Wp/rki/ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်ကြီးတိ

ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်ကြီးတိ

ခရစ်နှစ် ၁၄၃၀ မှ ၁၇၈၅အထိ ထွန်းကားခရေ မြောက်ဦးခေတ်ကို ယေဘုယျအားဖြင့် အပိုင်းသုံးပိုင်း ခွဲခြားလေ့ဟိကြရေ။ မြောက်ဦးတည်ထောင်ရေ ၁၄၃၀မှ ၁၅၃၀ပြည့်လွန်နှစ်တိအထိကို ပထမမြောက်ဦးခေတ်တန်ခိုးထွားချိန်ဖြစ်ရေ။ ၁၅၃၀ပြည့်လွန်နှစ်တိမှ ၁၆၃၈အထိကို ဒုတိယမြောက်ဦးခေတ်နန့် ၁၆၃၈မှ မြောက်ဦးမြို့တော်ကျ ဆုံးချိန်ဖြစ်ရေ ၁၇၈၅အထိကိုတတိယမြောက်ဦးခေတ် အဖြစ်ယေဘုယျသတ်မှတ်ကြပါရေ။

Arakan Cannon (2)

ပထမမြောက်ဦးခေတ်ကာလစွာ တိုင်းပြည်ထူထောင်ဆဲကာလဖြစ်ပြီး ရခိုင်ပြည်နန့်နယ်ချင်း ထိစပ်နီရေဘင်္ဂါဒေသအားရခိုင်ဘုရင်ရို့ရံဖန်ရံခါ တိုက်ခိုက်မှုတိဟိခကေလည်း ကာလရှည်ကြာစွာနယ်မြေသိမ်းပိုက်မှုတိမပြုလုပ်နိုင်ခပေ။ ဒုတိယမြောက်ဦးခေတ်တွင် မင်းဗာဘုရင်ဧဘင်္ဂါဒေသစစ်တကောင်းနယ်အား နယ်မြေချဲ့ထွင် ပိုင်စိုးခြင်းနန့် အတူရခိုင်ဘုရင်နိုင်ငံစွာတန်ခိုးကြီးထွားခပါရေ။ဒေဒုတိယမြောက်ဦးခေတ်တွင် ပေါ်တူဂီတိနန့်ထိတွိ့ဆက်ဆံခပြီးဥရောပဧ ခေတ်ပေါ်လက်နက်တိကို ရဟိခကာခေတ်မီကာကွယ်ရီးနည်းစနစ်တိ အပါအဝင်ခေတ်မီခံတပ်တည်ဆောက်ရီးနည်းပညာတိကိုပါပိုင်ဆိုင်ခရေ။ ဒေခေတ်ဧထူးခြားချက်မှာဘင်္ဂါဒေသကိုသိမ်းပိုက်အုပ်စိုးနိုင်ခြင်းမြန်မာဘုရင်ဧကျူးကျော်စစ်ကိုတွန်းလှန်နိုင်ခြင်းနန့် အောက်မြန်မာပြည်ဧမြို့တော်ဖြစ်ရေပဲခူးကိုသိမ်းပိုက်နိုင်ခခြင်းပင်ဖြစ်ရေ။ဒုတိယမြောက်ဦးခေတ်တွင်ရခိုင်ဧနိုင်ငံရီးစစ်ရီးစီးပွားရီးအင်အားတိစွာတိုးတက်ခပါရေ။

တတိယမြောက်ဦးခေတ်ခရစ်နှစ်၁၆၆၆တွင်ရခိုင်ပိုင်ဘင်္ဂါသေဒဧစစ်တကောင်းမြို့ မဂိုလက်တွင်းသို့ကျဆင်းသွားပြီးနီာက်ရခိုင်ဧစီးပွားရီးအင်အားဆုတ်ယုတ်သွားခရေ။ထိုနီာက်ပိုင်းတွင်ပြည်တွင်းမငြိမ်မှုတိကြုံတွိ့ဖြစ်ပေါ်လာခပြီး၁၇၈၅တွင်မြောက်ဦးမြို့တော်ကိုမြန်မာဘုရင်ဧတပ်တိကသိမ်းပိုက်လိုက်ခြင်းနန့် အတူရခိုင်ရို့ဧမြောက်ဦးခေတ်အဆုံးသတ်ခပါရေဒေဆောင်းပါးတွင်မြောက်ဦးခေတ်ရခိုင်ဘုရင်ရို့ပိုင်ဆိုင်အသုံးပြုခရေအမြောက်ကြီးတိနန့် အမြောက်ပေါ်တွင်ရီးထိုးထားရေစာတိအကြောင်းကိုတင်ပြသွားပါမည်။

ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်တိကိုပြည်တွင်းထုတ်နန့်နိုင်ငံခြားဖြစ်အမြောက်တိဟူပနာယေဘုယျခွဲခြားနိုင်ရေ။နိုင်ငံခြားဖြစ်အမြောက်တိအဖြစ်ဥရောပထုတ်ခေတ်မီအမြောက်နန့်ဘင်္ဂါဒေသမှသိမ်းပိုက်ရဟိရေအမြောက်တိကိုတွိ့မြင်ရရေ။ရခိုင်ရို့ပဲခူးကိုသိမ်းပိုက်ရာမှရဟိရေယိုးဒယားအမြောက်ကြီးတိကိုလည်းမှတ်တမ်းတိတွင်တွိ့ရရေ။ ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်တိတွင်ကြေးအမြောက်နန့်သံအမြောက်နှစ်မျိုးကိုအဓိကတွိ့ရပြီးမြေပြင်သုံး အမြောက်နန့်စစ်သင်္ဘောသုံးအမြောက်ဟူပနာလည်းခွဲခြားတွိ့မြင်နိုင်ပါရေ။

ရခိုင်အမြောက်ကြီးတိအမြောက်ဆံတိကိုရခိုင်ပြည်နယ်တွင်းဟိပြတိုက်တိတွင်ပြသထားဟိရေ။စစ်တွေပွိုင့်မန္တလေးနန်းတွင်းတပ်မတော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်စကော့တလန်ပြည်အီဒင်ဘရာမြို့နန့် အိန္ဒိယနိုင်ငံမဒရပ်ပြတိုက်ရို့တွင်ရခိုင်အမြောက်ကြီးတိကိုတွိ့မြင်နိုင်ပါရေ။ဒေအမြောက်ကြီးတိမှနီပနာရခိုင်ဘုရင်ရို့ဧစစ်ရီးစွမ်းရည်ကိုတစ်စိတ်တစ်ဒေသလှစ်ပြလျက်ဟိနီရေဟုလည်းဆိုနိုင်မည်ဖြစ်ပါရေ။

(က)ရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာမှသိမ်းပိုက်ရဟိသညိ့မဂိုအမြောက်

ဒေအမြောက်ကိုဂုအခါအိန္ဒိယနိုင်ငံမဒရပ်မြို့(ဂုအခေါ်ချင်နိုင်းမြို့)ဟိအစိုးရပြတိုက်(TheGovernmentMuseum.Chennai_ ယခင်မဒရပ်ပြတိုက်)တွင်ပြသထားဟိရေမူလကမဂိုရို့အသုံးပြုခရေသံအမြောက်ကြီးဖြစ်ပြီးရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာမြို့ကို သိမ်းပိုက်စဉ်ကရဟိကြောင်းရီးထိုးထားရေရခိုင်အက္ခရာမှတ်တမ်းကမ္ပည်းစာကိုအမြောက်ပေါ်တွင်တွိ့ရရေ။ ဒေအမြောက်စာကိုပြင်သစ်နိုင်ငံအရှေ့တိုင်းပညာရပ်တိလေ့လာရီးဌာန(EFEO)ကမှတ်တမ်းပြုစုလျက်ဟိရေ ရခိုင်ကျောက်စာကမ္ပည်းစာ အညွန်းစာရင်းတွင်ကတ်တလောက်နံပါတ်(A_253)အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားရေ။

ဒုတိယမြောက်ဦးခေတ်ရခိုင်ဘုရင်ဖြစ်ရေသီရိသုဓမ္မရာဇာရေ၁၆၂၂မှ၁၆၃၈အထိမြောက်ဦးထီးနန်းတွင်စိုးစံခရေ။ ရခိုင်တွင်သီရိသုဓမ္မရာဇာနန်းတက်ချိန်တွင်ဘင်္ဂါဒေသအတွင်းမဂိုရို့ဧနန်းတွင်းရီးတိရှုပ်ထွေးလျက်ဟိပြီး မဂိုဘုရင်ဧသားတော်ရှားဂျဟန်ကဘင်္ဂါဒေသကိုပိုင်စိုးနိုင်ရန်ပုန်ကန်လျက်ဟိနီရေ။၁၆၂၃တွင်မဂိုမင်းသားရှားဂျဟန်ရေဘင်္ဂါဒေသဧမဂိုဘုရင်ခံကိုတိုက်ခိုက်အောင်နိုင်ရေ။၁၆၂၄တွင်ရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာရေဒါကာသို့သံအဖွဲ့တစ်ခုကိုစေလွတ်ခပြီးမဂိုဘုရင်အားပုန်ကန်နီရေမင်းသားရှားဂျဟန်ဘက်မှရပ်တည်ကြောင်းပြသခရေ။ဒါကာသို့သံအဖွဲ့မလွတ်မီမဂိုနန်းတွင်းရီးပဋိပက္ခကာလအတွင်း၁၆၂၃တွင်ရခိုင်ဘုရင်ရေဘင်္ဂါဒေသသို့ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ခပြီး ဘင်္ဂလီကျေးကျွန်သုံးရေင်းခန့်ကိုဖမ်းဆီးခကြောင်းဒတ်ခ်ျမှတ်တမ်းတိကပြဆိုရေ။မဂိုမင်းသားရှားဂျဟန်ရေဒါကာမှနီပနာမဂိုထီးနန်းကိုရယူရန်ဆက်လက်ကြိုးပမ်းရေ။ရှားဂျဟန်ရေဘီဟာနယ်ကိုသိမ်းပိုက်နိုင်ကေလည်း၁၆၂၄အောက်တိုဘာလအတွင်းအာဂရာတိုက်ပွဲတွင်အရီးနိမ့်ခရေ။ဒါကာမှပုန်ကန်သူမင်းသားရှားဂျဟန်ရှုံးနိမ့်ပြီးနီာက်မဂိုဘုရင်ရေဒါကာတွင်ရုံးစိုက်ရေဘင်္ဂါဒေသဘုရင်ခံအဖြစ်ဂျဟန်ဂိရ်ကိုခန့်အပ်ရေ။ယကေလည်းဂျဟန်ဂိရ်ရေသူဧသားဖြစ်သူခန်နာဟ်ဇတ်ခန်ကိုဘင်္ဂါဘုရင်ခံအဖြစ်ဆက်လက်လွှဲပြောင်းဧ။

ဒေသို့ရေမငြိမ်မသက်မှုတိအတွင်းရခိုင်ဘုရင်ရေဘင်္ဂါဒေသကိုအကြိမ်တိစွာဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ခရေဟုဒတ်ခ်ျမှတ်တမ်းတိကဆိုရေ။သီရိသုဓမ္မရာဇာရေမဂိုပိုင်သီရိပူရ်ကိုသိမ်းပိုက်ပြီးဘင်္ဂါနယ်မှကျေးကျွန်တစ်ရေင်းခန့်ကိုဖမ်းဆီးခကြောင်း ၁၆၂၅ဒီဇင်ဘာ၅ရက်နီ့ရက်စွဲပါဒတ်ခ်ျမှတ်တမ်းတစ်ခုတွင်တွိ့ရရေ။ရခိုင်ရို့ဧခြိမ်းခြောက်တိုက်ခိုက်မှုတိကြောင့် ဘင်္ဂါဘုရင်ခံခန်နာဟ်ဇတ်ခန်ရေဒါကာတွင်ရုံးမစိုက်ရဲချေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် သူဧလက်ထောက်နှစ်ဦးကိုသာဒါကာမြို့ဝန်အဖြစ်ခန့်အပ်ရုံးစိုက်စေခရေ။ ၁၆၂၆အစောပိုင်းတွင်ရခိုင်ဘုရင်ရေဒါကာကိုတိုက်ခိုက်ဖျက်ဆီးရေ။ထိုဖြစ်ရပ်ကြောင့်၁၆၂၆ဇွန်လတွင်ဘင်္ဂါဘုရင်ခံနန့်သူဧလက်ထောက်ဒါကာမြို့ဝန်တိကိုမဂိုဘုရင်မှရာထူးမှဖယ်ရှားခရေ။၁၆၂၆ခုနှစ်တွင်ရခိုင်ရို့ဧဒါကာအောင်ပွဲကို၁၆၂၆ဇွန်လ၄ရက်နီ့စွဲပါဒတ်ခ်ျမှတ်တမ်းကဖော်ပြရေ။ မဂိုနန်းတွင်းရာဇဝင်တွင်မူမဂိုရို့ဧဘင်္ဂါမြို့တော်ဖြစ်ရေဒါကာကိုရခိုင်ရို့မည်သို့မည်ပုံမီးရှိုးဖျက်ဆီးပြီးပတ်ဝန်းကျင်ဒေသတိကို လုယက်ကာဒေသခံတိကိုကျေးကျွန်အဖြစ်ဖမ်းဆီးသွားကြောင်းတိကိုအသေးစိတ်ဖော်ပြထားရေကိုတွိ့ရရေ။

ဂုမဒရပ်ပြတိုက်တွင်တွိ့ရရေအမြောက်မှာခရစ်၁၆၂၆ခုနှစ်ဦးပိုင်းဖြစ်ရေရခိုင်သက္ကရာဇ်၉၈၇အတွင်းရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာကို တိုက်ခိုက်စဉ်ကမဂိုရို့ထံမှသိမ်းပိုက်ရဟိခရေအမြောက်ဖြစ်ပါရေ။အမြောက်တွင်ရခိုင်အက္ခရာရခိုင်ဘာသာဖြင့်အောက်ပါအတိုင်းစာရီးထိုးထားရေ။

၁။၉၈၇ခုဆင်ဖြူဆင်နီသခင်ဩိသုဒါမ္မာရာဇာဒါဂာကိုနိုင်ပနာ

၂။ရာတော်ပြုသှ်ပြောင်

ခေတ်သစ်အရီးသားဖြင့်ဖော်ပြရလျှင်

၉၈၇ခု(ခရစ်နှစ်၁၆၂၅_၂၆ခန့်)ဆင်ဖြူဆင်နီသခင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာကိုနိုင်ပနာရတော်ပြုရေပြောင်း(ပြောင်း=အမြောက်)ဟူပနာဖြစ်ပါရေ။

(ခ)ရခိုင်ဘုရင်မဒရာဇ်ရာဇာစစ်တကောင်းနန့်ဒါကာမှစစ်ကူကိုချေမှုန်းရေအမြောက်

တတိယမြောက်ဦးခေတ်ရခိုင်ဘုရင်တစ်ဦးဖြစ်စွာ့မဒရာဇ်ရာဇာမင်းစွာခရစ်၁၇၃၇မှ၁၇၄၂အထိမြောက်ဦးထီးနန်းကိုစိုးစံခရေ။ သက္ကရာဇ်၁၀၉၉(ခရစ်၁၃၇၃)တွင်ရွှေနန်းသခင်မဒရာဇ်ရာဇာဘွဲ့အမည်ဖြင့်ဒင်္ဂါးသွန်းခရေ။

ရခိုင်ရို့စွာတတိယမြောက်ဦးခေတ်အတွင်းဘင်္ဂါဒေသစစ်တကောင်းနယ်အားခရစ်၁၆၆၆တွင်မဂိုရို့ထံဆုံးရှုံးသွားခကေလည်းနောက်ထပ်ရာစုနှစ်တစ်ခုအကြာထိ ဘင်္ဂါဒေသအတွင်းသို့စစ်ဆင်ရီးတိဆင်နွဲခကြောင်းရခိုင်ရာဇဝင်တိတွင်ဖော်ပြပါဟိရေ။

ထင်ရှားရေအဖြစ်အပျက်တိမှာရခိုင်ဘုရင်စန္ဒဝိဇယရာဇာခရစ်(၁၇၁၀_၁၇၃၁)လက်ထက်ဘင်္ဂါနယ်အတွင်းစစ်ချီတိုက်ခိုက်ခြင်း နရအဘယရာဇာမင်း(ခရစ်၁၇၄၂_၁၇၆၁)လက်ထက်ဘင်္ဂါနယ်သို့ဟရမားတိုက်ရန်(harmad-ပင်လယ်ပြင်လုယက်တိုက်ခိုက်ခြင်းပြုရန်)စစ်ချီခြင်းတိဖြစ်ကြရေ။စစ်တကောင်းကျဆုံးပြီးနီာက်ပိုင်းကာလဖြစ်စွာ့ခရစ်၁၇၇၇ခန့်တွင်လည်းဘင်္ဂါနယ်အတွင်းသို့ရခိုင်ရို့ဝင်ရောက်စစ်ချီခြင်းနန့်ကျွန်ဖမ်းခြင်း အဖြစ်အပျက်တိကိုအင်္ဂလိပ်မှတ်တမ်းတစ်ခုတွင်တွိ့ရရေ။သို့ရာတွင်မဒရာဇ်ရာဇာမင်းလက်ထက်စစ်ရီးနိုင်ငံရီးဆောင်ရွက်ချက်တိ နန့်ပတ်သက်ပနာရခိုင်ရာဇဝင်တိတွင်ဖော်ပြထားစွာကိုမတွိ့ရပေ။ဂုတင်ပြမည့်အမြောက်တွင်ရီးထိုးထားရေကမ္ပည်းစာအရမဒရာဇ်ရာဇာမင်းလက်ထက်တွင်လည်း ဘင်္ဂါနယ်သို့ရခိုင်ရို့ခရစ်နှစ်၁၇၄၁(သက္ကရာဇ်၁၁၀၃)အတွင်းကစစ်ချီခကြောင်းအထောက်ထားအသစ်ရဟိပါရေ။

မဒရာဇ်ရာဇာမင်းဧအမတ်တော်သေနာပတိဘင်္ဂါနယ်အတွင်းသို့စစ်ချီရာတွင်အသုံးပြုခစွာ့ အမြောက်ကိုမြောက်ဦးမြို့ရှေးဟောင်းသုတေသနပြတိုက်တွင်ပြသထားရေ။ကြေးအမြောက်ဖြစ်ပြီးရခိုင်ပြည်တွင်သွန်းလုပ်ရေပြည်တွင်းဖြစ်အမြောက်တစ်လက်ဖြစ်ရေ။မြောက်ဦးရှေးဟောင်းသုတေသနပြတိုက်နံပါတ်(၅၃)ဖြစ်ပြီး ပြင်သစ်နိုင်ငံအရှေ့တိုင်းပညာရပ်တိလေ့လာရီးဌာန(EFEO)က မှတ်တမ်းပြုစုလျက်ဟိရေရခိုင်ကျောက်စာကမ္ပည်းစာအညွန်းစာရင်းတွင်ဒေကြေး အမြောက်စာကိုကတ်တလောက်နံပါတ်(A.44)အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားပါရေ။

ဒေအမြောက်စာကို

(၁)ရခိုင်မြန်မာပဏ္ဍိတ်ဆရာကြီးဦးဦးသာထွန်း

(၂)ရခိုင်သမိုင်းသုတေသီဦးအောင်လှသိန်း

(၃)ရှေးဟောင်းသုတေသနဦးစီးဌာနဒုတိယညွန်ကြားရီးမှူး(ငြိမ်း)ဆရာဦးကျော်ထွန်းအောင်(တက်ထွန်းနီ)

ရို့ကဖတ်ရှုအက္ခရာဖလှယ်ခကြဖူးပြီးဆရာဦးကျော်ထွန်းအောင်ကတက်ထွန်းနီ(မြောက်ဦး)ကလောင်အမည်ဖြင့်(၁၉၈၄_၈၅)ခုနှစ် စစ်တွေကောလိပ်နှစ်လည်မဂ္ဂဇင်းတွင်ရခိုင်အမြောက်ကြီးတိအကြောင်းရီးသားတင်ပြရာတွင်ဖော်ပြခရေ။

အမြောက်ပေါ်တွင်စာငါးကြောင်းရီးထိုးပါဟိပြီးအမြောက်ပေါ်မှစာတိကိုဒေဆောင်းပါးတွင်အောက်ပါအတိုင်းဖတ်ရှုဖော်ပြပါရေ။ထိုသို့ဖတ်ရှုရာတွင်ဆရာကြီးဦးဦးသာထွန်းဆရာဦးအောင်လှသိန်းဆရာဦးကျော်ထွန်းအောင်ရို့ဧဖတ်ရှုဖော်ပြချက်တိကိုအခြေပြုလျက် ထပ်ဆင့်ပြန်လည်ဖတ်ရှုတင်ပြခြင်းသာဖြစ်ပြီးဖော်ပြပါဆရာကြီးတိကနဦးဖတ်ရှုသုတေသနပြုခကြရေကျေးဇူးကြောင့်သာကျတော့်အနီဖြင့် ဂုကဲ့သို့တင်ပြနိုင်ခြင်းဖြစ်ကြောင်းကိုလည်းအလေးအနက်တင်ပြလိုက်ပါရေ။

အောက်ဖော်ပြပါကြေးအမြောက်စာဖတ်ရှုမှုတွင်ရခိုင်မြန်မာပဏ္ဍိတ်ဆရာကြီးဦးဦးသာထွန်း ၊ဆရာဦးကျော်ထွန်းအောင်(တက်ထွန်းနီ)ရို့ ဧဖတ်ရှုမှုနန့်စာကြောင်းရေ၁တွင်စာလုံးနှစ်လုံးခန့်စာကြောင်းရေ၄တွင် စာလုံးနှစ်လုံးခန့်ဆရာကြီး(၂)ဖတ်ရှုမှုနန့်စာကြောင်းရေ၂တွင်စာလုံးသုံးလုံးခန့်စာကြောင်းရေ ၃တွင်စာလုံးတစ်လုံးခန့်စာကြောင်းရေ၄တွင်စာလုံးတစ်လုံးခန့်ကွဲလွဲစွာဖတ်ရှုတင်ပြထားပါရေ။

ဥပမာအားဖြင့်ဖော်ပြရလျှင်`သျှင်´(ဟထိုးပါ)နန့်`သျင်´(ဟထိုးမပါ)`စစ်တကောင်း´`စစ်၁ဂေါင်း´`ဂြွတ်လှည်´`ဂြွတ်လည်´`သတ်ရသှ်´`သတ်ပနာရသှ်´ ကဲ့သို့ရေကွဲလွဲချက်တိဖြစ်ပါရေ။

၁။သက္ကရာဇ်၁၁၀၃ခုရွှေနန်သခင်သျင်

ဘဝသျင်မဒရာဇ်ရာ

၂။ဇာကသှ်အမတော်သေနာပတိကိုဝ်လွှတ်ပနာစစ်၁ဂေါင်

၃။ကိုဝ်မျက်တော်ထုပ်သေ့ာခါဒဂါ(က)စစ်ကုလာသ်ှသင်ဘော

၄။ဂြွတ်လည်ကျင်ေ(ရ)တက်တောင်တတ်ကိုဝ်သတ်ပနာရသူအန

၅။က်ပြောင်

ခေတ်သစ်အရီးသားဖြင့်ပြန်လည်ရီးသားတင်ပြပါက``သက္ကရာဇ်၁၁၀၃ခု(ခရစ်နှစ်၁၇၄၁ခန့်)ရွှေနန်းသခင်အသျှင်ဘဝသျှင် မဒရာဇ်ရာဇာစွာ အမတ်တော်သေနာပတိကို လွှတ်ပနာစစ်တကောင်းကိုအမျက်တော်ထွက်ရေ အခါဒါကာကစစ်ကုလားစွာ့ သင်္ဘောဂြွတ်လှေကျင်ရေတပ်တောင်တပ်ကိုသတ်ပနာရရေလက်နက်ပြောင်း´´ဟူပနာဖြစ်ပါရေ။(ဂြွတ်လှေghurabရွက်တိုင်၂ခုတပ်စစ်လှေစစ်သင်္ဘောလက်နက်ပြောင်း_အမြောက်)။

(ဂ)ဓညဝတီသိမ်းရအမြောက်တိ

ဓညဝတီသိမ်းရအမြောက်ဆိုစွာမှာဓညဝတီရခိုင်ပြည်မှသိမ်းပိုက်ရဟိရေအမြောက်တိကိုဆိုလိုပါရေ။ ခရစ်နှစ်၁၇၈၅တွင်ဓညဝတီရခိုင်ပြည်ကိုမြန်မာရို့သိမ်းပိုက်ပြီးနီာက်ရခိုင်ဘုရင်ရို့ဧမြောက်ဦးခေတ်နိဂုံးချုပ်ခရေ။ ဓညဝတီသိမ်းရအမြောက်ကဲ့သို့ပင်ဒွါရာဝတီသိမ်းရအမြောက်တိကိုလည်းတွိ့ရရေ။

ဒွါရာဝတီသိမ်းရအမြောက်တိပေါ်ဟိရီးထိုးနှစ်တိမှာဒွါရာဝတီမည်ရေယိုးဒယားပြည်ကိုမြန်မာဘုရင်ရို့ကျုးကျော်ရေခုနှစ်တိနန့်သာတိုက်ဆိုင်နီစွာကိုတွိ့ရသဖြင့် အဆိုပါအမြောက်တိစွာရခိုင်ဒွါရာဝတီ(သံတွဲ)နန့်သက်ဆိုင်မှုမဟိလှပါ။ ဂုအချိန်ထိဓညဝတီသိမ်းရအမြောက်သုံးလက်တွိ့ဟိထားပါရေ။

အမြောက်တိတွင်ရီးထိုးထားရေကမ္ပည်းစာအရရခိုင်ရို့မြောက်ဦးမြို့တော်ကျဆုံးချိန်ကိုအတိအကျသိဟိနိုင်ရေ။ဓညဝတီရခိုင်ပြည်ကိုသိမ်းပိုက်ရဟိချိန်ကိုသက္ကရာဇ်၁၁၄၆ခုပြာသိုလပြည့်ကျော်၇ရက်စနီနီ့ညဉ့်၄ချက်တီးကျော် ၁နာရီဟုခုနှစ်လရက်အချိန်နာရီနန့် တကွအမြောက်အားလုံးကတညီတညွတ်တည်းဖော်ပြကြပါရေ။

(ဂ-၁)ဓညဝတီသိမ်းရစာတန်းပါစကော့တလန်ရောက်ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်

ဒေအမြောက်ကိုဗြိတိန်နိုင်ငံစကော့တလန်နယ်အီဒင်ဘာရာမြို့ဟိကောလ်တန်တောင်ကုန်းပေါ်တွင်တွိ့ရရေ။ ပြင်သစ်နိုင်ငံအရှေ့တိုင်းပညာရပ်တိလေ့လာရီးဌာန(EFEO)ကမှတ်တမ်းပြုစုလျက်ဟိရေရခိုင်ကျောက်စာကမ္ပည်းစာ အညွန်းစာရင်းတွင်ဒေကြေးအမြောက်စာကိုကတ်တလောက်နံပါတ်(A.233)အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားရေ။

ဒေအမြောက်အကြောင်းကိုရခိုင်သမိုင်းပညာသျှင်ဆရာမကြီးဒေါ်ကြန်ကအဝေးရောက်မြန်မာအမြောက်ခေါင်းစဉ်ဖြင့် ၁၉၉၄ခုနှစ်မတ်လထုတ်ကနီာင်စက်မှုစီးပွားဂျာနယ်တွင်ခရီးသွားမှတ်တမ်းအသွင်ဆောင်ရေဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်ရီးသားဖူးပါရေ။

အမြောက်ကိုစပိန်နိုင်ငံဘုရင်စတုတ္ထမြောက်ဖိလစ်(၁၆၀၅_၁၆၆၅)လက်ထက်RoyalArmsofSpainတွင်သွန်းလုပ်ရေဟု ယူဆရပြီးအမြောက်ပေါ်တွင်ခရစ်၁၆၂၄ဟုရီးထိုးပါဟိရေ။အမြောက်သွန်းလုပ်နှစ်စွာရခိုင်တွင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဘုရင်ထီးနန်းစိုးစံချိန်(ခရစ်၁၆၂၂_၁၆၃၈)လက်ထက်အတွင်းကျရောက်လျက်ဟိနီရေ။ရခိုင်ဘုရင်စွာဒေအမြောက်ကိုပေါ်တူဂီရေကြောင်းသွားလာသူတိထံမှတစ်ဆင့်ရဟိပိုင်ဆိုင်ခရေဟုယူဆရပြီး သီရိသုဓမ္မရာဇာလက်ထက်တွင်အသုံးပြုခပါကရခိုင်ပြည်သုံးခေတ်အမီဆုံးဥရောပထုတ်အမြောက်လက်နက်တစ်ခုဖြစ်ဖွယ်ဟိပါရေ။

ခရစ်၁၇၈၅ခုနှစ်မြောက်ဦးမြို့တော်ကျဆုံးချိန်တွင်ဒေအမြောက်ကိုမြန်မာတပ်တိကသိမ်းပိုက်ရဟိရေ။၁၈၈၅ခုနှစ်အထက်မြန်မာပြည်ကိုဗြိတိသျှရို့သိမ်းပိုက်ပြီးရေအခါဒေအမြောက်ကိုစကော့တလန်နယ်အီဒင်ဘာရာမြို့သို့ဗြိတိသျှရို့ကသယ်ယူသွားကြရေ။အမြောက်ပေါ်တွင်ရခိုင်ပြည်မှသိမ်းပိုက်ရဟိရေအထိမ်းမှတ်အဖြစ်ရီးထိုးထားရေ(၁၁၄၆ခုပြာသိုလပြည့်ကျော်၇ရက်နီ့ ဝနီ့(စနီနီ့)ည၄ချက်တီးကျော်တစ်နာရီတွင်ဓညဝတီသိမ်းရ) ဟုမြန်မာဘာသာစာတစ်ကြောင်းပါဟိရေ။

(မှတ်ချက်၁နီ့_တနင်္ဂနွေ ၂လာ_တနင်္လာ ၆ကြာ_ရေကြာ ဝနီ့_စနီ)

(ဂ-၂)ဓညဝတီသိမ်းရစာတန်းပါသီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာမှသိမ်းပိုက်ရဟိရေမဂိုအမြောက်

ဒေအမြောက်အကြောင်းကိုဆောင်းပါးဧအစပိုင်းအပိုဒ်ခွဲ(က)တွင်တင်ပြခပြီးဖြစ်ပါရေ။မူလကမဂိုရို့ အသုံးပြုခရေအမြောက်ကြီးဖြစ်ပြီး ရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာဒါကာကိုခရစ်နှစ်၁၆၂၆တွင်သိမ်းပိုက်စဉ်က ရဟိခကြောင်းကိုရခိုင်ဘာသာဖြင့်စာရီးထိုးပါဟိရေ။

(အမြောက်ပေါ်မှရခိုင်ဘာသာကမ္ပည်းစာကိုEFEOကတ်တလောက်နံပါတ်A.253အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားပါရေ။) ၁၇၈၅ခုရခိုင်ပြည်ကျဆုံးရေအခါဒေအမြောက်ကိုမြန်မာတပ်တိကမြန်မာမင်းနီပြည်တော်သို့တစ်ဖန်သိမ်းပိုက်သွားကြပြီး အမြောက်ပေါ်တွင်ဓညဝတီရခိုင်ပြည်မှသိမ်းပိုက်ရဟိကြောင်းမှတ်နမ်းတင်ကြရေ။

၁၈၈၅ခုတတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်အပြီးအထက်မြန်မာပြည်ကိုဗြိတိသျှရို့ သိမ်းပိုက်ပြီးချိန်တွင်ဒေအမြောက်ကိုအိန္ဒိယနိုင်ငံမဒရပ်မြို့ကိုဗြိတိသျှရို့ကယူဆောင်သွားကြပြန်ရေ။

အမြောက်ပေါ်မှဓညဝတီသိမ်းရမြန်မာဘာသာကမ္ပည်းရီးထိုးချက်ကိုပြင်သစ်နိုင်ငံအရှေ့တိုင်းပညာရပ်တိ လေ့လာရီးဌာန(EFEO)မှမှတ်တမ်းပြုစုလျက်ဟိရေရခိုင်ကျောက်စာကမ္ပည်းစာအညွန်းစာရင်းတွင်ကတ်တလောက်နံပါတ်(A.254)အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားပါရေ။ စာသုံးကြောင်းပါဟိပြီးအောက်ပါအတိုင်းဖတ်ရှုနိုင်ရေ။

၁။၁၁၄၆ခုပြာသိုလပြည့်ကျော်

၂။၇ရက်ဝနီည၄ချက်တီးကျော်

၃။၁နာရီတွင်ဓညဝတီသိမ်းရ

(ဂ-၃)ဓညဝတီသိမ်းရစာတန်းပါနီပြည်တော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်ရောက်ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်

ဒေအမြောက်ကိုဂုအခါနီပြည်တော်ဟိတပ်မတော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်တွင်ပြသထားရေ ကိုတွိ့ရပြီးဥရောပတိုက်ထုတ်ခေတ်မီကြေးအမြောက်ဖြစ်ပါရေ အဝေးရောက်မြန်မာအမြောက်ခေါင်းစဉ်ဖြင့်၁၉၉၄ခုနှစ်ကနီာင်စက်မှုစီးပွားဂျာနယ်ပါဆရာမကြီးဒေါ်ကြန်ဧ စကော့တလန်ရောက်ရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်အကြောင်းရီးသားထားရေဆောင်းပါးတွင် စကော့တလန်ရောက်အမြောက်နန့်အလားတူရေ အမြောက်တစ်လက်တပ်မတော်မော်ကွန်းတိုက်တွင်ဟိကြောင်းရီးသားပါဟိရေ။

တပ်မတော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်ကိုနီပြည်တော်သို့မပြောင်းရွှေ့မီအချိန်ထိဒေအမြောက်မှာရန်ကုန်မြို့ဟိတပ်မတော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်တွင်တည်ဟိခပါရေ။ဆရာမကြီးဒေါ်ကြန်ဧဖော်ပြချက်ကိုထောက်ရှုပနာအဆိုပါအမြောက်မှာရန်ကုန်မြို့တပ်မတော်မော်ကွန်းတိုက်မှ ရန်ကုန်မြို့တပ်မတော်စစ်သမိုင်းပြတိုက်ယင်းချင့်မှတဖန်နီပြည်တော်တပ်မတော် စစ်သမိုင်းပြတိုက်သို့အဆင့်ဆင့်ပြောင်းရွှေ့ခရေဟုယူဆရပါရေ။

အမြောက်တွင်စာနှစ်ကြောင်းရီးထိုးပါဟိပြီးအမြောက်စာကိုပြင်သစ်နိုင်ငံအရှေ့တိုင်းပညာရပ်တိ လိလာရီးဌာန(EFEO)မှမှတ်တမ်းပြုစုလျက်ဟိရေရခိုင်ကျောက်စာကမ္ပည်းစာအညွန်းစာရင်းတွင်ကတ်တလောက်နံပါတ်(A.252)အဖြစ်မှတ်တမ်းတင်ထားပါရေ။

၁။၁၁၄၆ခုပြာသိုလပြည့်ကျော်၇ရက်ဝနီည

၂။၄ချက်တီးကျော်၁နာရီတွင်ဓညဝတီသိမ်းရ

မြောက်ဦးခေတ်တလျောက်ရခိုင်ပြည်တွင်အသုံးပြုခရေအမြောက်တိနန့်အမြောက်ပေါ်တွင် ရီးထိုးထားရေကမ္ပည်းစာတိအကြောင်းကိုအထက်တွင်တင်ပြခပါရေ။ရခိုင်ဘုရင်ရို့စွာခေတ်မီအမြောက်လက်နက်တိကိုပြည်ပမှတင်သွင်းအသုံးပြုခကြသကဲ့သို့ကိုယ်တိုင်လည်းပြည်တွင်းတွင်ထုတ်လုပ်သုံးစွဲခကြစွာကိုတွိ့ရရေ။သံအမြောက်တိကိုသွန်းလုပ်ရန်အတွက်သံရိုင်းကိုအိန္ဒိယနိုင်ငံမှတင်သွင်းခပြီး ရခိုင်ပြည်အတွင်းတွင်သံချက်လုပ်ရာသံထောင်နည်တိတည်ထောင်ကာသံချက်လုပ်အမြောက်သွန်းခကြရေ။ကြေးအမြောက်အတိကိုလည်းကိုယ်တိုင်သွန်းလုပ်အသုံးပြုကြရေ။

ယင်းနည်းတူစွာမဂိုရို့စွာရခိုင်ရန်မှကာကွယ်ရန်သီးသန့်ဦးတည်ချက်ဖြင့်အမြောက်ကြီးတိသွန်းလုပ်အသုံးပြုခကြောင်းကိုလည်းမှတ်တမ်းတိကပြဆိုရေ။အဆိုပါအမြောက်ကြီးအချို့ကိုဒါကာမြို့တွင်ယနီ့တိုင်တွိ့မြင်နိုင်ပါသေးရေ။

ဂုတင်ပြခရေရခိုင်ပြည်သုံးအမြောက်တိနန့်ယင်းရို့အပေါ်ရီးထိုးထားရေစာပေတိကို လိလာခြင်းဖြင့်ရခိုင်ဘုရင်သီရိသုဓမ္မရာဇာလက်ထက်တွင်ဒါကာကိုအောင်နိုင်ခခြင်းအပေါ်ခေတ်ပြိုင် အထောက်အထားအဖြစ်အတည်ပြုနိုင်ခြင်းရခိုင်ရာဇဝင်တိတွင်ဖော်ပြမပါဟိရေရခိုင်ဘုရင်မဒရာဇ်ရာဇာလက်ထက် အတွင်းကစစ်တကောင်းသို့ချီတက်တိုက်ခိုက်ခြင်းအကြောင်းကိုမူရင်းအထောက်အထားအဖြစ်ဖော်ထုတ်နိုင်ခြင်း ဓညဝတီရခိုင်ပြည်ကျဆုံးခရေခုနှစ်လရက်အချိန်အတိကျကိုခေတ်ပြိုင်မူရင်းအထောက်ထားတိမှနီပနာဖော်ထုတ်တင်ပြနိုင်ခြင်း စရေသမိုင်းဆိုင်ရာအချက်အလက်သစ်တိကိုရဟိစေပါရေ။