့်ကျော် တစ်ရက် နိ့ ပါဋလိပုတ်ပြည် ကိုအစိုးရရေ သီရိဓမ္မာသောကမင်းရေ တတိယသင်္ဂါ ယနာ တင်တော်မူဧ့။ ၎င်းနှစ်ပဉ္စာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်ငင်ဧ့။ သာသနာ (၂၃၆)၊ သက္ကရာဇ် (၃၈၄)တွက် သီရိဓမ္မာသောကမင်းဧ့ သားမဟိန ́ထေရ်ရေ သီဟိုဠ်သို့ သာသနာပြုရန် ကူးဧ့။

သာသနာ (၄၅၆)၊ သက္ကရာဇ် (၆၀၄)ခုတွင် အသျှင်ဓမ္မရက္ခိတ မထေရ် ရေ ဝဋဂါမဏိမင်းကိုမှီ၍ ပိဋိကတ်ကို ပေထက်အက္ခရာ ကျေးဘာသာဖြင့် တင်ဧ့။ ထိုသို့ရီးသားရေ ဆရာရို့ကို ဋီကာဆရာဟု တွင်ပေဧ့။ ထို သက္ကရာဇ်၌ သောဠသဓိမာသ်သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။

သာသနာ (၈၃၀)၊ သက္ကရာဇ် (၉၇၈)တွင် ပိဋကတ်ကို ကျေးဘာသာမှ သီဟိုဠ်ဘာသာဖြင့် ဘာသာပြန်ဧ့။ ၎င်းဆရာရို့ကို သုတ္တန်ဆရာဟု တွင်ဧ့။ သာသနာ (၉၃၀)၊ သက္ကရာဇ် (၁၀၇၈)ခုတွင် သထုံပြည်၌ သီတင်းသုံး နီရေ ဗုဒ ̈ဃောသမထေရ်ရေ သီဟိုဠ်ကျွန်းသို့ ကူးလား၍ သီဟိုဠ်ကျွန်း ကို အစိုးရရေ မဟာနာမမင်းကိုမှီး၍ ပိဋကတ်သုံးပုံကိုပေါင်း၍ မြမ္မာနန့် ရီးကူးပြီးကေ သထုံမင်း ဓမ္မပါလကို ပီးဆက်လှာဧ့။

ထိုဆရာကို အက္ခရာဝုတ္တိ မှန်ကန်ရေကြောင့် ဝုတ္တိဆရာဟု တွင်ဧ့။ နောက်နောင် ပြုပြင်ပွားတိရေ ပိဋကတ်ကို ပြုပြင်ရေ ဆရာရို့ကို စောဒနာ ဆရာဟု တွင်ဧ့။ ယင်းချင့်ကြောင့် ရခိုင်ပြည်ဘုရားတိ သွန်းလုပ်ခြင်းရေ အဋ္ဌက ထာ ဆရာစကား၌သာ ထင်ရှားဟိရေ။ ြွကင်းသောဆရာရို့ကို စီရင်ရေ ကျမ်းတွင် မပါလီဟု သိအပ်ကုန်ဧ့။

ဂုချပ်

စန္ဒာာသူရိယမင်းအနွယ်(၂၁ဂ)ဆက်တွင် သူရိယာရေနု ဖြစ်ရေ။ သာသနာ (၁၁၈၄) သက္ကရာဇ် (၁၃၃၂)ပြည့် ရောက်ရေအခါ စမ္မာဓိမာသ်၊ (၉၅)နှစ်တွင် တစ်ကြိမ်စီ (စေ့)လည်ဧ့။ ပေါင်း ၁၄-ကြိမ် စေ့ရောက်လတ်ကေ လလွန် (၄၉၀) ဖြစ်ရေ။ နှစ်လွန်ကို ရေတွက်ကေ ၄၂-နှစ် ဖြစ်ရေ။ လလွန် ၈-လ ဖြစ်ဧ့။ နာရီရက်ငင် ၂၆-ရက် ဖြစ်ဧ့။ နာရီြွကင်းသုဉ်းဧ့။ ဓမ္မာဓိမာသ် ကြုံဧ့။ ထိုသို့ကြုံရေကြောင့် သူရိယရေနုမင်းရေ ရဟန်းပုဏ္ဏား ဟိန ́ုတ်ဗေဒင်တတ် ပညာဟိအပေါင်းနန့် စည်းဝီးတိုင်ပင်၍ သက္ကရာဇ်(၁၃၃၂) ကို ၂-ခု နုတ်၍ အတိုပြု၍ တည်ထားဧ့။ နုတ်ြွကင်းကိန်းကို အာလမ္ဗိကဟု တည်ထားသတည်း။ အာလမ္ဗိကကိန်းဟု မှတ်သားကုန်ဧ့။ သာသနာကား (၁၁၈၂) ဖြစ်ဧ့။

ထိုသူရိယရေနုမင်းကရေ ငါးဆက်မြောက်တွင် မဟာသူရိယ တဉ္စန ́ရား ဖြစ်ကုန်ဧ့။ ထိုမင်ရေ ဗေဒင်ပညာဟိရို့နန့်တိုင်ပင်၍ သက္ကရာဇ် (၁၅၂)ခု၊ သာသနာ (၁၃၃၄)တွင် ဝေသာ လီကျောက်လှေကားမြို့ကို တည်လှာ ဧ့။ ၂-နှစ်မြောက် သက္ကရာဇ် ၁၅၄ ခုတွင် ယောက်ဖတော် ကျောက်လှေကား ဘုန်းကြီးနန့် တွက်စစ်၍ စမ္မာဓိမာသ် ကြုံဧ့။ လငင်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ မဟာမုနိ သိမ်တော်ကိုလည်း ဆောက်လုပ်တော်မူဧ့။ နတ်လှုံပျံလည်းရဧ့။ ရတနာမိုး လည်း ရွာဧ့။

သက္ကရာဇ် (၃၁၄) စူလစန္ဒာရားလက်ထက် ဓမ္မစော၊ ဥဒ ́မာစော၊ ဟူးရား ဖြူ၊ ဟူးရားညို ရို့နန့် တွက်စစ်၍ ဓိမာသ်ကြုံရေကြောင့် လထပ်ဖူးဧ့။ နာရီ မသုဉ်းရေကြောင့် ရက်မငင်လီ။

သက္ကရာဇ် (၄၁၉) ပဉ္စာမြို့ကို အစိုးရရေ ပုဏ္ဏာက မင်းနန်းတက် ၃-နှစ်တွင် ပုဂံမင်းရေ သထုံပြည်မနုဟာမင်းကို တွန်းလှန်၍ ပိဋကတ်သုံးပုံကို ဆောင်လှာဧ့။ မဟာမုနိ သိမ်တော် ကိုလည်း သျှင်ယောင် ၃၀ဝဝ-လွှတ်၍ မီးတိုက်လှာဧ့။ ပုဏ္ဏကမင်းနန်းတက် ၄-နှစ် သက္ကရာဇ် ၄၂၀-တွင် ဓမ္မဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်ငင်ဧ့။

သက္ကရာဇ် (၄၉၆) ပူရိန်မြို့တွင် ဂေါလိယမင်းလက်ထက် စမ္မာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်ငင်ဧ့။ မဟာထီးဘုရားကိုလည်း တည်တော်မူဧ့။

ဂုချပ်

သက္ကရာဇ် (၅၁၅)ခုတွင် ပူရိန်မြို့ ဒသရာဇာမင်း လက်ထက် စမ္မာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူရားဆရာ ရွှေတောင်အစဟိရေ ရှစ်ယောက်ရေ ဟူးရားတတ်ရို့ နန့် ဆရာတော်ကြီး တောနီ အသျှင်မြတ်ဧလာဇရကိုပင့်၍ တိုင်ပင်ပြီးကေ ဗေဒင်ဆရာရို့နန့် လထပ်ဧ့။ ရက်ငင်အစုံ လုပ်ဧ့။ မဟာမုနိသိမ်ကိုလည်း ဆောက်ဧ့။

သက္ကရာဇ် (၆၅၆)တွင် လောင်းကြက်မြို့ ဘုရင်မင်းထီး လက်ထက် ဒသာဓိမာသ် ကြုံဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ၎င်းနှစ် ပုဂံမင်းက သမီးတော် စောဘုန်းြွကယ်နန့် ပိဋကတ်(၃)ပုံ ကို ပို့လာဧ့။ သက္ကရာဇ် (၇၀၅)ခု လောင်း ကြက်ဘုရင် မင်းထီးလက်ထက် စမ္မာဓိမာသ် ကြုံဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ထိုသက္ကရာဇ်၌ တလိုင်းပြည်၊ သက်ပြည်၊ ပုဂံပြည်ရို့၌လည်း လက်နက် နိုင်ငံ တော်ကြီး ဖြစ်ကုန်ဧ့။ လောင်းကြက်မြို့တွင် ဥစ္စာနာငယ်မင်းလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၇၅၄)တွင် သောဋ္ဌသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ယင်း သက္ကရာဇ်တွင် ပုဂံပြည်၊ အင်းဝမြို့က သူလျှို သျှင်သူရဲ ရောက်ဧ့။ လောင်းကြက် မြို့တွင် ဘုရင်မင်းစောမွန် လက်ထက် သက္ကရာဇ် (၇၉၂)တွင် သေရသာဓိမာသ် ကြုံဧ့။ ဟူးရားသူကြီး နိရိန ́ရာဇာနန့် ဗေဒင်တတ်ရို့နန့် တိုင်ပင်၍ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ယင်းသက္ကရာဇ်၌ မြောက်ဦးမြို့ကို မင်းစောမွန်တည်ဧ့။ မြောက်ဦးမြို့မင်း အလီခင် လက်ထက် သက္ကရာဇ် (၈၀ဝ)ပြည့်စမ္မာ ဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ မြောက်ဦးမြို့ ဘုရင်ကာလမသျှာလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၈၂၄)ခု ဗသျှူး ဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။

သက္ကရာဇ် (၈၈၈)ခုတွင် အဋ္ဌလက်ဂြိုဟ် (၈)လုံး သုဉ်းရေကြောင့် မင်းသဇာတရေ ရွှေမြို့တော် အနောက်ဖြစ်ရေ ဒိုင်းကျီအရပ်တွင် ယတ္တရာ နန်းဆောက်နီဧ့။ မြောက်ဦးမင်းဘာလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၈၉၅) စမ္မာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ပိန္နဲတောင် ဘုန်းတော်ကြီးနန့် ဗေဒင်တတ်ရို့နန့် တိုင်ပင်၍ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ထိုသက္ကရာဇ်၌ မြို့ပရိစ္ဆေဒကို လုပ်တော်မူဧ့။ အယုဇ္ဇပူရ ဟု သမုတ်ဧ့။ မြောက်ဦးမြို့ ဘုရင်မင်းဘာလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၀၈)ခု သောဠသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ထိုသက္ကရာဇ် တောင်ငူပြည် တပင်ရွှေထီး ဝန်းရံလာရေကို တွန်းလှန်လိုက်ဧ့။

မြောက်ဦးဘုရင် မင်းစောလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၁၉) ဗသျှူးဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ၎င်းမင်းလက်ထက် (၉၂၂)ခုတွင် ဒသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ မြောက်ဦးဘုရင် စကြာဓိပတိလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၂၇)တွင် သောဠသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ထိုသက္ကရာဇ်၌ ပိဋကတ်ဗေဒင် ရာဇဝင်ရို့ကို ပြုပြင်စီရင်တော်မူဧ့။ စစ်တကောင်း မြို့ကိုလည်း ပိုင်ဧ့ ။

ဂေးချပ်

မြောက်ဦးမြို့ဘုရင် မင်းဖလောင်းလက်ထက် (၉၃၆)ခုတွင် ပဉ္စာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရား သူကြီး၊ ဆင်ကဲကြီး ငပုနန့်တကွ တိုင်ပင်၍ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ၎င်းမင်းဖလောင်းလက်ထက် (၉၃၆)ခုတွင် ပဉ္စာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လ-ရက် အစုံငင်ဧ့။ ထိုသက္ကရာဇ်၌ သုတ၊ လောဟာ အတတ်တိရေ ပညာဟိရို့ ရေလည်း ပြန့်ပြောဧ့။ ၎င်းလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၅၂)ခုတွင် စမ္မာဓိ မာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ဦးရာဇ်တော်ဓာတ်ကိုလည်း တည်တော်မူဧ့။ တလိုင်းပြည်၊ ပုဂံပြည်နန့် အင်းဝမြို့၌ သီတင်းသုံးရေ ရဟန်းရို့ကို မင်းပင့်ခေါ်၍ အလှူဒါနကြီး ပီးဧ့။

မြောက်ဦးမြို့ဘုရင် မင်းရာဇာကြီးလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၆၀)ခုတွင် ဒသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရားသူကြီး မင်းကျော်နန့် ရဟန်းဗေဒင်တတ်၊ လူဗေဒင် တတ်ရို့ပါ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ဟံသာဝတီ မင်းရဲကျော်စွာ၊ တောင်ငူ မင်းရဲကျော်ထင်၊ ယိုးဒယားမင်းဗြုစုရာဇ်ရို့ရေ လက်နက်နိုင်ငံဖြစ်၍ ဟံသာ ဝတီ မင်းရဲကျော်စွာ သမီး သျှင်နှောင်းနန့် နောက်ပါ တလိုင်းလေးသောင်း၊ ကရင် လေးသောင်းရို့ကို သိမ်းရုံး၍ ရွှေမြို့တော်သို့ ရောက်လာဧ့။ ၎င်းမင်းရာ ဇာကြီး လက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၆၃)ခု တေရသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရားသူ ကြီး မင်းကျော်နန့် ရဟန်း လူပုဂ္ဂိုလ်ပါ လထပ်၊ ရက်ငင် အစုံလုပ်ဧ့။ အနောက် မဇ္ဈိမဒေသ၌ ဒါကာမြိုမှစ၍ (၁၂)ပုံညာရို့ရေ လက်နက်နိုင်ငံ ဖြစ်လီဧ့။ ၎င်းလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၆၅)ခု သောဠသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင် လီ။ အမေတ္တရာသာ ကျမ်းကိုစီရင်ရေ တလိုင်းအမတ် ဓာတ်ကျမ်းဆရာ ဂဝံစားက လ-ရက် အစုံငင်သင့်ဧ့ဟု လျှောက်ဧ့။ ဘုရင်မင်း ကြီးလည်း ရက်ငင်ရာ၊ မငင်ရာကို သိလိုရေကြောင့် အနောက်မဇ္ဈိမဒေသသို့ ဖောက်ကျီး ကြီးကို စေလိုက်ဧ့။ ဟိန ́ူကျမ်းဆရာရို့ထံ စောဒနာလတ်ခေါ် ရခိုင်ပြည်နန့် တစ်ချက်တည်း ညီဧ့။ ပုဂံပြည်၊ အင်းဝမြို့သို့လည်း ဥက္ကာပျံကို စေလွှတ်လိုက်ဧ့။ အင်းဝမြို့ကိုစိုးရေ ညောင်ရမ်းမင်းဆရာရို့နန့်တိုင်ပင်၍ တွက်စစ်ကြည့်ကေ ရခိုင်ပြည်၌ ညီဧ့။ ဖောက်ကျီကြီးနန့် ဥက္ကာပျံရို့ ပြန် ရောက်ကေ အမတ်ဂဝံစား လျှောက်ထားရေ စကား မှားဧ့။

ထိုနှစ် သီဟိုဠ်ကျွန်းကို အစိုးရရေ ဗဟုပရက္ကာမမင်း (ဝိမလဓမ္မသူရိ ယမင်းက) သာသနာ မှေးမှိန်၍ သာမဏေကြီးတစ်ယောက်ကို သင်္ဘော၊ လှေပျံကြီးတစ်စင်းနန့် စေလွှတ်၍ ရခိုင် မင်းရာဇာကြီးထံ သံဃာတော် အပင့် အခေါ် ရောက်ရေ။ ဆရာတော် မြောက်ဘက်တန်ဆောင်း စန္ဒာဝိလာသကို နှစ်ကျိပ်ရေသံဃာရို့ကို အမှူးပြု၍ သီဟိုဠ်သို့ လွှတ်ဧ့။

မြောက်ဦးဘုရင် မင်းခမောင်းလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၇၆)တွင် ဗသျှူးဓိ မာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်၊ ရက်ငင်ဧ့။ မြောက်ဦးဘုရင် သီရိသုဓမ္မရာဇာလက်ထက် နန်းတက်သက္ကရာဇ် (၉၈၄) သောဠသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မ ငင်လီ။ လေးမြို့ချောင်းတွင် ဆင်ဖြူတစ်စီးရဧ့။ ၎င်းသီရိသုဓမ္မရာဇာ လက်ထက် သက္ကရာဇ် (၉၉၈)ခုတွင် ဒသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်၊ ရက်ငင် အစုံ လုပ်ဧ့။

နရပတိလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၁၀ဝ၁)ခုတွင် စောရသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ သိုက်တက် ငလက်ရုံး စစ်တွက်၍ လငင်လီဧ့။ ရက်မငင်လီ။ သိုက်နိဒါန်း၊ ဗေဒင်၊ ပိဋကတ်၊ ရာဇဝင်ရို့ကို စီရင်တော်မူဧ့။ သက္ကရာဇ် ဖြိုအံ့။ ကိန်းခန်း လုပ်ဧ့။

ဂဲချပ်

မြောက်ဦးမြို့တွင် သတိုးဘုရင်လက်ထက် သက္ကရာဇ် (၁၀ဝ၉) စမ္မာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ရွှေစာဖတ်ကြီးနန့် တိုင်ပင်၍ လထပ်ဧ့။ ရက် မငင်လီ။ စန္ဒာသုဓမ္မရာဇာ နန်းတက် (၈)နှစ်၊ သက္ကရာဇ်(၁၀၂၂)ခုတွင် သောဠသာ ဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ရွှေစာဖတ်ကြီးနန့် လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ပစ္ဆာမင်းသား သက်သူဇာနန့် နှရောင်စီရို့ စစ်တိုက်ကတ်ကေ စစ်ကို သက်သူဇာမနိုင်၍ ရခိုင်ပြည်သို့ ဝင်လာဧ့။ နှမတော် စမ္ပေပီကို စန္ဒာသုဓမ္မရာဇာအား ဆက်၍ လက်ဝဲစစ်မှူးကို ဗိုလ်ချုပ်ခန့်၍ ပစ္ဆာပြည်ကို စစ်ချီလီဧ့။ ဧရမ္ပေရောက်ကေ (၁၂)ပုံညာကို သိမ်းရုံး၍ ယူခဧ့။ ၎င်းမင်းလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၁၀၄၄)တွင် အဋ္ဌရသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ရွှေစာဖတ်နန့် တိုင်ပင်၍ လထပ်၊ ရက်ငင် အစုံလုပ်ဧ့။ ရက်လွန် နာရီ ြွကင်းသုံးဧ့။ ရွှေမြို့တော်တောင်အရပ်ကရေ ဒွါရဝတီမြို့တိုင် အောင် စေတီပုထိုး သိမ်ကျောင်းတိစွာ တည်တော်မူဧ့။ အလှူကြီးပီးဧ့။ မြောက်ဦးမြို့ မာရုမ္ပိယလက်ထက် သက္ကရာဇ် (၁၀၅၈)တွင် တေရသ ဓိမာသ် သင့်ဧ့။ သိုက်တက် ဒုက္ကန်ဘုန်းကြီးရို့နန့် တိုင်ပင်၍ လထပ် ရက်ငင် လီဧ့။ သီဟိုဠ်ကျွန်း သာသနာမှေး မှိန်၍ ဘုရင်သီရိဝိမလဓမ္မရာဇာမင်း သင်္ဘောနှစ်စင်းဖြင့် တိစွာရေ ပဏ္ဏာကာရရို့ကို ပို့လှာ ဧ့။ ရဟန်းတောင်းပန် ရေကြောင့် ရခိုင်ပြည် မာရုမ္ပိယမင်းရေ လောင်းကြက်ဘုန်းကြီးနန့် သတ္တဌာန ဆရာတော်ကြီးကို လေးကျိပ်ရေ မထေရ်တွင်အမှူးပြု၍ လင်္ကာဒီပသို့ စေလွှတ်တော်မူဧ့။

ဘုရင် ဝိဇယရာဇာလက်ထက် (၁၀၇၄)ခုတွင် ဒသာဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရားသူကြီး ဇေယျဗလကျော်ထင်နန့် ရဟန်းရို့က လထပ်၍၊ ရက်မငင်လီ။ မဟာမုနိ အစဟိရေ သိမ်ကျောင်း၊ ကုတိုး၊ ရေတွင်း၊ ရေကန် အလှူဒါန ပြုဧ့။ ၎င်းလက်ထက် (၁၀၈၂) ခုတွင် အဋ္ဌာရသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ အနောက်စစ်တကောင်း မင်းတုံးကို သိမ်းယူတော်မူဧ့။ ၎င်း လက်ထက် (၁၀၉၀)တွင် ဗသျှူူးဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရားသူကြီး ငဖြူနန့် ရဟန်း လူရို့ တိုင်ပင် ၍ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။

နရအဘယရာဇာလက်ထက် (၁၁၀၉)တွင် ဗသျှူးဓိမာသ် သင့်ဧ့။ ဟူးရားသွေးပြည်စိုး ကြီးနန့် လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ လက်ယာမြန်ဂူတာကို ဗိုလ်ခန့်၍ တိုက်လှေစင်းပေါင်း (၃၆၀) နန့်၊ ပုသိမ် ရန်ကုန်ကို တိုက်လှန်လျက် အတိုင်း အောက်သားရို့ကို တိစွာဖမ်းရုံး၍ ရခိုင်သို့ ဆောင်ခဧ့။ အနောက် ကုလားပြည်သို့ လက်ယာဗိုလ်ချုပ်ခန့်၍ မင်းသံလျှင်းဆွဲ၊ မင်းကံသျှင်သံရို့ကို စေလွှတ်တိုက်စေကေ ဒါကာစား အာကာပေါက်ဆီခုခံလီရေကြောင့် စစ်တကောင်းမြို့သို့ မရောက်နိုင်ဘဲ မြစ်ကမ်းနား၌နီရေ ကုလားရို့နန့် ပိုက်ရေ ဒုံးရို့ကို ဖမ်းယူခဧ့။ ထိုဒုံးရို့ကို ရဟန်းခံ၍ ကိုးကွယ်လာ ရေမှ စ၍ နိုင်ငံကျဉ်းခဧ့။

ဂေါချပ်

၎င်းလက်ထက် (၁၁၁၇)တွင် သောဠသဓိမာသ် သင့်ဧ့။ လထပ်ဧ့။ ရက်မငင်လီ။ ၎င်းသက္ကရာဇ်တွင် အဉ္ဇနနဒီတွင် အိုးဇခြင်းအကွဲရို့ရေ ဖောင်ဖွဲ့၍ မြစ်ရေပြင်၌ မျောကုန်ဧ့။ ဟူးရား သွေးပြည်စိုးကြီးနန့် မှူးမတ်ရို့က ယုတ်နွမ်း ရေအမျိုး၊ ဒါသကျွန်အမျိုးရို့ရေ မင်းမျိုး၊ မင်းဆွေ သူတော် ကောင်းရို့ကို နှိပ်စက်လတ္တံဟု လျှောက်ဧ့။ နရအဘယရာဇာ ဘိသိက်ခံဧ့။ ဒင်္ဂါးသွန်းဧ့။ ယောက်ဖတော် ဆီးတိုင်းကြီးရို့ကိုလည်း ကျောင်းကြီး (၃၀)ကို စားစေပြီးမှ ယတ္တရာဘီလူးတွင်း လှစ်ဖွင့်စေဧ့။ ဟူးရားသွေးပြည်စိုးကြီးရေ သက္ကရာဇ် (၂၀ဝဝ) နှစ်အတွက် ပြက္ခဒိန် လုပ်ခဧ့။

ဖြည့်စွက်ရန်ကိစ္စ

အာလမ္ဗိကကိန်း

ဤကိန်းရေ သက္ကရာဇ် ဖြိုကိန်း မဟုတ်ချေ။ ဖြိုပြီးရေ သက္ကရာဇ် ရို့ကို စုပေါင်းပြ ရေ့ သင်္ချာသာ ဖြစ်ရေ။

ဥပမာ-၁၄၈ ကိန်း၊ ၆၂၂ ကိန်း၊ ၅၆၀ ကိန်း သုံးရပ်ကို စုပေါင်းခေါ် ထားရေ ကိန်းပေတည်း။ သုံးကိန်းပေါင်း ၁၃၃၀ ဟူလိုဧ့။ ဦးဘေဧ့ ကဗျတ္ထ စနိ ́ကာကျမ်းတွင်ကား- ကောဇာ သက္ကရာဇ် ၁၃၃၀ တည်းဟု ဆိုဧ့။