ဒစ်ဂျစ်တယ် စာကြည့်တိုက် (သို့) ဒစ်ဂျစ်တယ်သိုလှောင်ခန်း (သို့) ဒစ်ဂျစ်တယ်စုဆောင်းခြင်း (အင်္ဂလိပ်: digital library or digital repository or digital collection) ဆိုစွာမှာ စာရွက်စာတမ်းတိ၊ ရုပ်ပုံတိ၊ အသံတိ၊ ဗွီဒီယိုတိ နန့်အခြား ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံပြောင်းလဲထားရေ အရာတိအားလုံး ပါဝင်ရေ။ ပုံနှိပ်စာမူတိ၊ ဓာတ်ပုံတိကို ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံပြောင်းထားရေအရာတိ ပါဝင်ပိုင်ကွန်ပျူတာဖြင့်ရိုက်နှိပ်ထားရေစာတိ၊ ဆိုရှယ်မီဒီယာတွင်ရီးသားထားရေစာတိလည်း ပါဝင်ရေ။ ထိုအရာတိကို သိမ်းဆည်းရေအလုပ်အပြင် ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ရေ ထိုအရာတိကို စုစည်းပီးထားခြင်း၊ ရှာဖွေပီးခြင်း၊ ရယူပီးခြင်းတိလည်း ပြုလုပ်ပီးရေ။
ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်မှာ အရွယ်အစားနန့် ပါဝင်ရေအရာတိ အမျိုးစုံဟိနိုင်ရေ။ ၎င်းစာကြည့်တိုက်ကို တစ်ဦးချင်းဖြစ်စီ၊ အဖွဲ့အစည်းတိမှဖြစ်စီ စောင့်ကြပ်လုပ်ဆောင်ပီးရေ။[1] ဒစ်ဂျစ်တယ်ဖြင့်ပြုလုပ်ထားရေအရာတိကို မိမိတစ်ဦးတည်းအသုံးပြုနိုင်သလိုကွန်ယက်ချိတ်ဆက်ပြီး ကွန်ပျူတာတိကြားတွင်လည်းအသုံးပြုနိုင်ရေ။ ယင်းပိုင် အချက်အလက်တိရယူရေစနစ်မှာ အချင်းချင်းတွဲဖက်လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း နန့် ခံနိုင်စွမ်းရည်ရို့ပေါ်တွင် မူတည်ရေ။[2]
သမိုင်းကြောင်း
editအစောပိုင်းစာကြည့်တိုက်တိမှာ သေသေချာချာလုပ်ဆောင်ထားခြင်းမဟိကေလည်း ထိုအယူအဆပေါ်မူတည်ပြီး ပိုပြီးကေကောင်းမွန်အောင် လုပ်ဆောင်ခရေ။[3] အစောပိုင်းတွင် Paul Otlet and Henri La Fontaine ရို့ပါဝင်ပြီး ၁၈၉၅ ခုနှစ်မှစတင်ပနာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အသိပညာတိကို စနစ်တကျစုဆောင်းပနာ စီမံထိန်းသိမ်းထားဖို့ဆိုပါက ကမ္ဘာ့ငြိမ်းချမ်းမှုကို ယူဆောင်နိုင်ဖို့ဟုမျှော်လင့်ခကတ်ရေ။[4] နည်းပညာအသစ်တိကိုအသုံးပြုပနာ ထိုအကြံညဏ်ကို အဆင့်မြှင့်ပီးခသူတိမှာ Vannevar Bush နန့် J.C.R. Licklider ရို့ဖြစ်ရေ။ Bush ရေ သုတေသီဖြစ်ပြီး ဟီရိုရှီးမားတွင် ချခရေ ဗုန်းပြုလုပ်ရာတွင် ကူညီပီးခရေ။ ထိုပျက်စီးမှုတိကို တွိ့မြင်ပြီးနောက် နည်းပညာဖြင့် ဖျက်ဆီးမှုကိုလုပ်မည့်အစား အသိအမြင်ကိုဖြစ်လီါ်စေရေစက်တစ်ခုကို တီထွင်ချင်စိတ်ပေါ်လာရေ။ ခုံပေါ်တွင် စကရင် ၂ခု ပါဝင်ပြီး ဖွင့်နိုင်ပိတ်နိုင်ရေခလုတ်တိ၊ စာရိုက်ရရေကီးဘုတ်တစ်ခုပါဝင်ရေ။[5] ထိုစက်ကို Memex ဟုနာဖို့ပီးခရေ။ ထိုနည်းလမ်းဖြင့် သိမ်းဆည်းထားရေစာအုပ်နန့် ဖိုင်တိကို ကေမြန်စွာ ရယူအသုံးပြုနိုင်ရေ။ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် Ford Foundation မှ Licklider ကို နည်းပညာအသုံးပြုပနာ စာကြည့်တိုက်တိ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးရီး ပြုလုပ်ရန်လိ့လာစမ်းသပ်မှု ပြုလုပ်ရန် ထောက်ပံ့ကူညီခရေ။ ဆယ်စုနှစ်ခန့်ကြာကေအခါ သူဧ "Libraries of the Future" စာအုပ်တွင် သူ့မျှော်မှန်းချက်ကို ထည့်သွင်းရီးသားခရေ။ ကွန်ပျူတာတိနန့် ကွန်ယက်ချိတ်ဆက်အသုံးပြုနိုင်ရေစနစ်ကို တီထွင်လိုရေ။ သို့မှရာ လူရို့လိုအပ်ချက်နန့် အကြံပီးချက်တိကို စက်မှ အလိုအလျေျာက်အကြံညဏ်ပီးနိုင်ရန်ဖြစ်ရေ။ ထိုစနစ်တွင် ၃ ပိုင်းပါဝင်ရေ။ အသိညဏ်အစိတ်အပိုင်း၊ မေးခွန်း၊ အဖြေရို့ဖြစ်ရေ။ ကြိုတင်သိမြင်တတ်ရေစနစ် ဟုခေါ်ခရေ။
အီလက်ထရောနစ်ကဒ်ဖြင့် ကတ်တလောက် လုပ်ဆောင်ခြင်း OPAC (Online Public Access Catalog) ကို တီထွင်ခရေ။ ၁၉၈၀ နောက်ပိုင်းတွင် OPAC အောင်မြင်မှုရလာပြီး အများပြည်သူသုံးစာကြည့်တိုက်နန့် အထူးစာကြည့်တိုက်တိတွင် သမားရိုးကျ ကဒ်စနစ်အစား OPAC ကိုသုံးလာကတ်ရေ။ Tစာကြည့်တိုက်တစ်ခုချင်းတွင် ဟိရေအရာတိထက် ပိုပြီးကေရေစာအုပ်စာတမ်းတိနန့်အချက်အလက်တိကို စာကြည့်တိုက်တိအချင်းချင်းဖလှယ်လာနိုင်ရေအတွက် အကျိုးကျေးဇူးတိရဟိလာရေ။
ဥပမာအားဖြင့် ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဧအစတွင် ပညာရပ်ဆိုင်ရာအချက်အလက်တိစင်တာ (Education Resources Information Center- ERIC) ပါရေ။ ၎င်းကို ၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင် စတင်ပြုလုပ်ခပြီး ပညာဆိုင်ရာကိုးကားထားချက်တိ၊ နိဒါန်းအကျဉ်းချုပ်တိကို သိမ်းဆည်းထားရေဒေတာဘေ့စ်ဖြစ်ရေ။ ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် DIALOG မှတဆင့် အင်တာနက်သို့လွှတ်တင်ခရေ။[6]
၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် ဖက်ဒရယ်အစိုးရမှ တက္ကသိုလ် ၆ခုတွင် ဒေါ်လာ ၂၄.၄ သန်း ကူညီထောက်ပံ့ပီးခသဖြင့် ဒီဂျစ်ရေစာကြည့်တိုက်တိ ရီပန်းစားလာရေ။[7] ထိုတက္ကသိုလ်တိတွင် ကာနင်းမီလန်တက္ကသိုလ်၊ ကလဖိုးနီးယား-ဘာကလေတက္ကသိုလ်၊ မီရှီဂန်တက္ကသိုလ်၊ အလနွိုင်းတက္ကသိုလ်၊ ကလဖိုးနီးယား-စန်တာဘာဘရာတက္ကသိုလ်နန့် စတန်းဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်ရို့ဖြစ်ရေ။
ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဖြစ်ရန် အစောပိုင်းဖန်တီးမှုတိတွင် DELOS Digital Library Reference Model နန့် 5S Framework ရို့ပါဝင်ရေ။[8][9]
နည်းပညာအသုံးအနှုန်းတိ
editဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဆိုရေ နည်းပညာစကားလုံးမှာ ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် စတင်ခရေNSF/DARPA/NASA Digital Libraries Initiative မှ ပထမဆုံးရီပန်းစားလာခရေ။[10] Vannevar Bush ဧ ၁၉၄၅ ခုနှစ်ထုတ် As We May Think အက်ဆေးတွင် နည်းပညာသာမက သုံးစွဲမှုပေါ်တွင်လည်း ဦးတည်ကြောင်း ရီးသားထားရေ။Tvirtual စာကြည့်တိုက်ကို ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဟုလည်း ခေါ်ကတ်ရေ။ ခုနောက်ပိုင်းတွင် အခြားနည်းလမ်းဖြင့် အသုံးပြုရေစာကြည့်တိုက်တိကို virtual library ဟုပိုခေါ်ရေ။ (ဥပမာအားဖြင့် အချက်အလက်တိကို ဖြန့်ဖြူးပီးရေစာကြည့်တိုက်တိ). ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ခေတ်ဦးတွင် ဒစ်ဂျစ်တယ်၊ virtual နန့် electronic ဆိုရေစာလုံးတိဧ တူညီမှုနန့် မတူညီမှုတိကို ဆွေးနွေးခကတ်ရေ။[11]
သိသာထင်ရှားရေ ကွဲပြားချက်တိတွင် ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံသို့ ဖို့သို့ ဖန်တီးထားသလဲဆိုရေပေါ်မူတည်ရေ။ မူလတည်းက ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံဖြစ်ပြီးသားနန့် မူလကစာရွက်ကို ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံပြောင်းလဲခြင်းရို့ကွာခြားပုံမျိုးဖြစ်ရေ။ အီလက်ထရောနစ်ပစ္စည်းတိုင်းရေ ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံဟိကတ်ရေမဟုတ်ကြောင်း သိထားသင့်ရေ။ အချို့ စာကြည့်တိုက်တိတွင် ကိုင်တွယ်ဖတ်ရှုရရေစာအုပ်တိဟိပိုင်အီလက်ထရောနစ်စာအုပ်တိလည်းဟိရေ။ ဥပမာ- အမေရိကန်မန်မရီရေ Library of Congress ထဲတွင်ဟိရေဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဖြစ်ရေ။
အချို့ အရီးပါရေဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်မျျားရေ ရေရှည်ထိန်းသိမ်းရေအရာတိအဖြစ် (ဥပမာ - axXir, Internet Archive) တည်ဟိကတ်ရေ။ အမေရိကဒစ်ဂျစ်တယ်ပြည်သူ့စာကြည့်တိုက်မျျားရေ အင်တာနက်မှတဆင့် အဖွဲ့အစည်းပေါင်းများစွာဧ ဒစ်ဂျစ်တယ်သတင်းအချက်အလက်တိကို ရယူနိုင်ရေ။[12]
ဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်အမျိုးအစားတိ
editတက္ကသိုလ်အဖွဲ့အစည်းတိပိုင် စာကြည့်တိုက်
editတက္ကသိုလ်စာကြည့်တိုက်အများစုရေ တက္ကသိုလ်အဖွဲ့အစည်းဟိ စာအုပ်တိ၊ စာတမ်းတိ၊ သုတေသနစာတမ်းတိနန့် အခြားအချက်အလက်တိကို ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံပြုလုပ်ထားပြီး ထားဟိသလို၊ မူလထဲက ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံစံဖြင့်ပြုလုပ်ထားရေအချက်အလက်တိကို ထားဟိရေ။ ထိုစုဆောင်းထိန်းသိမ်းမှုတိကို အများပြည်သူတိ လွတ်လပ်စွာရယူနိုင်ရန် အနည်းငယ်ရေထိန်းချုပ်မှုတိထားဟိပြီး ရယူခွင့်ပီးရေ။ အချို့ ငွေကြေးရယူရေ သုတေသနဂျာနယ်တိတွင်မူ ဖတ်ရှုနိုင်ခွင့်ကို အနည်းငယ်သာပီးထားရေ။ ရီပန်းစားရေopen source တိတွင် ။DSpace, EPrints, Digital Commons, and Fedora Commons-based systems Islandora and Samvera ရို့ပါရေ[13]
ဒစ်ဂျစ်တယ် စုဆောင်းထိန်းသိမ်းမှုတိ
editဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဧ အင်္ဂါရပ်တိ
editဆော့်ဝဲ
editအချက်အလက်တိအကြောင်းဖော်ပြထားရေအချက်အလက်
editရှာဖွေခြင်း
editဒစ်ဂျစ်တယ် တာရှည်ခံအောင်ထားဟိခြင်း
editမူပိုင်ခွင့် နန့် လိုင်စင်
editအလိုအလျောက် အကြံညဏ်ပီးရေစနစ်
editဒစ်ဂျစ်တယ်စာကြည့်တိုက်ဧ ဆိုးကျိုးတိ
editမျက်စိထိခိုက်နိုင်ရေဟု အချို့ကဆိုကတ်ရေ။ နည်းပညာနားမလည်မှုကြောင့် အသုံးပြုရန်ခက်ခဲရေ။
အနာဂတ်တွင် တိုးတက်လာမှုတိ
editဆက်လက်ဖတ်ရှုရန်
edit- Bibliographic database
- Digital Library Federation
- D-Lib, a magazine dedicated to digital library research and development
- Digital humanities
- Full text database
- Mobile library
- Online encyclopedia
- Traveling library
ကိုးကား
edit- ↑ Witten, Ian H. (2009). How to Build a Digital Library (2nd ed.). Morgan Kaufman. ISBN 9780080890395.
{{cite book}}:|access-date=requires|url=(help) - ↑ Lanagan, James (September 2012). "Video digital libraries: contributive and decentralized". International Journal on Digital Libraries 12 (4): 159-178. doi:.
- ↑ Lynch, Clifford (2005). "Where Do We Go From Here? The Next Decade for Digital Libraries" (in English). D-Lib Magazine 11 (7/8). ISSN 1082-9873. Retrieved on 30 April 2018. “This is a field with an incredibly rich, and, as yet, poorly chronicled pre-history and early history. There is a stream of work and ideas that reaches back to at least the turn of the 20th century, and includes such thinkers as H.G. Wells and Paul Otlet; later contributors to the pre-history of visions of new, technologically-enabled means of knowledge organization, access and distribution also include Vannevar Bush and J.C.R. Licklider.”
- ↑ Stocker, Gerfried (1 January 2014). "Beyond Archives (or the Internet 100 years before the Internet)". Possible Futures: art, museums and digital archives. ISBN 9788575963548. Retrieved 30 April 2018.
Actually it was 1895 when Paul Otlet together with Henry La Fontaine, who was later awareded the Nobel Peace Prize, started a project - Mundaneum - that was initiated and driven by their idea that, if they would be able to collect all human knowledge and make it accessible to everybody worldwide, then this would bring about peace on Earth.
- ↑ Bush, Vannevar (July 1945). "As We May Think". The Atlantic Monthly: 101-108. Retrieved on 30 April 2018.
- ↑ Bourne, Charles P. (2003). A History of Online Information Services, 1963–1976. MIT Press. pp. 169–170. ISBN 9780262261753. Retrieved 30 April 2018.
1696 Milestone - DIALOG, with the ERIC database, provided the first instance of extensive availability of abstracts online for search output.
- ↑ Besser, Howard (2004). "The Past, Present, and Future of Digital Libraries". A Companion to Digital Humanities. Blackwell Publishing Ltd. pp. 557–575. doi:10.1002/9780470999875.ch36. ISBN 9781405103213. Archived from the original on 10 August 2017. Retrieved 30 April 2018.
- ↑ Gonçalves, Marcos André (2004). "Streams, structures, spaces, scenarios, societies (5s): A formal model for digital libraries". ACM Transactions on Information Systems (TOIS) 22 (2): 270-312. doi:. Retrieved on 1 May 2018.
- ↑ Isah, Abdulmumin (2013). "Digital Libraries: Analysis of Delos Reference Model and 5S Theory". Journal of Information Science Theory and Practice 1 (4): 38-47. doi:. Retrieved on 1 May 2018.
- ↑ Fox, Edward A. (1999). "The Digital Libraries Initiative: Update and Discussion". Bulletin of the American Society for Information Science 26 (1). ISSN 2373-9223. Retrieved on 30 April 2018. Archived 3 April 2018 at the Wayback Machine.
- ↑ "digital libraries, electronic libraries and virtual libraries". Archived from the original on 2016-03-07. Retrieved 2016-01-18.
- ↑ Yi, Esther, Inside the Quest to Put the World's Libraries Online The Atlantic, July 26, 2012.
- ↑ Castagné, Michel. "Institutional repository software comparison: DSpace, EPrints, Digital Commons, Islandora and Hydra". Retrieved 2016-04-25.
နောက်ထပ် ဖတ်ရှုရန်
edit- Candela, L.; Castelli, D. & Pagano, History, Evolution and Impact of Digital Libraries. In P. Iglezakis, I.; Synodinou, T. & Kapidakis, S. (ed.) E-Publishing and Digital Libraries: Legal and Organizational Issues, IGI Global, 2011, 1- 30. - A description of the initiatives and understandings leading to digital libraries