တိုဂိုနိုင်ငံရေ အာဖရိကအနောက်ပိုင်းတွင် တည်ဟိရေ သမ္မတနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ဧ။ တိုဂိုနိုင်ငံဧမြောက်ဘက်တွင် အထက်ဗော်လတာနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် ဂင်းနီပင်လယ်ကွေ့၊ အနောက်ဘက်တွင် ဂါနာသမ္မတနိုင်ငံနန့် အရှေ့ဘက်တွင် ဒါဟိုမီသမ္မတနိုင်ငံရို့ အသီးသီးတည်ဟိရေ။ အကျယ်အဝန်းမှာ ၂၆၆၂၂ စတုရန်းမိုင်ဖြစ်ဧ။ တိုဂိုနိုင်ငံဧ လူဦးရေ မှာ ၁၉၆၈ ခုနှစ် ခန့်မှန်းခြေအရ ရ၁ရရ၂၀၀၀ ခန့်ဟိ၍ ယင်း ရို့အနက် အာဖရိကတိုင်းရင်းသား မဟုတ်သူတိမှာ ၁၃၀၀ ခန့်သာ ဟိလီရေ။
| တိုဂို သမ္မတနိုင်ငံ Togolese Republic République togolaise | |
|---|---|
ဆောင်ပုဒ်: အလုပ်၊ လွပ်လပ်မှု နန့် အမိမြေ | |
နိုင်ငံတော် သီချင်း: "Hail to thee, land of our forefathers" | |
| မြို့တော် နန့် အကြီးဆုံးမြို့ | လိုမီးမြို့ |
| ရုံးသုံး ဘာသာစကားတိ | ပြင်သစ် |
| အမျိုးအစား | သမ္မတအစိုးရ |
| အစိုးရ | |
• သမ္မတ | Faure Gnassingbé |
| တည်ထောင် | |
• လွတ်လပ်ရီး (ပြင်သစ်မှ) | ဧပြီ ၂၇၊ ၁၉၆၀ |
| ဧရိယာ | |
• စုစုပေါင်း | ၂၁,၉၂၅ စတုရန်းမိုင် (၅၆,၇၈၅စတုရန်းကီလိုမီတာ) (အဆင့်: ၁၂၅) |
• ရေထု (%) | ၄.၂ |
| လူဦးရေ | |
• ခန့်မှန်း | ၆,၆၁၉,၀၀၀[1] (အဆင့် - ၁၀၁) |
• သိပ်သည်းမှု | ၁၁၆.၆/km2² (၃၀၁.၉/sq mi) (အဆင့် - ၉၃) |
| GDP (PPP) | ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၅.၆၁၂ ဘီလီယံ[2] |
• Per capita | $၈၂၆[2] |
| HDI |  ဝ.၄၂၈အမှား။ မရီရာရေ HDI တန်ဖိုး · ၁၃၉ |
| ငွေကြေး | အလယ်အာဖရိကဖရန့် |
| အချိန်ဇုန် | +ဝ |
| တယ်လီဖုန်းကုဒ် | +၂၂၈ |
| Internet TLD | .tg |
တိုဂိုနိုင်ငံဧ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းရေ ၃၂ မိုင်ခန့်သာ ရှည်၍ နိမ့်ပြီးကေ သဲထူရေ။ အတွင်းဘက် ပိုင်းတွင်ကား တောင်ကုန်းထူထပ်ရေ။ အချို့တောင်ကုန်းတိရေ ပေ ၃၆၀၀ အထိမြင့်ဧ။ ချောင်းငယ်တိနန့် ရေတံခွန်တိလည်း ဟိရေ။ သစ်တောတိနန့် စေးပျစ်ခြုံတောတိလည်းဟိရေ။ သစ်တောတိအတွင်း၌ အာဖရိကထန်းပင်တိနန့် ဆိုးဆီးပင်တိပေါက်ရေ။ ခြေက်သွေ့ရေလွင်ပြင်တိနန့် စိုက်ပျိုး လုပ်ကိုင်နိုင်ရေ မြေကွက်တိလည်းဟိရေ။ လယ်ယာစိုက်ပျိုး ခြင်းနန့် တိရစ္ဆာန်မွေးမြူခြင်းရို့ရေ အဓိကလုပ်ငန်းတိ ဖြစ် ဧ။ ပြောင်းဖူး၊ မျောက်ဥ၊ ပလောပီနံ၊ ငှက်ပျော၊ မြေပဲ၊ ဝါဂွမ်း၊ အုန်း၊ အာဖရိကထန်း၊ ကာဖီ၊ ကကေးအိုစရေရို့ကို စိုက်ပျိုးရေ။ ထိုဂိုနိုင်ငံတွင် အာဖရိကထန်းခြံတိ၊ အုန်းခြံ တိ၊ ကာဖီခြံတိ၊ ကကေးအိုခြံတိ၊ ပလောပီနံခင်းကြီးတိနန့် ဝါခင်းကြီးတိ အတော်တိပြားရေ။
ဖော့စဖိတ်နန့် ဗောက်ဆိုက်ရို့ကိုလည်း အမြောက်အမြား တူးဖော်၇ဟိရေ။ ထိုဂိုနိုင်ငံဧ ထုတ်ကုန်တိမှာ ဖော့စဖိတ်၊ ကိုကိုး၊ ဝါဂွမ်း၊ ကာဖီ၊ အာဖရိက ထန်းဆီးဆန်၊ အာဖရိက ထန်းဆီ၊ မြေပဲ ဆန်၊ ပလောပီနံမှုန့်၊ အုန်းသီးခြောက်ရို့ဖြစ်ဧ။
လိုမီးမြို့ရေ ထိုဂိုနိုင်ငံဧ မြို့တော်ဖြစ်၍ လူဦးရေပေါင်း ၈၀၀၀၀ ခန့် နီထိုင်လျက် ဟိရေ။ ဂု တိုဂိုနိုင်ငံတည်ဟိရာဒေသ (ယခင်က ပြင်သစ် တိုဂို လန်ဟု ခေါ်ရေ)နန့် ဂါနာနိုင်ငံနန့် ပူးပေါင်းလားရေ (ယခင်က ဗြိတိသျှတိုဂိုလန်ဟု ခေါ်သည့်) နယ်မြေဒေသရို့သို့ ၁၈၄၀ ပြည့်နှစ်ခန့်တွင် ဂျာမန်ခရစ်ယန်သာသနာပြုတိ ဦးစွာ ရောက်လာခကြ၍ ထိုသူရို့နောက်တွင် ဂျာမန်ကုန်ရေတိ ရောက်လာခကြ ရေ။ ၁၈၈၄ ခုနှစ်တွင် ဂျာမန်ကိုလိုနီနယ် သစ်အဖြစ် သတ်မှတ်တည်ထောင်ခ တိုဂိုလန်ဟု ခေါ်ဝေါ်ခလေ ရေ။ ပထမကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် ၁၉၂၂ ခုနှစ်မှ အစပြု၍ တိုဂို လန်နယ်ကြီးကို ကမ္ဘာ့နိုင်ငံပေါင်းချုပ်အသင်းကြီးဧ အခွင့် အမိန့်ဖြင့် ဗြိတိသျှအစိုးရနန့် ပြင်သစ်အစိုးရရို့က နှစ်ပိုင်းခွဲ၍ ထိန်းသိမ်းအုပ်ချုပ်လာခရေ။ ဗြိတိသျှတိုဂိုလန်နယ်နန့် ပြင်သစ်တိုဂိုလန်နယ်ဟု တွင်ခဧ။ ထိုနောက် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင် ၁၉၄၆ ခုနှစ်မှအစပြု၍ ကုလသမဂ္ဂဧ အပြည်ပြည် ဆိုင်ရာ နိုင်ငံငယ်တိ ထိန်းသိမ်းရီးစံနစ်အရ ဗြိတိသျှအစိုးရ နန့် ပြင်သစ်အစိုးရရို့ကပင် ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းအုပ်ချုပ်လာခ လီရေ။
ဗြိတိသျှတိုဂိုလန်နယ်ရေ ၁၉၅၆ ခုှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၃ ရက်နိတွင် အိမ်နီးချင်းဂါနာနိုင်ငံ (ထိုစဉ်က ဂိုးလကို့နိုင်ငံ)နန့် ပူးပေါင်းလားခဧ။
၁၉၅၆ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၈ ရက်နိတွင် ပြင်သစ် တိုဂိုလန်နယ်၌ နယ်မြေဧ အဆင့်အတန်းကို ဆုံးဖြတ်ရန်အလို့ ငှါ လူထုဆန္ဒပီးပွဲကြီးတစ်ရပ်ကျင်းပခရာ လူတိစုက ပြင်သစ် ရို့ဧ အထိန်းသိမ်းခံနယ်မြေအဖြစ်မှပယ်ဖျက်၍ ပြင်သစ်သမဂ္ဂ အတွင်း လွတ်လပ်သည့်သမ္မတနိုင်ငံ တည်ထောင်လိုကြောင်း ဆန္ဒပီးခလီရေ။
၁၉၅၈ ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေညီလာခံက ပြင်သစ်ရို့ဧ အထိန်းသိမ်းခံနယ်အဖြစ်မှ ပယ်ဖျက်ရန် သဘောတူဆုံးဖြတ်ခ၍ ပြင်သစ်တိုဂိုလန်နယ်ရေ ၁၉၆၀ ပြည့် နှစ် ဧပြီလ ၂ရ ရက်နိတွင် လွတ်လပ်ရေ သမ္မတနိုင်ငံ အဖြစ်သို့ ရောက်ဟိခလီရေ။ တိုဂိုနိုင်ငံရေ ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်ဧ။
၁၉၆၁ ခုနှစ်တွင် တိုဂိုနိုင်ငံဧ ပထမဆုံး သမ္မတဖြစ်လာ ရေ ဆီလဗေနပ်အိုလင်ပီယိုရေ ၁၉၆၃ ခုနှစ်၌ လုပ်ကြံ သတ်ဖြတ်ခြင်းခံရပြီးကေ သူဧနီရာတွင် နစ်ကလတ်ဂရုနစ် ဇကီ သမ္မတဖြစ်လာခဧ။ ဂရုနစ်ဇကီဧ အစိုးရကို ၁၉ရ၆ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁၃ ရက်နိတွင် ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အီတျန်းအီ ယာဒီမာ ခေါင်းဆောင်ကာ သွေးမြေမကျ တော်လှန်လိုက်၍ နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ရန်အတွက် အမျိုးသားဖြန်ဖြေရီး ကော်မီတီ ကို ဖွဲ့စည်းပီးလိုက်လီရေ။ ယကေလည်း ထိုနှစ် ဧပြီလတွင် အီယာဒီမာရေ ထိုကော်မတီကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ပြီးကေ မိမိ ကိုယ်တိုင် သမ္မတအဖြစ် နိုင်ငံကိုအုပ်ချုပ်လီရေ။[3]
ကိုးကား
edit- ↑ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). "World Population Prospects, Table A.1" (PDF). United Nations. Retrieved on 2009-03-12.
- ↑ 2.0 2.1 "Togo". International Monetary Fund. Retrieved 2010-04-21.
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း အတွဲ (၅)