မြို့ဟောင်းခေတ်(မြောက်ဦး) စီးပွားရီး
editရခိုင်ရာဇဝင်စာပေတိနန့် နိုင်ငံခြားသားဧ့ မှတ်တမ်းတိကို ဖတ်ရှုရခြင်းအားဖြင့် ရခိုင်ပြည်မြို့ဟောင်းခေတ် စီးပွားရီးအခြေအနီကို ကောင်းစွာသိပီးနိုင်ပေရေ။ မြန်မာပြည်တွင် ပုဂံခေတ်၊ အင်းဝခေတ်၊ ကုန်းဘောင်ခေတ်အစပီးရေခေတ်တိ ထွန်းကား ခသကဲ့သို့ ရခိုင်ပြည်တွင်လည်း ဓညဝတီခေတ်၊ မြို့ဟောင်းခေတ်ဆိုပနာ ထွန်းကားခလီရေ။ ခရစ်သက္ကရာဇ် ၁၄၃၂-ခုနှစ်လောက်ကစ၍ မြို့ဟောင်းမြို့ရေ ရခိုင်ဘုရင်ဧ့မြို့တော် ဖြစ်ခလီရေ။ သက္ကရာဇ် ၁၆၈၄-ခု စန ́သုဓမ္မမင်းလက်ထက်အထိ ထွန်းကား ကျော်ကြား ခရေ ခေတ်ကို]မြို့ဟောင်း}ဆိုပနာပင် ယူဆရရေ။
ထိုခေတ်တွင် ရခိုင်ပြည်ရေ အရှေ့အာရှတွင် နိုင်ငံခြားသားရို့ဧ့ ကိုယ်တွိ့ မျက်မြင် အရ အထူးထင်ရှားခရေ တိုင်းပြည်တစ်ပြည် ဖြစ်ခလီရေ။ နှစ်ပေါင်း နှစ်ရာကျော်မျှ အဆက်မပြတ်ဘဲ ငြိမ်းချမ်းရာ စီးပွားရီးရာတိရေ အထူးတလည် တိုးတက်လျက် ပီးခပေ ရေ။ ပင်လယ်ကမ်းခြေဒေသဖြစ်နီသဖြင့်လည်း နိုင်ငံခြားသားတိနန့် ကူးလူးဆက်ဆံနိုင် ခကာ နိုင်ငံခြားစီးပွားကုန်သွယ်ရီးတိ ပြုလုပ်ခကတ်ရေမှာ အထူးစိတ်ဝင်စားဖွယ် ကောင်းပေရေ။ ထိုစဉ်ကဆက်ဆံခကတ်ရေ နိုင်ငံခြားသားတိမှာ အထူးသဖြင့် ပေါ်တူဂီ လူမျိုးတိနန့် ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိ ဖြစ်ပေရေ။ ထိုခေတ်တွင် အရှေ့နိုင်ငံဒေသတိ၌ ပေါ်တူဂီလူမျိုးရို့ရေ အိနိ ́ယဂိုဝါနယ်ကိုအခြေပြု၍ ဆက်ဆံကတ်ဧ့။
ဒတ်(ချ်)လူမျိုးတိမှာ ကား အရှေ့အိနိ ́ယကျွန်းစု၊ ဘာတေးဘီးယားမြို့ ကို အခြေပြု၍ ဆက်ဆံကတ်လီရေ။ ရခိုင်ပြည်သို့ ထိုလူမျိုးနှစ်ရပ်လုံးပင် လာရောက်ဆက်သွယ်ကတ်ဧ့။ ထိုတွင်မကသိမ်း၊ ဘင်္ဂလားပြည်၊ မဒရပ်၊ သီဟိုဠ်အစပီးရေ နိုင်ငံတိနန့်လည်း ဆက်ဆံခပေသိမ်းရေ။ ထိုစဉ်က ရွက်သင်္ဘောကြီးတိဖြင့် ကုန်စည်းကူးသန်းလားလာကတ်ရေ။ မြို့ဟောင်းအထိ ထိုသင်္ဘောတိ ထွက်ဝင်နိုင်ကတ်ဧ့။ ရခိုင်ရေတပ်ဗိုလ်ချုပ်ကြီးစခန်းချရေ ဦးရာဇ် တောင်နန့် မျက်နှာချင်းဆိုင် ကုလားတန်မြစ်တစ်ဖက်ကမ်း၌ ]ဒိုဘာဈေး} အရပ်ပီးပေရေ။ ၎င်းအရပ် တွင် နိုင်ငံခြားသားကုန်ရေတိ စခန်းချကတ်ဧ့။ အထူးသဖြင့် အိနိ ́ယအရပ်ရပ်မှ လာရောက် ကတ်ရေကုန်ရေတိဖြစ်ကတ်ရေ။
မြို့ဟောင်းမြို့ပတ်ဝန်းကျင်၌ ဈေးတိပီးရေ။ ယခုတိုင် ညောင်ပင်ဈေး၊ လက်ကောက် ဈေး၊ ပြင်ဈေးအစပီးသဖြင့် ခေါ်တွင်လျက်ပီးသိမ်းရေ။ မြို့ဟောင်းဆင်ခြေဖုံး ဘောင်းဒွတ် အရပ်၌ အကောက်ဌာနတိ၊ ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိဧ့အလုပ်ရုံတိကို တည်ထောင်ခကတ်လီ ရေ။ ယခုတိုင် ထိုအရပ်၌ ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိဧ့ အလုပ်ရုံအြွကင်း အကျန်တိကို တွိ့ပီး နိုင်ပါသိမ်းရေ။
မြို့ဟောင်းမြို့တော်ကြီးမှာ အထူးစည်ကားလှဧ့။ မြို့ဟောင်းဆင်ခြေဖုံးဘောင်းဒွတ် အရပ်မှာပင် အထူးစည်ကားနီသဖြင့် နယ်မှတက်လာကတ်ရေ သူရို့ရေ ဘောင်းဒွတ်ကို ပင် မြို့တော်မှတ်ပြီး မြို့တော်တွင်းသို့ မရောက်ခကတ်ဘဲ ပြန်လားခကတ်ဖူးရေဟု ဆိုကတ်ရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် အစွန်းမပေါက် မြို့မရောက်ဘဲ ဘောင်းဒွတ်အဆီ၊ ပြန်လတ်စီ ဆိုပနာ ပြောဆိုလိ့ ပီးကတ်ရေ။
မြို့ဟောင်းမြို့ ချောင်းတစ်ဖက်၌ ပေါ်တူဂီလူမျိုးတိ နီထိုင်ကတ်ရေ။ ထိုဒိုင်းကျီအရပ် တွင် ရေတွင်း၊ ရေကန်ကောင်းတိ ရေသုံးလို့မကုန်နိုင်လောက်အောင်ပီးဧ့။ ဘားဘူအမည်ပီး ရေ အရပ်တွင်ကား စပါးတိသိုလှောင်ကတ်။ ယင်းချင့်ကြောင့် ]ဒိုင်းကျီပီး ယင့်၊ ရီပီးယင့်။ ဘားဘူပီးယင့်၊ ဆန်ပီးယင့်}ဟု ဆိုကတ်လိ့ပီးရေ။
မြို့ဟောင်းမြို့ရေဆိပ်၌ အကောက်ရုံးတိ ပီးကတ်ရေ။ အကောက်အရာပီးကြီးငယ်ရို့ကို ခန့်အပ်ထားပြီး ထွက်ကုန်ဝင်ကုန်ရို့အပေါ် အကောက်ကောက်ယူခြင်း ဖြစ်ပေရေ။ ခုနှစ်သက္ကရာဇ်နန့် ဘုရင့်အမည်တိတပ်၍ ငွေဒင်္ဂါးဖြင့် ဝယ်ယူသုံးစွဲကတ်ရေ။ ဤကဲ့သို့ ဒင်္ဂါးသုံးစွဲရေအလိ့အထမှာ သက္ကရာဇ်တစ်ရာစုလောက်ကပင် ပီးခလီရေ။ စန ́သူရိယ မင်းတံဆိပ်တိဖြင့် ငွေဒင်္ဂါးတိပီးခကြောင်းကိုလည်း တွိ့ပီးခရပေရေ။ ထိုခေတ်ကား ]ဓညဝတီခေတ်}ဖြစ်ဧ့။ ဓညဝတီခေတ် ယဉ်ကျေးမှုအစုစုရို့မှာ မြို့ဟောင်းခေတ်သို့ ဆက်လက်လားခခြင်း ဖြစ်ပေရေ။
၁၆၃၀လောက်က ရခိုင်ငွေဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်မှာ ပေါ်တူဂီဒင်္ဂါး (ရီလ်စ်)လေးကျပ်နန့် ညီမျှရေ။ ရခိုင်ဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ပီးကေ ကြက်အကောင် (၃၀)ရဧ့။ (၈ပဲ)ဖြင့် ကြက်ဥ တစ်ရာ ဝယ်နိုင်ရေ။ ထိုစဉ်က ရခိုင်ငွေဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ရေ ယခုအင်္ဂလိပ် (၇)ပေါင် (၁၀)သျှီလင်နန့်ညီမျှပြီး ယခုမြန်မာဒင်္ဂါး (၁၀၅)ကျပ်လောက်နန့် ညီမျှရေ။ ၁၆၆၃ခုနှစ် လောက်က ရခိုင်ဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ရေ ဒတ်(ချ)ဆော(ဟ်)(၂၅)ကျပ်နန့် ညီမျှရေ။ ရခိုင် ဒင်္ဂါးတစ်ကျပ်ကေ အြွေကကောက်ရီ (၂၆၆၀)ပီးရေ။
နိုင်ငံခြားသားတိ ရခိုင်ပြည်မှ အရီးတကြီးဝယ်ယူကတ်ရေပစ္စည်းတိမှာ ဆန်စပါး ပင် ဖြစ်ရေ။ ယပြီးကေ ဆင်တိ၊ ကျွဲတိ၊ မဲနယ်၊ ချိတ်၊ ယွန်းထည်၊ ချည်ထည်တိ၊ တီပါရမှရက်လုပ်ရေ အပေါစားအထည်ကြမ်းရို့ကိုလည်း ဝယ်ယူကတ်သိမ်းရေ။ များ အားဖြင့် ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိရေ အရှေ့ဒတ်(ချ)ကျွန်းစု ဘာတေးဘီးယားမှ ထွက်ရေ အမွှေးအကြိုင်မဆလာမျိုးစုံရို့ကို သယ်ဆောင်လာကတ်ရေ။
ကောက်ရီခေါ် ေြွကစေ့တိကို ကိုရိုမန်ဒယ်(လ်)ကမ်းခြေမှ ယူဆောင်လာကတ်ဧ့။ ရခိုင်ပြည်ဧ့ ဒင်္ဂါးအြွေကသုံးရာ၌ အသုံးချကတ်လီရေ။ ၎င်းရို့ကို ပိဿာချိန်ဖြင့် ရောင်းကတ် ရေ။ ၎င်း ၁၄၈-ပိဿာကို တစ်ကျပ်ဈေးပီးရေ။ တစ်ခါတစ်ရံဆေးတိကို ယူဆောင်ခ ကတ်လီရေ။ ၎င်းကုန်ရေရို့ရေ ဆင်တိကိုဝယ်ယူရာ၌ ဆင်တစ်ကောင်ကို (၁၃၀ဝ)ကျပ်မှ (၁၄၀ဝ)ကျပ်အထိ ပီးဝယ်၍ ကိုရိုမန်ဒယ်ကမ်းခြေ၌ လေးဆလောက် ဈေးတင်ရောင်းကတ်ရေ။ ဆန်စပါးဝယ်ယူခြင်းတိမှာ အကြီးကျယ်ဆုံး ဖြစ်ရေ။ ဆန်စပါး ရောင်းဝယ်ရီးနန့်ပတ်သက်၍ နိုင်ငံခြားခရီးရေတစ်ဦးဧ့ ကိုယ်တွိ့ မှတ်တမ်းတစ်စောင် တွင် အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြထားပီးလီရေ။
၁၆၃၁-ခုနှစ် ၁၆၃၄-ခုအကြာတွင် ဘင်္ဂလားပင်လယ်ကမ်းခြေတစ်ဝိုက်၌ ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးရေဘေး ဆိုက်ရောက်လျက်ပီးရေ။ ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိရေ ရခိုင်ပြည်မှ စပါး ဝယ်ရန်လားကတ်ရေ။ သီရိသုဓမ္မဘုရင်ဧ့သံတိက ဒတ်(ချ)လူမျိုးတိရေ မလက္ကာကျွန်းစု ကို စစ်တိုက်နီကတ်သဖြင့် ဆန်အမြောက်အမြားလိုနီကြောင်း ဘုရင်အား လျှောက်ထား လီရေ။ ထိုကြောင့် ဘုရင်ရေ စပါးကို ဘုရင့်စပါးအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲကာ ဘုရင့် အာဏာဖြင့်သာ ရောင်းချရန်အမိန့်ချမှတ်ထားရေကြောင့် ဒတ်(ချ)တိရေ အထူး မကျေနပ်ကတ်ပေ။ ဒတ်(ချ)ရို့ရေ စပါးပွဲစားတိကို အခြားလူတိထက် ဈေးပိုပီး၍ဝယ်ယူ ကတ်ခြင်းကြောင့်တစ်ကြောင်း မကျေမနပ်ဖြစ်သိမ်းရေ။ ယကေလည်းသော ရခိုင်ဘုရင်မှာ သူ့ပြည်ဧ့ဆန်စပါးတိကို အရမ်းမထွက်နိုင်အောင် ဆီးတားနိုင်ခလီရေ။ ဤအချက်၌ပင် ကေ ရခိုင်ဘုရင်ဧ့ ကုန်သွယ်ရီး အဆင့်အတန်းမှာ ဒတ်(ချ)ရို့ထက် အောက်မကျဟု သိပီးနိုင်ပေရေ။
ယကေလည်းသော စာရင်းစာအုပ်တိတင်မှတ်ထားရေ့ ဈေးနှုန်းအရ ဒတ်(ချ)ရို့မှာလည်း မနစ်နာကတ်ချေ။ ဘာတေးဘီးယားတွင် ၁၆၃၃-ခုနှစ်၌ ဆန်(ကာရာ) (၄၄၀)ပေါင်ကို ဒင်္ဂါး (၁၈)ကျပ်ဈေးပီးရေ။ ဒတ်(ချ)တစ်ပေါင်ရေ (၁းဝ၉)ပေါင်နန့်ညီရေ။ တစ်ကာရာကို ဘုရင်ဈေးနှုန်းမှာ (၁၅)ကျပ်ထိ ဈေးကျအောင်လုပ်နိုင်ခကတ်ရေ။ သူရို့အထူးမကျေနပ်ကတ်ရေ အခြားအကြောင်းတစ်ရပ်မှာ ဘုရင်ရေအကြောင်းမျိုးစုံ ပြပြီး ဘာတေးဘီးယားသို့ ဈေးနှုန်းအခြေအနီကို စုံစမ်းရန်လူလွှတ် ခြင်းကြောင့်ဖြစ်ရေ။ ဒတ်(ချ)ရို့ရေ ဘုရင့်အဝယ်တော်တိထံမှလွှတ်ရန်အကြံနန့် စစ်တကောင်းသို့ လူလွှတ်၍ ဝယ်ယူရန်ကြံသော်လည်း ၎င်းနယ်မှစပါးကို ဘုရင်အားလုံးဝယ်ယူနန့်ပြီး ကန့်သတ်ရေ့ ဈေးနှုန်းနန့် ရောင်းခလီရေ။
ယခုခေတ်အခါ အစိုးရက ဆန်စပါးရောင်းဝယ်ရီးကို တိုက်ရိုက်ဆောင်ရွက်ခြင်းမျိုးပင် ဖြစ်ပေရေ။ ထိုခေတ်ကပင် ဆန်စပါးရောင်းဝယ်ရီး၌ ရခိုင်အမျိုးသားရို့ရေ မည်မျှ ကျွမ်းကျင်ရေကို နားလည်နိုင်ကတ်ပေလိမ့်မည်။
ယပြီးကေ အထူးစိတ်ဝင်စားဖွယ်တစ်ခုမှာ ကျွန်အရောင်းအဝယ်ပြုလုပ်ခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။ ထိုခေတ်အခါ၌ ယဉ်ကျေးရေအနောက်နိုင်ငံစီးပွားရီးရာတိတွင် ကျွန် အရောင်းအဝယ်ပြုလုပ်လျက် ပီးကတ်ရေ။ ထိုခေတ်၌ ရခိုင်ပြည်တွင် ကျွန်အရောင်းအဝယ် ပြုလုပ်ရေမှာ မထူးဆန်းလှပေ။ ကျွန်အရောင်းအဝယ်ကို ပေါ်တူဂီလူမျိုးတိနန့် ဒတ်(ချ) လူမျိုးတိနှစ်ဦးစလုံးပင် ပြုလုပ်ကတ်လီရေ။ ဤအကြောင်းနန့်ပတ်သက်၍ မှတ်တမ်းတစ်ခု တွင် အောက်ပါအတိုင်း ရီးသားထားရေ။
]သူရို့ သယ်ယူလားကတ်ရေ ကုန်တိမှာတိရေအားဖြင့် ဆန်နန့်ကျွန်တိပင် ဖြစ်ရေ။ ရွက်လှေတစ်စင်းတွင် ကျွန် ၂၁၀၊ အခြားတစ်စင်းတွင် ၃၂၅ ယောက်၊ နောက် တစ်စင်းတွင် ၁၄၅ ယောက်ပင် ဖြစ်လီရေ။ ဦးရေကို ပျမ်းမျှခြင်းအားဖြင့် တွက်ရန် အတော်ခက်ပေရေ။ ကုန်သွယ်ရီးတိုးတက်ရေနှစ်တွင်မူ အနည်းဆုံး သင်္ဘောလေးစင်း မျှ ဘာတေးဘီးယားသို့ ထွက်လီရေ။ ယင်းချင့်ကြောင့် တစ်နှစ်တွင် ကျွန်ဦးရေတစ်ထောင်ထက် လျော့မည်မဟုတ်။ အဖိုးလည်း အတော်ပင်ကွာခြားလီရေ။ တချို့တလီကို (၁၀) ဖလော်ရင် (၁ ဖလော်ရင်-၁သျှီလင် ၈ပဲနီ ဖြစ်ရေ)နန့်ရပြီး ဈေးအကြီးဆုံးမှာ (၃၀) ဖလော်ရင် တန်ဖိုးပီးလီရေ။
၁၆၄၁-ခုနှစ်တွင် ရခိုင်အစိုးရရေ နိုင်ငံပြင်ပသို့ ထုတ်လားရေ ကျွန်တိ အပေါ်တွင် တစ်ဦးကေ တစ်ဆယ့်ကျပ်မျှ အခွန်ကောက်လီရေ။ ၎င်းကို ဒတ်(ချ)ရို့က ကန့်ကွက်ခကတ်သော်လည်း အရာမထင်ခ။ လက်မှုပညာတတ်မြောက်ရေ ကျွန်တိကိုမူ ဒတ်(ချ)ရို့အား ယူဆောင်ခြင်း မပြုခချေ။
ဤကဲ့သို့ ကျွန်အရောင်းအဝယ် ပြုလုပ်ရာ၌ ကျွန်တိရေ ဇာမှရပီးကတ်သနည်း၊ ဇာလူမျိုးတိ ဖြစ်ကတ်သနည်း။ ထိုစဉ်ရခိုင်ဘုရင်ရေ မဂိုရို့ရန်ကို ကာကွယ်ရန် အတွက် ပေါ်တူဂီလူမျိုးတိအား စစ်တကောင်းအောက်နားက ဒိုင်းနက်နယ်တွင် နီထိုင်၍ တပ်စခန်းချပီးထားလီရေ။ ထိုပေါ်တူဂီတိရေ မိမိစီးပွားရီးအတွက် ဘင်္ဂလားနယ် တစ်ဝိုက် ဩရိဿနန့် ဘင်္ဂလားပင်လယ်ကမ်းခြေတိ ရခိုင်ပြည် ဒတ်(ချ)စခန်းတိတွင် ရောင်းကတ်ခြင်းဖြစ်လီရေ။
မြို့ဟောင်းခေတ် စီးပွားရီးရာတိတွင် ခေတ်နန့်စာသော် အထူးအထက်တန်း ကျခ ရေဟု ဆိုနိုင်ပေရေ။ ရခိုင်လူမျိုးတိရေ ထိုစဉ်က ရေဘက်တွင် အထူးကျွမ်းကျင်ပြီး နိုင်ငံခြားအရပ်ရပ်သို့ ကုန်သွယ်ရန် လားရောက်ခကတ်လီရေ။ ဤမြို့ဟောင်းခေတ် ပြည်တွင်းစီးပွားရီးစနစ် ထူးချွန်ရေ့အကြောင်းကိုမူ နောက်အခွင့်ရက ရီးသား ဖော်ပြမည် ဖြစ်ပါရေ။[1]
ကိုးကား
edit- ↑ ဦးဘစံ -ရက္ခမဏ္ဍိုင် အမှတ် ( ၁ ) -p137