ဖီလိုဆိုဖီ(Philosophy) ကိုမြန်မာလို “ဒဿနိကဘေဒ” ဟု ခေါ်ကတ်ပါရေ။ သူဧ မူရင်းစကားလုံးမှာ ဂရိဘာသာစကားဖြစ်ပြီး Phílo (Love) sophía (wisdom) စကားလုံးနှစ်လုံး ပေါင်းစပ်ထားခြင်း ဖြစ်ရေ။ အဓိပ္ပါယ်မှာ “အသိဉာဏ်ပညာကို ချစ်မြတ်နိုးခြင်း” ဟုမှတ်ယူနိုင်ရေ။ တနည်းအားဖြင့် (ဖီလို-မြတ်နိုးခြင်း၊ ဆိုဖီယာ-အသိပညာ) အဓိပ္ပါယ်မှာ အသိပညာကို မြတ်နိုးခြင်း၊ လိလာလိုက်စား အပတ်တကုတ်ရှာဖွေသိမ်းဆည်းခြင်းဟု စကားလုံးအဓိပ္ပါယ်ရရေ။
ကျယ်ပြန်ရေ အဓိပ္ပါယ်မှာ လောကအတွင်းဟိ အရာဝတ္ထုရို့ဧ သဘာဝတ္ထအနီအထားတိကို ခြုံ၍တမျိုး အနုစိတ်တဖုံ လိလာ၍ နားလည်အောင် ကြိုစားခြင်းရေ ဖီလိုဆိုဖီမည်ဧ။
ယင်းအသုံးအနှုန်းကို ရှေးခေတ် ဂရိအတွေးခေါ်ပညာယှင် ပိုက်သဂိုးရပ်စ် (သင်္ချာဘာသာရပ်တီထွင်သူ) မှ စတင်ခေါ်ဝေါ သုံးစွဲခရေဟုသိရရေ။ ကောင်းကင်ကို မော်ကြည့်ကေ မရီတွက်နိုင်ရေ ကြယ်တိ၊ နက္ခတ်တိ၊ ဂြိုလ်တိ၊ စကြာဝဠာအနန္တ ဒါတွေဘယ်လိုစတင်ခတာလဲ၊ ဘယ်လောက်တိလဲ။ မြေကြီးကို ငုံကြည့်လိုက်ကေ မရီတွက်နိုင်ရေပင်လယ်တွေ၊ တောတောင်တွေ ကုန်းနီရီနီသတ္တဝါတွေ ဒါတွေဘယ်က ဖြစ်တာလဲ၊ဘယ်လို ဖြစ်တာလဲ။ ကိုယ်ကို ပြင်ကြည့်လျင်လည်း လူသားဘဝဧ အနက်အဓိပ္ပါယ်က ဇာလဲ စရေဖြင့် အံ့သြမူတိစွာနှင့် မေးခွန်းတိပေါ်လာမည်မှ မုချပင်။ ဒေမေးခွန်းတိရေ ဖီလိုဆိုဖီဧ အစဟုဆိုကတ်ရေ။
ဖီလိုဆိုဖီရေ ဟိနီပြီးဖြစ်ရေ ပတ်ဝန်းကျင်လောကဧ ခမ်းနားကြီးကျယ်ရေ အဟိတရားအပေါ် အံ့သြခြင်းဖြစ်လျက် ပေါ်ပေါက်လာရေ မေးခွန်းတိကို ဖြေယှင်းရန် ကြိုးစားရမှ စတင်ခရေ ဟုလည်းဆိုနိုင်ရေ။
ဆိုကရေးတီးမတိုင်မှီ တွေးခေါ်ပညာယှင် အတိစုကို Sophists (ဆိုဖစ်တိ) ဟုသုံးနှုန်းကတ်ရေ။ ယင်းရေပညာဟိကြီးတိဟု အဓိပ္ပါယ်ရရေ။ ထိုဆိုဖစ်တိရေ နယ်တကာလှည့်ပြီး မင်းညီမင်းသားတိ၊ သူဌေးသားတိရို့ကို အခကြေးငွေယူ၍ မင်းကျင့်တရားတိ၊ အုပ်ချူပ်ရီးနည်းစနစ်တိ၊ တိုက်ခိုက်ရီးနည်းစနစ်တိကို သင်ကြားပီးကတ်ရရေ။ အရှေ့ပိုင်းဒေသတွင် သုံးနှုန်းရေ ပုရောဟိတ်ကြီးတိနဲ့ သဘောတရားတူညီကတ်ပါရေ။ လူငယ်လူရွယ်တိရေ အခကြေးငွေပီးပြီး ဆိုဖစ်တိထံတွင် အနီးနီတပည့်အဖြစ် နှစ်လရှည်ကြာ ပညာသင်ကြားကတ်ရရေ။ ဆိုဖစ်တိရေ စကြာဝဠာဧ အခြေခံ အဟိတရား သဘာဝကို ရှာဖွေခကတ်ရေ။
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာ ရီဓာတ်ဖြစ်ရေ။(သေးလ်စ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာအနန္တဓမ္မတရားဖြစ်ရေ။(အနက်ဇီမန်းဒါ)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာလေဓာတ်ဖြစ်ရေ။(အနက်ဇီမင်းနီးစ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာမီးဓာတ်ဖြစ်ရေ။(ဟေရာကလိုက်တပ်စ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာတစ်လုံးတစ်ဝတည်းဟိနီရေ နစ္စဓူဝ-အဟိတရားဖြစ်ရေ။(ပါမင်နိဒိစ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာရုပ်အဏုမြူတိဖြစ်ရေ။(ဒီမိုကရိုက်တပ်စ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာဆွဲခြင်း၊တွန်းခြင်း ချစ်ခြင်းမုန်းခြင်း အားဖြင့် ဖြစ်ရေ။(အင်ပိဒေါကလိစ်)
- စကြာဝဠာဧ မူလဘူတတရားမှာနူးစ်ဟုခေါ်ရေ နာမ်ဝိဉာဉ်တရားတိဖြစ်ရေ။(အနက်ဆာဂေါရပ်စ်)
စရေဖြင့် ကိုယ့်ရူဒေါင့် ကိုယ်အမြင်အသီးအသီးဖြင့် ဖော်ထုတ်ခကတ်ရေကြောင့် သံသယဝါဒီတိ ကြီးစိုးလာခဲ့ရေ။ လူတိုင်းတွင် အမြင်ကိုယ်စီဟိကတ်ရေကြောင့် ပုဂ္ဂလဒီဌာန်ဖြင့် လူရို့ရေ အမှန်တရားကို မသိနိုင်၊ မိမိဧ ယူဆချက်ရေ မိမိဧ အမှန်တရား ဖြစ်ရေဟုယူဆလာကတ်ရေ။ ယင်းအယူအဆတိကို တွန်းလှန်ရန် အမှန်တရားအစစ်အမှန်ကို ရှာဖွေဖို့အတွက် နည်းလမ်းတစ်ခုကို ဆိုကရေးတီ ရှာဖွေခရေ။ ဆိုကရေးတီး ရှာဖွေခရေနည်းမှာ အပြန်အလှန်ဆွေးနွေးအဖြေရှာရေနည်း ဖြစ်ပြီး သိလိုရေ မေးခွန်းဧ အဖြေတိကို ဆန့်ကျင်ဘက် ဥဒါဟရုဏ် တိနှင့် တိုက်ဆိုင်စစ်ဆေးကြည့်ပြီး မဖြစ်နိုင်ရေ ပိုနီရေ အနက်ဖွင့်ဆိုမူတိကို ဖယ်ရှားထုတ်ကြည့်ရေနည်း ဖြစ်ရေ။
ဆိုကရေးတီးလက်ထက်တွင် ဖီလိုဆိုဖီဟူရေ အသုံးအနှုန်းကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် သုံးနှုန်းလာကတ်ရေ။ ဆိုကရေးတီးရေ လူကျင့်ဝတ်နန့် လူသားတစ်ယောက်ဧ တန်ဖိုး၊ လူတိုင်းတန်းတူအခွင့်အရီးစတဲ့ ဟောပြောပို့ချမူတိကြောင့် အနောက်တိုင်းဒေသတွင် ဖီလိုဆိုဖာဧ ဖခင်ကြီးဟုလူသိတိရေ။ သူဧဒဿနအယူအဆဟောင်းတိကို ၂၁ရာစု ဖီလိုဆိုဖာတိအထိ မှီငြမ်းကိုးကား၊ ဆင့်ပွားတွေးနီကတ်ဆဲဖြစ်ရေ။ ယကေလည်းသူရေ သူဧအယူအဆတိကို စာပေအဖြစ်သို့ မှတ်တမ်းမတင်ထားခပေ။ သူဧတပည့် ပလေတိုမှ ထပ်မံဖော်ထုတ်ခမူကြောင့် သူဧအယူအဆတိ ဂနိထက်တိုင်အောင် ထင်ကျန်နီနိုင်ခြင်း ဟုဆိုနိုင်ရေ။ ပလေတိုရေ လူငယ်တိုင်း ဖီလိုဆိုဖီပညာရပ်တိကို သင်ကြားခွင့်ရဟိအောင် “အဆင့်မြင့်ပညာသင်အကယ်ဒမီကျောင်း” ကို စတင်တည်ထောင်ခပါရေ။ ပလေတိုဧ ပညာအမွေကို ဆက်ခံခရေ အရစ္စတိုတယ်လ်လက်ထက်တွင် ဂရိဖီလိုဆိုဖီရေ အထွတ်အထိတ်သို့ရောက်ခရေ။ ယင်းကာလမှစတင်ကာ ဖီလိုဆိုဖီပညာရပ်ရေ ပေါ်လာလိုက် ပေါက်လားလိုက်ဖြင့် အနောက်တိုင်းဒေသတစ်ခုလုံးကို ပြန့်နှံ့လာခရေ။ ထို့ကြောင့် အနောက်တိုင်းဖီလိုဆိုဖီဟု လက်ဟိသိကတ်ရေ။ ၁၈ ရာစုလောက်တွင် အနောက်တိုင်းဖီလိုဆိုဖီရေ အရှေ့ပိုင်းဒေသထိ ထပ်မံဖြန့်ထွက်လာခရေ။
ယကေလည်းလည်း အရှေ့ပိုင်းဒေသ အိန္ဒိယတွင် ရှေးရို ဟိန္ဒူ ဝေဒပညာရပ်ရေ ၂ရာစုကတည်းကပင် ဟိနှင့်ပြီးသားဖြစ်ရေ။ အနောက်တိုင်းဆိုဖစ်တိလိလာခရေ ဓာတ်သဘော၊ စကြာဝဠာသဘော၊ ရုပ်နာမ်သဘော၊ ကိုယ်ကျင့်တရားသဘောရေ ရှေးဟိန္ဒူဝေဒကျမ်းတိဧ အခြေခံသဘောတရားတွင် ပါဝင်နီရေ။ အရှေ့တိုင်း ဖီလိုဆိုဖီရေ အိန္ဒိယမှ ၂ရာစုကတည်းက စတင်ရေဟုဆိုနိုင်ရေ။
၅ရာစုတွင် တစ်ခေတ်ဆန်းလာရေ ဗုဒ္ဓဂေါတမ ဧအယူအဆတိ၊ ဂျိန်းဝါဒအဆတိ စရေဖြင့် အသီးအသီး ပေါ်ပေါက်လာခကတ်ရေ။ ယင်းကို အရှေ့တိုင်းဖီလိုဆိုဖီဟု သုံးနှုံးရေ။ ရှေးအိန္ဒိယနှင့် အမြဲတမ်းကူသန်းကူးဝယ် ဟိခကတ်ရေ အီဂျစ်တွင်လည်း ဝါဒပေါင်းစုံကို လိလာရေစနစ်ရေ ပေါ်ပေါက်နီခပြီး ဖြစ်ရေ။ ထင်ရှားရေ ဂိုဏ်းမှာ Neoplatonist ဂိုဏ်းဖြစ်ရေ။ ယင်းဂိုဏ်းမှ ဆင်းသက်လာရေ အယူဝါဒစရေတိကို အာဖရိကန်ဖီလိုဆိုဖီဟု သုံးနှုံးကတ်ရေ။
ရှေးဖီလိုဆိုဖာတိဧ အတွေးအခေါ်ကို အခြေခံ၍ကေလည်းကောင်း၊ ဆန်းသစ်၍ကေလည်းကောင်း ဖီလိုဆိုဖာတိ၊ အယူဝါဒတိ နိုင်ငံအလိုက် ရာစုနှစ်အလိုက် အသီးသီးပေါပေါက်လာခကတ်ရေ။
ဒေသအလိုက် ခွဲခြမ်းလိုက်ကေ Philosophy ရေ အပိုင်းသုံးပိုင်းအားဖြင့် ကွဲပြားလားပါလိမ့်မည်။
- 1. Western Philosophy- ဂရိမှ အစပြု၍ ရောမ၊ ဥရောပတိုက်၊ ကိုလန်ဘစ်၊ အမေရိကန်စရေနိုင်ငံတိမှ စီးဆင်းလာရေ အတွေးအခေါ်အယူအဆတိကို အနောက်တိုင်းဖီလိုဆိုဖီဟုခေါ်ကတ်ရေ။
- 2. Eastern Philosophy- အိန္ဒိယ၊တရုတ်၊ကိုးရီးယား၊ဂျပန်၊ပါရှန်း၊အာရဘီ၊ဘေဘီလုံ၊ဂျူးဝိစ် စရေ နိုင်ငံတိမှ စီးဆင်းလာရေ အတွေးအခေါ်အယူအဆတိကို အရှေ့တိုင်း ဖီလိုဆိုဖီဟုခေါ်ဝေါ်ကတ်ရေ။
- 3. African Philosophy-အီဂျစ်မှ ဆင်းသက်လာရေ Neoplatonist ဂိုဏ်း (BC 3rdCentury) ဧအယူဝါဒတိစရေရို့ကို အာဖရိက ဖီလိုဆိုဖီဟုခေါ်ကတ်ပါရေ။
ရာစုနှစ်အားဖြင့် ခေတ်သုံးခေတ်ခွဲပြီး သတ်မှတ်ထားပါရေ။
- ၁။ Ancient Philosophy-B.C ၇ ရာစု မတိုင်မှီကနီ A.D ၅ ရာစုအထိကို ရှေးခေတ်ဖီလိုဆိုဖီဟု ခေါ်ဆိုကတ်ရေ။
- ၂။ Medieval Philosophy- A.D ၆ ရာစုကနီ A.D ၁၆ ရာစုနှစ်အထိကို အလယ်ခေတ် ဖီလိုဆိုဖီဟု ခေါ်ကတ်ရေ။
- ၃။ Modern Philosophy- A.D ၁၇ ရာစုကနီ A.D ၂၁ ရာစုထိကို ခေတ်သစ်ဖီလိုဆိုဖီဟု ခေါ်ကတ်ရေ။
ရာစုနှစ်အလျောက် ဖီလိုဆိုဖီ ပညာရပ်ရေလည်း ပေါ်လာလိုက် ပျောက်လားလိုက် အနီအထားဟိခဖူးရေ။
အနောက်တိုင်းဖီလိုလိုဆိုဖီသမိုင်းကို ကြည့်ကေ AD 323 ခုနှစ်တွင် ကွန်စတိုင်ဘုရင်ရေ ခရစ်ယာန်ဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခရေမှစတင်ကာ ရဟူဒီအယူအဆအားကောင်းလာပြီး ဂရိဖီလိုဆိုဖီရေ ၁၅ရာစုထိ မှေးမိန်လားခရရေ။ ဖီလိုဆိုဖီလိလာသူတိအား မိစ္ဆာဝါဒဟု သတ်မှတ်ကာ သေဒါဏ်ပီးရေထိ ပြင်းထန်ခရေ။ 3 ရာစုမှ ၁၄ရာစုနှစ်ထိ အနှောက်တိုင်းဖီလိုဆိုဖီရေ ခက်ခဲရေကာလဖြစ်ခရေ။
ဝီလျှံအော့အုတ်ကမ် ရေ အလယ်ခေတ်ကျောင်းတော်ကြီးဝါဒဧ နောက်ဆုံးဖီလိုဆိုဖာဖြစ်ရေ။ သူနှင့်အတူ အလယ်ခေတ် ကျောင်းတော်ဝါဒလည်း နိဂုံးချုပ်ခရေ။ သူကွယ်လွန်ပြီးနောက် ဖီလိုဆိုဖီ ပညာရပ်ရေ အသက်ရူလာနိုင်ကေလည်း အသစ်တဖန်ပြန်လည်စတင် ရရေကြောင့် အတော်ကြာအောင် ဖီလိုဆိုဖာတိ မပေါ်ပေါက်ဖြစ်ခရေ။ AD 1600 တွင် ဖရစ်စစ်ဘေကွန် ပေါ်ထွန်းလာရေ။
14ရာစု အလယ်ပိုင်း အီတလီနိုင်ငံတွင် ဖြစ်ပေါ်ခရေ အသိပညာပွင့်လင်းတိုးတက်မူ အရီးတော်ပုံဖြစ်ပြီး ဒေလုပ်ရှားမူရေ ဥရောပတစ်ခွင်သို့ ပျံနှံရောက်ဟိလာခရေ။ ယင်းခေတ်ကို ဉာဏ်သစ်လောင်းခေတ်(ရီနေးဆန်းခေတ်) ဟုသတ်မှတ်ကတ်ပြီး ဖီလိုဆိုဖီပညာရေ တဖန်အသက်ဝင်လာခရေ။ AD 1350 မှ AD 1650 ကို ရီနေးဆန်းခေတ်ဟု သတ်မှတ်ကတ်ရေ။ ယင်းခေတ်တွင် ခရစ်စတိုဖာကိုလံဘတ်စ် ရေအိန္ဒိယတိုက်ကိုရှာဖွေရင်း မမျော်လင့်ဘဲ အနောက်ကမ္ဘာသစ်(အမေရိကတိုက်)ကို ရှာဖွေတွိ့ဟိခရေ။ တပြိုင်တည်းမှာပင် နည်းပညာဆိုင်ရာ ပြောင်းလဲမူတိကလည်း ခေတ်ရဲ့ဟိန်ကို တိုးမြင့်စေခပြန်ရေ။
AD 1447 တွင် ဂူတင်ဘတ်ဧ ပုံနှိပ်စက်ပေါ်ပေါက်လာခရေ။ ရှေးယခင် လက်ရီးမူ အတွေးအခေါ်စာမူစာပေ ကျမ်းဂန်တိရေ အထက်တန်းလွှာ လူကုံထံတိအတွက် သာ ဖြစ်ခကေလည်း ပုံနှိပ်လုပ်ငန်းတိထွန်းကားလာရေအခါ လူတန်းစားမရွေး ဖတ်ရူနိုင်ရေ အနီအထားကိုရောက်ဟိခရေ။ ရီနေဆန်းခေတ်ဧ စာအုပ်တိအနက် ပလေတို၊ အရစ္စတိုတယ်လ်၊ အိုဗစ်၊ စရေရို့ဧ ဖီလိုဆိုဖီစာပေရေ ရောင်းအားကောင်းခရေ ဂန္ဓဝင်စာပေတိ ဖြစ်လာကတ်ရေ။ အလယ်ခေတ်ကျောင်းတော်ဧ ဘာသာရီးကျမ်းဂန်တိ၊ ယုတ္တိဗေဒစနစ်တိကို ငြီးငွေ့လာကတ်ရေကြောင့် စာပေ၊အနုပညာ ဂီတ သုခုမ ဘာသာရပ်တိဆီသို့ လူတို့စိတ်ဝင်စားမူပြောင်းရွေ့ခကတ်ရေ။ ရီနေဆန်းခေတ်ပညာယှင်တိရေ ဂရိအနုပညာနှင့် စာပေလက်ရာတိကို ပြီးပြည့်စုံရေ ဂန္ဓဝင်စာပေလက်ရာတိအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုလာခကတ်ရေ။ မဟာအလက်ဇန်းဒါဘုရင် လက်ထက်မှ စတင်၍ပျောက်ဆုံးခရေ အတွေးအမြင်လွတ်လပ်မူကို ပြန်လည်ရဟိ ခံစားခရရေ့သဘောဟိရေ။
၁၈-၁၉ ရာစုနောက်ပိုင်တွင်း ဖီလိုဆိုဘာသာရပ်အဖြစ် စည်းစနစ်တကျ ပြန်ဖွဲ့ကာ ဘာသာရပ်တစ်ခုအဖြစ် နိုင်ငံတော်တော်တိတိတွင် တက္ကသိုလ်ကျောင်းသုံးဘာသာရပ်အဖြစ် ထည့်သွင်သင်ကြားလာကတ်ရေ။ ယင်းတွင် အနောက်တိုင်းသက်သက် မဟုတ်တော့ဘဲ အရှေ့တိုင်းဖီလိုဆိုဖီ၊ အာဖကန်ဖီလိုဆိုဖီ တိကိုပါ ထည့်သွင်းသင်ကြားလာခကတ်ရေ။ ၂ဝရာစုနောက်ပိုင်တွင်မှ အရှေ့တိုင်းတက္ကသိုလ်တိတွင် အနောက်တိုင်းဖီလိုဆိုဖီကို ထည့်သွင်းခကတ်ရေ။ သို့ကေ ဘာသာရီးယဉ်ကျေးမူလွမ်းမိုခံထားရရေ အချို့ အရှေ့တိုင်းနိုင်ငံတိတွင် ဖီလိုဆိုဖီဟူရေ အနောက်တိုင်းကိုသာရည်ညွန်းကြောင်း ထင်မှတ်နီကတ်ပြီး သင်ကြားခွင့် ပိတ်ပယ်မူတိလည်း ဟိနီပါသိမ်းရေ။
ဘာသာရပ်တိုင်းတွင် စည်းစနစ်ဟိပါရေ။ ဖီလိုဆိုဖီရေလည်း စည်းစနစ်တကျဖွဲ့စည်းထားရေ ဘာသာရပ်တစ်ခု ဖြစ်ပါရေ။ ဖီလိုဆိုဖာ တစ်ယောက်တွင် သူဧအားသာရာဝါဒတစ်ခု ကိုယ်စီဟိကတ်ရေ။ ဥပမာ အားဖြင့်- ဆိုကရေးတီး အကြောင်းပြောရင် သူ့ Ethics နန့် Human Right အကြောင်းမပါကေ မပြီးနိုင်ပေ။ ပလေတို အကြောင်းပြောကေ Republic, Diaelegein နန့် Form အကြောင်းမပါကေ မပြည့်စုံနိုင်ပေ။ အရစ္စတိုတယ် အကြောင်းကို ပြောကေ Experience အကြောင်းမပါကေ မပြည့်စုံပေ။ ထိုနည်းတူစွာ ဗုဒ္ဓအကြောင်းပြောကေ သစ္စာလေးပါ၊ မဂ္ဂင်(၈)ပါး၊(ယင်းကိုအကျယ်ဖွင့်ရင်-အဘိဓမ္မာ(၇)ကျမ်းထွက်လာရေ)အကြောင်းမပါကေ မပြည့်စုံနိုင်ပေ။ စရေအားဖြင့် ဖိလိုဆိုဖာတိုင်းတွင် မိမိအလီးထားရာ မူဝါဒတစ်ခု၊ သို့မဟုတ် နှစ်ခု ပျမ်းမျှကိုယ်စီဟိကတ်ပါရေ။ ယင်းသို့တိပြားလှရေ အတွေးခေါ်အယူအဆတိကို ပေါင်းစုလိုက်ကေ အောက်ပါအတိုင်း ကဏ္ဍအားဖြင့် အမျိုးအစားတိ ကွဲပြားလားရေကိုတွိ့နိုင်ပါရေ။
- ၁။ Metaphysics –(သဘာဝတရားဧ အမှန်တရားတိ၊ သဘာဝတရားဧ တည်ဟိမူအနှစ်သာရ နဲ့ ဖြစ်တည်မူ အကြောင်းလိလာခြင်း) ။ ယင်းကိုဝါဒအယူဆခွဲပေါင်း (၃၁) ခုဖြင့် ထပ်မံခွဲခြင်းထားရေကိုတွိ့နိုင်ရေ။
- ၂။ Epistemology-(လူရို့ဧ အသိဉာဏ်ပညာအကြောင်းနဲ့ လူရို့အသိတရားကိုပိုင်းခြားလိလာခြင်း)။ ယင်းကို ဝါဒအယူဆခွဲပေါင်း (၂၀) ခုဖြင့် ထပ်မံခွဲခြမ်းထားရေကိုတွိ့နိုင်ရေ။
- ၃။ Ethics –(ဘဝကိုဘယ်လိုနီထိုင်မလဲ၊ဘဝတစ်ခုဧတန်ဖိုးတိ၊အကောင်းအဆိုး၊ အမှားအမှန်အားဝေဖန် ဆန်းစစ်လိလာခြင်း)။ ယင်းကို ဝါဒအယူဆခွဲပေါင်း (၂၅) ခုဖြင့် ထပ်မံခွဲခြမ်းထားရေကိုတွိ့နိုင်ရေ။
- ၄။ Aesthetics-အလှအပနဲ့ အနုပညာဆန်ရေအကြောင်းအရာတိကိုလိလာခြင်း။
- ၅။ Logic- (အကြောင်းအကျိုးတရားကို ယုတ္တိဟိဟိ ဝေဖန်လိလာခြင်း) ယင်းကို ဝါဒအယူဆခွဲပေါင်း (၃) ခုဖြင့် ထပ်မံခွဲခြမ်းထားရေကိုတွိ့နိုင်ရေ။
- ၆။ Political Philosophy- (လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ရပ်ကို ခိုင်မာတိုးပွားလာမူကို လိလာခြင်း) ယင်းကို ဝါဒအယူဆခွဲပေါင်း (၁၅) ခုဖြင့် ထပ်မံခွဲခြမ်းထားရေကိုတွိ့နိုင်ရေ။
- ၇။ Philosophy of Mind –(စိတ်ဧ သဘောသဘာဝနဲ့စိတ်ပညာဧ နက်နဲမူကိုလိလာခြင်း)။
- ၈။ Philosophy of Religions-(ဘာသာတရားတိဧ အယူအဆကိုလိလာခြင်း၊ဘုရား၊ငရဲ၊ နတ်ပြည်၊ ဟိခိုးခြင်းစရေကိုလိလာခြင်း)။
- ၉။ Philosophy of Language-(လူရို့အသုံးပြုရေဘာသာစကားရို့ဧမှုရင်းနဲ့ဆင်းသက်ပြောင်းလဲလာမူ အကြောင်းလိလာခြင်း)။
- ၁၀။ Philosophy of Education- (ပညာရီး အယူအဆတိနန့် ပညာသင်ရခြင်းရည်ရွယ်ချက်ကိုလိလာခြင်း)။
- ၁၁။ Philosophy of History- (လူသမိုင်းနဲ့ လူသားရို့ဧပြောင်းလဲလာမူကို လိလာခြင်း)။
- ၁၂။ Philosophy of Science- (သိပ္ပံပညာနဲ့ လူသားအပေါ်သက်ရောက်မူ၊ ယင်းဧအခြေခံသဘောတရား ကိုလိလာခြင်း)
စရေအားဖြင့် ကဏ္ဍကြီး (၁၂) ခု ကွဲထွက်လားပါလိမ့်မည်။ ထိုအခြေခံ သဘောတရားရို့ရေ ဖီလိုဆိုဖာတိဧ အယူအဆတိကို တူညီရာပေါင်းစပ်ထားရေ ဖီလိုဆိုဖီဧ အနှစ်ချုပ်ဟုပြောကေ ရနိုင်ပါရေ။
ဖီလိုဆိုဖီ ဆိုရေမှာ အတွေးခေါ်ဆိုင်ရာ ပြဿနာတိကို အနုစိတ်လိလာရရေဘာသာရပ်ဖြစ်ပါရေ။ အနောက်တိုင်း ဖီလိုဆိုဖီစတင်ခရေ ဘီစီ(၆)ရာစုမှ စတင်ရီတွက်ကေ ဖီလိုဆိုဖီပညာဧသက်တမ်းရေ (၂၆၀၀) ခန့်ဟိပြီ ဖြစ်ရေ။ အရှေ့တိုင်း ဖီလိုဆိုဖီစတင်ခရေ ဘီစီ(၂)ရာစုမှ စတင်ရီတွက်ကေ ဖီလိုဆိုဖီပညာဧသက်တမ်းရေ (၂၈၀၀) ခန့်ဟိပြီ ဖြစ်ရေ။
ရည်ညွန်း edit
ကိုးကား edit
- အနောက်တိုင်းဒဿနဘေဒနိဒါန်း -ခင်မာမာ-ဒေါ်
- ကမ္ဘာကိုကိုင်လုပ်ခရေတွေးခေါ်ပညာယှင်(၁၀၀) – ညီညီနိုင်
- စာသင်ခန်းမှတ်စု-YaThaWinTha(philo)
- www.en.wikipedia.org/wiki/Philosophy
- ခေတ်သစ်ဒဿနဘေဒနိဒါန်း- လင်းထက်ဆွေ