ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတစ်ခုဆိုရေမှာ ဓာတုပစ္စည်းတိပါဝင်ရေ အစုတစ်ခုရေ အခြားအစုတစ်ခုသို့ ဓာတုဆိုင်ရာ အသွင်ပြောင်းလဲခြင်း ဖြစ်စဉ်ကို ခေါ်ဆိုရေ။ စဉ်ဆက်သဘောအားဖြင့် ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိ၌ နျူကလိယ (nuclei) ပြောင်းလဲခြင်းမဟိဘဲ အက်တမ်တိကြား ဓာတုစည်းနှောင်မှုတိ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း၊ ပြိုကွဲခြင်းရို့၌ အီလက်ထရွန်တိဧ တည်နိရာတိ ပါဝင်ပတ်သက်ရေ အပြောင်းအလဲတိရာ ပါဝင်ရေ။ ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိကို ဓာတုဗေဒ ညီမျှခြင်းတစ်ခုဖြင့် ဖော်ပြနိုင်ရေ။ နျူကလိယ ဓာတုဗေဒဘာသာရပ်ရေ ဓာတုဗေဒဧ ဘာသာရပ်ခွဲတစ်ခုဖြစ်ကာ ၎င်းဘာသာရပ်တွင် အီလက်ထရွန်၊ နျူကလိယ ပြောင်းလဲမှုတိဖြစ်ပေါ်ကြသည့် မခိုင်မာရေ၊ ရေဒီယိုသတ္တုကြွရေ ဒြပ်စင်တိဧ ဓာတ်ပြုမှုအကြောင်းတိ ပါဝင်ရေ။
ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတစ်ခုတွင် မူလအနိန်နန့် ပါဝင်နီရေ အရာဝတ္ထု(တိ) ကို ဓာတ်စမ်းပစ္စည်း (reactants or reagents) ဟု ခေါ်ဆိုရေ။ ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိကို ဓာတုဆိုင်ရာပြောင်းလဲခြင်းတစ်ခုဖြင့် ခွဲခြားဖော်ပြနိုင်ပနာဖြစ်စဉ်တွင် တစ်ခု (သို့) တစ်ခုထက်ပိုရေ ရလဒ် (ထွက်ပေါ်လာရေ) ပစ္စည်းတိ ရဟိကာ ထိုရလဒ်ပစ္စည်းတိရေ မူလဓာတ်စမ်းပစ္စည်းနန့် ဂုဏ်သတ္တိအားဖြင့် မတူတော့ပေ။
ဓာတ်ပြုမှုတိ၌ တသီးတခြား အဆင့်ငယ်လီးတိစွာပါဝင်တတ်ပနာအခြီခံဓာတ်ပြုမှုတိ (elementary reaction) ဟု ခေါ်ကတ်ရေ။ တိကျရေ ဆောင်ရွက်ပုံနည်းလမ်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်တိရေ ဓာတ်ပြုမှု ယန္တရားဧ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ရေ။ ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိကို ဓာတုညီမျှခြင်းဖြင့် ဖော်ပြပနာဓာတ်စမ်းပစ္စည်းတိ၊ ရလဒ်ပစ္စည်းတိ၊ ရံခါတွင် (ဓာတ်ပြုမှု)စပ်ကြားဟိ ရလဒ်ပစ္စည်းတိနန့် ဓာတ်ပြုမှုအခြီအနိတိကို သင်္ကေတပုံစံဖြင့် တင်ဆက်ရီးသား ဖော်ပြကတ်ရေ။
ပီးထားရေ အပူချိန်၊ ပီးထားရေ ဓာတုပစ္စည်းပါဝင်မှု အခြီအနိ၊ ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာဟိရေ ဓာတ်ပြုခြင်းနှုန်းဖြင့် ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိ ဖြစ်ပျက်ကြဧ ။ စံအားဖြင့် ဓာတ်ပြုနှုန်းတိရေ အပူချိန်တိုးသည့်အလိုက် မြင့်တက်လီ့ဟိရာ အက်တမ်တိကြား စည်းနှောင်မှုကို ဖြိုဖျက်ရန် မဟိမဖြစ်လိုအပ်ရေ အစပျိုးစွမ်းအင် (activation energy) ရောက်ဟိရန်အတွက် အပူစွမ်းအင် ပိုပြီးကေလိုအပ်ရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။
ဓာတ်ပြုမှုတိ မျှခြေအနိအထားသို့ မရောက်မချင်း (သို့) ပြီးမြောက်မှုမဟိမချင်း ထိုဓာတ်ပြုမှုတိရေ အတည့်အတိုင်း ဆက်လက်ဖြစ်ပျက်နိုင်သကဲ့သို့ ပြောင်းပြန်အတိုင်လည်း ဖြစ်ပျက်မှုဟိနိုင်ရေ။ မျှခြေအနိအထားသို့ ချဉ်းကပ်ရောက်ဟိရန် အတည့်အတိုင်း ဖြစ်ပျက်ရေ ဓာတ်ပြုမှုတိကို ပင်ကိုသဘာဝဖြစ်စဉ် (spontaneous) ဟု ဖော်ပြကြပနာယင်းပိုင်အတည့်အတိုင်းဖြစ်ပျက်ရန် မည်သည့် (လွတ်လပ်)စွမ်းအင်မျှမလိုအပ်ချေ။ ပင်ကိုသဘာဝအတိုင်းမဟုတ်ရေ ဓာတ်ပြုမှုတိရေကား အတည့်အတိုင်းလားရန် (လွတ်လပ်)စွမ်းအင်လိုအပ်ရေ။ (ဥပမာ - ဘက်ထရီတစ်လုံးကို လျှပ်စစ်စွမ်းအားဟိရေ ပြင်ပရင်းမြစ်တစ်ခုသုံးပနာအားသွင်းခြင်း၊ အလင်းမှီအစာဖွဲ့ခြင်းအား နိရောင်ခြည်မှ လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်းဖြာထွက်မှုကို စုပ်ယူခြင်းက ဖြစ်စေခြင်း)
ဓာတ်ပြုမှုတစ်ခုကို ဓာတ်တိုး၊ ဓာတ်လီျှာ့ခြင်း အဖြစ် ခွဲခြားနိုင်ရာ ဓာတ်တိုးခြင်းဖြစ်စဉ်နန့် ဓာတ်လီျှာ့ခြင်းဖြစ်စဉ်ရို့ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ရေ (သို့) ယင်းပိုင် အတိုး၊ အလီျှာ့ မဖြစ်ပျက်ရေလည်း ဟိနိုင်ရေ။
လိုချင်ရေ ပစ္စည်းကို ရယူရန် ဓာတုဆိုင်ရာ အတုပြုလုပ်ခြင်းဖြစ်စဉ် (chemical synthesis) အတွင်း မတူညီရေ ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတိကို အသုံးပြုနိုင်ရေ။ ဇီဝဓာတုဗေဒဘာသာရပ်၌ ဆက်တိုက်ဆိုပိုင် ဖြစ်ပျက်နိသည့် ဓာတ်ပြုမှုတိရေ ဇီဝဓာတုဖြစ်ပျက်မှုလမ်းကြောင်းတိကို ဖြစ်ပေါ်စေရေ (ဓာတ်ပြုမှုတစ်ခုမှ ထွက်လာရေရလဒ်ရေ အောက်ထပ်ဓာတ်ပြုမှုဧ အသုံးခံပစ္စည်းဖြစ်ခြင်းကဲ့သို့) ။ ထိုဇီဝဓာတုဆိုင်ရာဓာတ်ပြုမှုတိကို ပရိုတိန်းအင်ဇိုင်းတိက ကူညီပီးရေ။ အင်ဇိုင်းတိရေ ဇီဝဓာတုဖြစ်စဉ်နှုန်းကို မြင့်တက်စီရန်ကူညီပီးရေမှာ ပုံမှန်အခြီအနိအောက်၌ ဖြစ်နိုင်ချေမဟိရေ ကိုယ်တွင်းဇီဝဆိုင်ရာ ပေါင်းစပ်မှု၊ ပြိုကွဲမှုရို့ရေ ဆဲလ်တစ်ခုအတွင်း ဟိနီရေ အပူချိန်၊ ပါဝင်မှုအသီးသီးရို့၌ ဖြစ်ပျက်နိုင်စီရန်ဖြစ်ဧ ။
ဓာတုဓာတ်ပြုမှုတစ်ခုဧ ယေဘုယျအယူအဆကို နျူကလိယဓာတ်ပြုမှုတိ၊ ရေဒီယိုသတ္တု ယိုယွင်းပြိုကွဲခြင်း၊ ကွမ်တမ်သီအိုရီက ဆိုထားသည့် အခြီခံအမှုန်တိကြား ဓာတ်ပြုမှုတိ အပါအဝင် အက်တမ်အောက်ငယ်ရေ အမှုန်လီးတိကြား ဓာတ်ပြုမှုတိအထိ ချဲ့ထွင်ခကြလီပြီ ဖြစ်ဧ ။