Wp/rki/ဒြပ်စင်အလှည့်မှန်ဇယား

၁၈၆၉ တွင် ရုရှားဓာတုဗေဒပညာသျှင် ဒမီသရီ အီဗန်နိုဗစ် မန်းဒယ်လိယပ် (Dmitri Evanovich Mendeleev) မှ ရာစုနစ် တိစွာက တွိ့ဟိခကြသည့် ဒြပ်စင်တိအား ဓာတုဂုဏ်သတ္တိတိပါဝင်ရေ ဒြပ်စင်အလှည့်မှန်ဇယား (periodic table) တစ်ခုအဖြစ် ရီးဆွဲထုတ်ဖော် ခရေ။ periodic table ရေ သဘာဝဧ ဥပဒေသတိကို လိုက်နာကိုယ်စားပြုရေ။ အက်တမ်တိဧ အက်တမ်အမှတ်စဉ်ကို စီစဉ်ပီးခြင်းအားဖြင့် တိကျရေ ၎င်းရို့ဧ ဂုဏ်သတ္တိတိကို သိသာထင်ရှားစွာ မြင်သာ စေရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ဓာတုဒြပ်စင်တိဧအကြောင်းကို အလွယ်တကူ သိဟိနိုင်ရေ။

ဓာတု ဒြပ်စင်တိ နန့် ဒြပ်စင်အလှည့်မှန်ဇယား သမိုင်း

၁၆၆၉ ခုနစ်တွင် ဂျာမန် လူမျိုး သိပ္ပံပညာသျှင် (German merchant and amateur alchemist Hennig Brand) ရေ စိတ်ကူးယဉ်ဆန်ရေ Philosopher’s Stone အား ဖန်တီးရန် စတင်ကြိုးစားခရေ။ ၎င်းကျောက်တုံးရေ အရာဝထ္တုတစ်ခုကို သန့်စင်ကောင်းမွန်ရေ ရွှေအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲနိင်မည်ဟု တွေးထင်ခရေ။ Henning Brand ရေ ပွက်ပွက်ဆူပြီးရေ ဆီး( urine ) မှ အကြွင်းအကျန်တိအား အပူပီးခရေ။ အရည်တိ ကုန်ဆုံးလားသည့်အခါ မီးတောက်ငယ်တိအဖြစ် တောက်င် လားကတ်ရေ။ ၎င်းစမ်းသပ်မှုရေ ပထမဦးဆုံးရေ ဖော့စဖော့ရပ်စ် (phosphorus) ယှာဖွီမှု ဖြစ်ခရေ။

တီထွင်သူDmitri Mendeleev

၁၆၈၀ တွင် Robert Boyle ရေလည်း phosphorus ကို ယှာဖွီ တွေ ဟိခရေ။

၁၈၀၉ ခုနစ်တွင် ဒြပ်စင် ၄၇ မျိုးအထိ ယှာဖွီနိုင်ခကတ်ရေ။ သိပ္ပံပညာသျှင်တိရေ ၎င်းဒြပ်စင်တိဧ ဝိသေသ လက္ခဏာတိအား သိဟိနိုင်စီရန် ဆက်လက် ကြိုးစားခကတ်ရေ။ ၁၈၆၃ ခုနစ်တွင် အင်္ဂလိပ် ဓာတုဗေဒပညာသျှင် John Newlands ရေ ယှာဖွီတွေဟိခရေဒြပ်စင် ၅၆ မျိုးအား အုပ်စု ၁၁ အုပ်စုအဖြစ် ဖွဲစည်းခရေ။

၁၈၆၉ ခုနစ်တွင် ရုရှား ဓာတုဗေဒပညာသျှင် ဒမီသရီ အီဗန်နိုဗစ် မန်းဒယ်လိယပ် ရေဒြပ်စင်တိဧ အက်တမ်အမှတ်စဉ်အရ အလှည့်မှန်ဇယားကို ရီးဆွဲခရေ။ သူရေ အောက်ထပ် တွိ့ဟိမည်ဖြစ်ရေ ဒြပ်စင်တိအကြောင်းကိုပင် ကြိုတင်ပြောကြားခပြီး ၎င်းဒြပ်စင်တိအတွက် နိရာတိအား ဇယားတွင် ချန်လှပ်ထားခရေ။

၁၈၈၆ ခုနစ်တွင် ပြင်သစ် ရူပဗေဒပညာသျှင် (Antoine Bequerel) ရေ ရေဒီယိုသတ္တိကြွစွမ်းအင်အား ပထမဆုံးယှာဖွီတွိ့ ဟိခရေ။ ယပြီးအောက် နယူးဇီလန် တက္ကသိုလ်မှ ကျောင်းသား သွန်ဆမ်ရေ ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်းမှ alpha, beta and gamma ဟုခေါ်ရေ ရောင်ခြည် ၃ မျိုးအား နာမည်နာမ သတ်မှတ်ခရေ။

၁၈၉၄ ခုနစ်တွင် Sir William Ramsay နန့် Lord Rayleigh ရို့ရေ အစွမ်းမဲ့ ဓာတ်ငွေ့တိ (nobel gas) ကို ယှာဖွီတွိ့ဟိခကတ်ရေ။ ထိုဓာတ်ငွေ့တိအား အလှည့်မှန်ဇယားဧ အုပ်စုနံပါတ် သုညတွင် ထည့်သွင်း သတ်မှတ်ခရေ။

၁၈၉၇ ခုနစ်တွင် အင်္ဂလိပ် ရုပဗေဒပညာသျှင် ဂျေဂျေ ကေမဆင် (J. J. Thomson) ရေ အက်တမ် တခုတွင် လျှပ်စစ်ဓာတ်မ စွမ်းအင်ဟိရေ အီလက်ထရွန်တိကို ယှာဖွီတွိ့ဟိခရေ။ John Townsend နန့် Robert Millikan ရို့ရေ ၎င်းအီလက်ထရွန်တိဧ ထုထည် (mass) နန့် တိကျရေ လက္ခဏာ (exact charge) ကို အတိအကျယှာဖွီခကတ်ရေ။

၁၉၀ဝ တွင် Bequerel ရေ အီလက်ထရွန် နန့် ဘီတာအမှုန် (beta particles) တိကို ဆက်လက် ယှာဖွီနိုင်ခရေ။ ၁၉၀၃ ခုနစ်တွင် Rutherford ရေ အက်တမ်းတိ ပျက်စီးယို့ယွင်းခြင်းအားဖြင့် ရေဒီယို သတ္တိကြွမှု ဖြစ်ပေါ်ရေဟု ကြေညာခရေ။

၁၉၁၁ ခုနစ်တွင် Rutherford နင့် ဂျာမန် ရူပဗေဒပညာသျှင် Hans Geiger ရို့ရေ အက်တမ်ဧ နျူကလိယပ်စ်အား အီလက်ထရွန်တိ လှည့်ပတ်နိရေဆိုရေ အကြောင်းအရာအား ယှာဖွီခကတ်ရေ။

၁၉၁၃ ခုနစ် သိပ္ပံပညာသျှင် Bohr ဧ တွိ့ဟိချက်အရ အီလက်ထရွန်တိရေ နျူထရွန်တိဧ ဘေးပတ်လည်တွင် ခြားနားရေ စွမ်းအင်တိနန့်အတူ ပတ်လမ်း (orbit ) ဟုခေါ်ရေ လမ်းကြောင်းဖြင့် လှည့်ပတ်နီကတ်ရေကို သိဟိခကတ်ရေ။ အီလက်ထရွန်တိ ပတ်လမ်းကြောင်းတစ်ခု မှ တစ်ခု ရွေ့ပြောင်းရေအခါတွင် ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်း ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း ဖြစ်ရေကိုလည်း ဖော်ပြခရေ။

၁၉၁၄ ခုနစ်တွင် Rutherford ရေ အက်တမ်ဧ နျူကလီးယပ် ထဲတွင်ဟိရေ ပရိုတွန်ကို အတိအကျ ယှာဖွီတွေဟိခရေ။

၁၉၃၂ တွင် James Chadwick ရေ ပထမဆုံး နျူထရွန်ကို ယှာဖွီတွေ့ဟိခဲ့ရေ။ isotopes တိကိုလည်း ထပ်မံ တွိ့ဟိခရေ။ ၎င်းတိုရေ ဒြပ်စင်အလှည့်မှန်ဇယားအတွက် အခြီခံအား ပြီးပြည့်စုံစေရေ။ ၎င်းနှစ်တွင်ပင် Cockroft နန့် the Irishman Walton ရို့ရေလည်း အမှုန်တစ်ခုထဲဟိ အက်တမ်တစ်ခုအား အမှုန်အဟိန်မြှင့် ကိရိယာထဲတွင် လီသီယမ် နန့် ရိုက်ခတ်လိုက်ရေအခါ ဟီလီယမ် ၂ ခု အဖြစ်ပြောင်းလဲလားရေ ကိုထပ် မံတွိ့ဟိခရေ။

၁၉၄၅ တွင် Glenn Seaborg ရေ lanthanides နန့် actinides (atomic number 92U ထက်တိရေ ဒြပ်စင်) တိကို တွိ့ဟိခရေ။ ၎င်းရို့အား ဇယားဧအောက်ခြေတွင် တွိ့ဟိရရေ။