ပလိပ်ရောဂါရေ ယာဆင်နီယာ ပက်စ်တစ် (Yersinia pestis) ခေါ်ရေ ဘက်တီးရီးယား ကြောင့် ဖြစ်ပွားရေ ကြောက်ဖို့ကောင်းရေ ကူးစက်ရောဂါ ဖြစ်ရေ။ ပြင်သစ်−ဆွစ်လူမျိုး ဘက်တီးရီးယား ပညာသျှင် အလက်ဇန္ဒား ယာဆင် (Alexendre Yersin)က ယင့် ပိုးကို တွိ့ဟိခရေ။ ရောဂါပိုးကို ကြွက်တိက အဓိကသယ်ဆောင်ပြီးကေ ကြွက်သန်း တိကတဆင့် ပြန့်ပွားရေ။ ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် လူအသီအပျောက်အများဆုံးရောဂါအဖြစ်နာမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားရေ။ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရီးအဖွဲ့က ကပ်ရောဂါအသွင်ကျရောက်တတ်ရေကြောင့် အဓိကစောင့်ကြည့်ရဖိုရောဂါအဖြစ် ၂၀၀၇ခုနှစ်၊ ဇွန်လအထိ သတ်မှတ်ထားရေ။
နာမည်
editအင်္ဂလိပ်ဘာသာ Plague ဆိုရေ စကားလုံးကို ရခိုင်နာမည်အဖြစ် မွေးစားထားရေ။
ရောဂါဖြစ်ပွားပုံနန့် ကူးစက်ပုံ
editY. pestis ဘက်တီးရီးယားရောဂါပိုး ကူးစက်ခံထားရခြင်းမဟိသိမ်းရေ တစ်ဦးချင်းစီကို အောက်ပါနည်းလမ်းတိက တစ်ခုခုနန့် Y. pestis ဘက်တီးရီးယားရောဂါပိုး ကူးစက်ခြင်းဖြစ်နိုင်ပါရေ။
ခန္ဓာကိုယ် အရည်တိက တဆင့် ကူးစက်ခြင်း - အခြားသူတစ်ဦးအပေါ်ချောင်းဆိုးခြင်း(သို့မဟုတ်)နှာချေခြင်း ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာတိုက်ရိုက် ထိစပ်ခြင်းမှ ကူးစက်ခြင်း - ရောဂါဟိသူနန့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပါအဝင် ထိတွိ့ ဆက်ဆံခြင်း သွယ်ဝိုက် ထိစပ်ခြင်းမှ ကူးစက်ခြင်း - များရေအားဖြင့် မြေကြီး (သို့မဟုတ်) ပိုးဟိရေ ညစ်ညမ်းမျက်နှာပြင်ကိုထိတွက်နန့် လီထဲမှ တဆင့် ကူးစက်ခြင်း - ထိုပိုးမွှားတိ လီထုထဲတွင် ကြာရှည်စွာဟိနေနိုင်ကေ ပါးစပ် ထဲမှ တဆင့် ကူးစက်ခြင်း - များရေအားဖြင့်ပိုးပါရေ အစားအစာ(သို့မဟုတ်) ရေရင်းမြစ်တိက ပိုးမွှားတိမှတဆင့် ကူးစက်ခြင်း - အင်းဆက်ပိုးမွှားတိ သို့မဟုတ် အခြားတိရစ္ဆာန်တိကသယ်ဆောင်။
Yersinia pestis ရောဂါပိုးဟာ တိရစ္ဆာန်တိ အထူးတွက်နန့်ကြွက်တိဧ့ ခန္ဓာကိုယ်ဟိ ကပ်ပါးကောင်ရို့တွင် ပေါက်ပွားသျှင်သန်ကတ်ပနာ ပိုးကူးစက်မှုကို ဩစတြေးလျမှလွဲပနာ တိုက်ကြီးအားလုံးတွင် တွိ့ဟိရရေ။ ပလိပ်ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်မှုစွာ သဘာဝအားဖြင့် အပူပိုင်းဒေသတိ၊ နွေးသမပိုင်းလတ္တီတွဒ်ဒေသတိ နန့် မျဉ်းပြိုင် 55 ဒီဂရီမြောက်နန့် 40 ဒီဂရီတောင်အကြား ကမ္ဘာအဝှမ်း သမပိုင်း လတ္တီတွဒ်ဧ့ပူနွေးရေအစိတ်အပိုင်းတိတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ ဖြစ်တည်နီပါရေ။ လူအများယုံကြည်ထားပိုင် ဆင်ထွက်ပလိပ်ပြန့်ပွားခြင်း မဟုတ်ပဲ ကြွက်တိကိုတိုက်ရိုက် မစတင်ခပါ။ ပလိပ်ရောဂါစွာ အဓိကအားဖြင့် ကြွက်တိ ကိုယ်တိုင် ပထမဦးဆုံး သားကောင်တိအဖြစ် ကူးစက်ခံထားရရေ ကြွက်သန်း (Xenopsylla cheopis)တိမာ ဟိနီရေ ရောဂါဖြစ်ရေ။ ရောဂါပိုး သယ်ဆောင်ထားရေ ခွီးလေး ကူးစက်ခံထားရရေ ကြွက်ကိုကိုက်ခြင်းကြောင့် ခွီးမာ ရောဂါကူးစက်နိုင်ပြီး ထိုကူးစက်ခပြီးရေ ခွေးက လူပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးကိုကိုက်ရေအခါ ထိုလူတွင် ရောဂါကူးစက်တတ်ရေ။
ကုသပုံ
edit၁၈၉၇ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ ဘုံဘေမြို့၌ အလုပ်လုပ်ရေ ဒေါက်တာ ဝါလ်ဒီမာ ဟပ်ဖ်ကိုင်းက ပလိပ်ရောဂါ ကာကွယ်ဆီးကို စတင်တီထွင်စမ်းသပ်ရေ။[1] ရောဂါအား အချိန်မီ ဖော်ထုတ်နိုင်ကေ ပဋိဇီဝဆီး ကုထုံးဖြင့် ထိရောက်စွာ ကုသနိုင်ရေ။ အသုံးပြုလီ့ဟိရေ ဆီးတိမှာ စထရက်တိုမိုင်စင် (streptomycin)၊ ကလိုရမ် ဖင်နီကော (chloramphenicol)၊ တက်ထရာ ဆိုင်ကလင်း (tetracycline) ရို့ဖြစ်ရေ။
ကိုးကား
edit- ↑ Haffkine, W. M. 1897. Remarks on the plague prophylactic fluid. Br. Med. J. 1:1461