ဆူဒန်နယ်ရေ ပထဝီဝင်အရဆိုကေ အာဖရိကတိုက် မြောက်ပိုင်းအလယ်၌ ဆဟားရားနန့် လစ်ဗျန် သဲကန္တာရရို့ဧ တောင်ဘက်တွင် တည်ဟိ၍ အာဖရိကတိုက်အနောက်ဘက် ကမ်းခြေမှ အီသီအိုးပီးယား တောင်တန်းတိအထိ မိုင် ၄ဝဝဝ ခန့်ဖြတ်သန်းလျက်ဟိရေ။ အနံအားဖြင့် မိုင် ၁ဝဝဝ နီးပါး ခန့်အထိ ဟိရေ။ အကျယ်အဝန်းမှာ စတုရန်း မိုင် ၂ သန်း ခန့်ဟိ၍ လူဦးရေမှာ ၄ ကုဋေခန့်ဟိဧ။ ဒေနယ်အတွင်း ပြင်သစ်ပိုင် အနောက်အာဖရိကနယ်ပယ်တိ၊ ဗြိတိသျှပိုင် အနောက်အာဖရိကနယ်သစ်တိနန့် ယခင်က အင်္ဂလိုအီဂျစ်သျှင် ဆူဒန်ဟုခေါ်ခရေ ဆူဒန်သမ္မတနိုင်ငံရို့ ပါဝင်ဧ။ ထို့ပြင် ဆင်နီဂေါမြစ်ဝှမ်း၊ နိုင်းဂျားမြစ် အလယ်ပိုင်း၊ နိုင်းမြစ်ဝှမ်းနန့် ချက်အိုင်ကြီးရို့ တည်ဟိရာဒေသတိရေ ဒေနယ်အတွင်းကျ ရောက်လီရေ၊ ကျယ်ပြန့်ရေကြောင့်လည်း သဲကန္တာရ၊ စတက်လွင်ပြင်နန့် လွင်ပြင်ကြီးတိစရေဖြင့် ဒေသအမျိုးမျိုး ဟိလီရေ။ လူမျိုးရီးအရဆိုကေ ဆူဒန်နယ်ရေ မွတ်စလင် ရို့ဩဇာလွှမ်းမိုးခြင်းခံရရေ နီးဂရိုးလူမျိုးရို့ နီထိုင်ရာဒေသ ဖြစ်ဧ။ ဗောနူး၊ ဆွန်းဟိုင်း၊ ဖူးလာအစဟိရေ အလယ်ခေတ် က နီးဂရိုးနိုင်ငံကြီးတိ ထွန်းကားခသည့်နေလည်းဖြစ်လေ ရေ၊ ပြင်သစ်ပိုင် ဆူဒန်နယ်မှာ ဆူဒန်နယ်နန့် ဆဟားရား သဲကန္တာရရို့ဧ နောက်ဖက်ပိုင်းဒေသတိပါဝင်၍၊ စတုရန်းမိုင် ၅၉ဝ၉၆၆ ကျယ်ဝန်းပြီးကေ ၁၉၄၆ ခုနှစ် သန်းကောင်စာရင်း အရ လူဦးရေ ၃၈၁၂ဝဝဝ ယောက်ခန့်ဟိဧ။ မြို့တော်မှာ ဗမကိုးမြို့ဖြစ်ရေ။ အများအားဖြင့် သဲကန္တာရဒေသတိသာ ဖြစ်၍ အရှေ့ဘက် နန့်တောင်ဘက်တွင် ကုန်းမြေမြင့်တိဟိဧ။ ကေးမြို့ကိုဖြတ်၍ ဒါးကားမြို့နန့် မီးရထားလမ်းအဆက်အသွယ် ဟိ လီရေ၊ မိုရော့ကိုနန့်လည်း မော်တော်ကားလမ်းအဆက် အသွယ်ဟိဧ။ မြို့ကြီးတိမှာ ဗမကိုး၊ ကေး၊ ဆီကားဆိုး၊ ဆီးဂူး၊ ဝါးအီဂူးယာ၊ ဂါးအိုး၊ တင်ဗတ်တူးမြို့တိဖြစ်ဧ။ ထွက်ကုန်တိမှာ မြေပဲ၊ သားရေ၊ ကြက်ပေါင်စေး၊ ဝါဂွမ်း၊ သိုးမွေး၊ ဖယောင်းစရေရို့ဖြစ်ရေ။ ၁၈၉၉ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိန်နန့်သဘောတူချုပ်ဆိုရေ စာချုပ်အရ၊ အရှေ့ဆူဒန်နယ်ရေ ပြင်သစ်ပိုင် ဖြစ်လာလေ ရေ။ ထိုစဉ်က အင်္ဂလိုအီဂျစ်သျှင်ဆူဒန်ဟု တွင်ခရေနယ်နန့် ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် နယ်နိမိတ် ပိုင်းခြားသတ်မှတ်ခဧ။ ၁၉၄၆ ခုနှစ်၌ ပြင်သစ်ပြည်ထောင်စုတွင် အပါအဝင်နယ်ပယ်အဖြစ် ပြန်လည် စည်းရုံးခသည့် အချိန်အထိ ကိုလိုနီ အဆင့်အတန်း၌ ဟိနေခလီရေ။ အဖရိကတိုက် အရှေ့မြောက်ပိုင်းဖြစ်ရေ အီဂျစ်ပြည်နန့် အာဖရိတိုက်ဧ အလယ်ပိုင်းတွင်ဟိရေ ယူဂန်းဒါးနယ်အကြား ဒေသကို အင်္ဂလိပ်နန့် အီဂျစ်အစိုးရရို့ ပူးတွဲအုပ်ချုပ်ခအတွက်နန့် အင်္ဂလိုအီဂျစ်သျှင် ဆူဒန်ဟု နှစ်ပေါင်းများစွာ ခေါ်ခလီရေ။ စတုရန်းမိုင် ၉၅ဝ၉၅ဝ ကျယ်ဝန်း၍ လူဦးရေ ၈၉၇၁၇၂ဝ ယောက်ဟိဧ။ ခါတွမ်းမြို့မှာ မြို့တော်ဖြစ်ရေ။ ယင်းနယ်မှာ မြောက်ဘက်မှ တောင်ဘက်သို့ မိုင် ၁၆၅ဝဟိဧ။ မြောက်ဘက် တွင် အီဂျစ်နိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ပင်လယ်နီ၊ အီရစ်တရီးယား ပြည်နန့် အီသီအိုးပီးယား နိုင်င်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် ကင်းန ယား၊ ယူဂန်းဒါးနန့် ဗဲလဂျီယန်ကွန်ဂိုနယ်၊ အနောက်ဘက်တွင် ပြင်သစ်ပိုင် အီကွေတာပိုင်း အာဖရိကနန့် လစ်ဗျားနိုင်ငံဟူ၍ အသီးသီးဟိကြဧ။ အင်္ဂလိုအီဂျစ်သျှင် ဆူဒန်နယ်ရေ ပြင်သစ် ဆူဒန်နယ် ကဲ့သို့ပင် အများအားဖြင့် သဲကန္တာရတိသာ ဖြစ်ဧ။ သို့ရာ တွင် အရှေ့မြောက်ဘက်ဒေသဟိ ပင်လယ်နီ တစ်လျှောက်နန့် အနောက်ဘက်ဟိ ဒါးဖူးနယ်တွင် တောင်ထူထပ်ဧ။ ယင်းနယ် ကြီးကို စီရင်အုပ်ချုပ်ရန်အတွက် ပြည်နယ် ၈ ခုခွဲထားခလေ ရေ။ ခါတွမ်းမြို့အပြင် အခြားမြို့ကြီး ၇ မြို့ဟိရာ၊ ဆူဒန် မြို့နန့် ဆွားကင်မြို့ရို့မှာ ပင်လယ်နီကမ်းခြေဟိ သင်္ဘောဆိပ်မြို့ တိဖြစ်ကြလီရေ။ ရှေးအခါက ယင်းနယ်ကို အီဂျစ်ဘုရင်ခံချုပ် မဟာမက် အလီ(ခရစ် ၁၈၂ဝ-၂၂ ခုနှစ်)ဧသားတော်ဟူစိန်က တိုက်ခိုက် သိမ်းယူခရာ ၁၈၈၂ ခုနှစ်အထိ နာမည်အားဖြင့် အီဂျစ်ရို့ဧ လက်အောက်ခံဖြစ်ခလီရေ။ ၁၈၈၃ ခုနှစ်၌ မာဒီခေါင်း ဆောင်ရေ အယူရီးဆူဒန်နယ်သားရို့ ပုန်ကန်ထကြွ ခရေတွင် အီဂျစ်တပ်တိ အရီးနိမ့်ခအတွက်နန့် သူပုန်ရို့ လက်အောက်သို့ ကျရောက်ခလီရေ။ ၁၈၉၆-၉၈ ခုနှစ်တွင် အင်္ဂလိပ်ဗိုလ်ချုပ် ကစ်ချနာက အောင်မြင်စွာစစ်ဆင်နိုင်ခအတွက်နန့် သူပုန်အရီး အေးငြိမ်းခ၍၊ နိုင်းမြစ်ဝှမ်း အထက်ပိုင်းမှာ ပြင်သစ်ရို့ လွှမ်းမိုးမည့်ဘေးမှ လွတ်မြောက်ခဧ။
| ဆူဒန်သမ္မတနိုင်ငံ جمهورية السودان (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) Translate ar:Jumhūriyyat as-Sūdān to English | |
|---|---|
ဆောင်ပုဒ်: النصر لنا (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) an-Naṣr lanā "Victory is Ours" | |
နိုင်ငံတော် သီချင်း: نحن جند الله، جند الوطن (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) Naḥnu jund Allah, jund al-waṭan (Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value).) | |
| မြို့တော် | ခါတွမ်းမြို့ |
| အကြီးဆုံးမြို့ | အွမ်ဒါမန်မြို့ |
| ရုံးသုံး ဘာသာစကားတိ | |
| လူမျိုးစု | |
| Demonym | Sudanese |
| အစိုးရ | ဖက်ဒရယ် ကြားဖြတ်အစိုးရ |
| အာ့ဘ်ဒယ် ဖတ်တာ့ အာ-ဘူဟန် | |
| အဗ္ဗဒူလာဟမ်ဒက် | |
| ဥပဒေပြုလွှတ်တော် | ကြားဖြတ်ဥပဒေပြုကောင်စီ |
| တည်ထောင်ခြင်း | |
| ၁၀၇၀ ဘီစီ | |
| 1885 | |
| ၁၈၉၉ ခုနှစ် | |
• အင်္ဂလိပ်-အီဂျစ် အုပ်စိုးမှု အဆုံးသတ်၍ လွတ်လပ်ရီးရခြင်း | ၁၉၅၆ ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက် |
• တောင်ဆူဒန်နိုင်ငံ ခွဲထွက်ခြင်း | ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၉ ရက် |
| ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၁ ရက် | |
| ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၄ ရက် | |
| ဧရိယာ | |
• စုစုပေါင်း | ၁,၈၈၆,၀၆၈ km2 (၇၂၈,၂၁၅ sq mi) (အဆင့်: ၁၅) |
| လူဦးရေ | |
• ၂၀၂၁ ခန့်မှန်း |  ၄၄,၉၀၉,၃၅၃ [5] (အဆင့် - ၃၃) |
• ၂၀၀၈ သန်းခေါင်စာရင်း | ၃၀,၈၉၄,၀၀၀ (အငြင်းပွားဖွယ်)[6] |
• သိပ်သည်းမှု | ၂၁.၃/km2 (၅၅.၂/sq mi) |
| GDP (PPP) | ၂၀၁၈ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၁၇၇.၆၇၈ ဘီလီယံ[7] |
• Per capita | $၄,၂၃၂[8] |
| GDP (nominal) | ၂၀၁၈ ခန့်မှန်း |
• စုစုပေါင်း | $၃၃.၉၀၃ ဘီလီယံ[9] |
• Per capita | $၈၀၈[10] |
| Gini (၂၀၁၄) |  ၃၄.၂[11]အလယ် |
| HDI (၂၀၁၉) | ဝ.၅၁၀[12] အမှား။ မရီရာရေ HDI တန်ဖိုး · ၁၇၀ |
| ငွေကြေး | ဆူဒန် ပေါင် (SDG) |
| အချိန်ဇုန် | CAT (UTC+2) |
| ရက်စွဲပုံစံ | dd/mm/yyyy |
| ယာဉ်ကြောစနစ် | right |
| တယ်လီဖုန်းကုဒ် | +၂၄၉ |
| ISO 3166 ကုဒ် | SD |
| Internet TLD | .sd سودان. |
၁၈၉၉ ခုနှစ်မှစ၍ အင်္ဂလိပ်နန့် အီဂျစ်အစိုးရ
ရို့ ပူးတွဲအုပ်ချုပ်ခလီရေ။
၁၈၉၉ ခုနှစ်နန့် ၁၉၃၆ ခုနှစ်တိတွင် ချုပ်ဆိုခရေ
စာချုပ်တိအရ ယင်းအင်္ဂလိုအီဂျစ်သျှင် ဆူဒန်နယ်ကို အင်္ဂလိပ်
နန့် အီဂျစ်အစိုးအရရို့ ပူးတွဲရွီးချယ်ရေ ဘုရင်ခံချုပ်တစ်ဦး
ရေ အင်္ဂလိပ်နန့် အီဂျစ်အစိုးရရို့ကိုယ်စား အုပ်ချုပ်ခလေ
ရေ။ သူ့အား အများုင်ပင်ခံကောင်စီအဖွဲ့က ကူညီခဧ။
ဗြိတိသျှ၊ အီဂျစ်နှင် ဆူဒန်လူမျိုးရို့ပါဝင်သည့် အုပ်ချုပ်ရီး
ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ဟိခဧ။ ၁၉၅၃ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ ရက်
နေ့တွင် ဗြိတိသျှနန့် အီဂျစ်ရို့ချုပ်ဆိုခရေ စာချုပ်သစ်တွင်
ဆူဒန်နယ်သားရို့ရေ ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ခွင့် ရစိမ့်မည်ဟု
ကတိပြုထားခဧ။ ယကေလည်း လုံးဝလွတ်လပ်ရီးရသည့်အချိန်ထိ
အချုပ်အချာအာဏာကို လက်ဟိ အာဏာပိုင်ရို့ကပင် ထိန်း
သိမ်းပီးရဖို့ဟု ဆိုခရေ။ ယင်းစာချုပ်အရပင်ကေ
ရွေးကောက်ပွဲ ကြီးကြပ်ရန် ကြားနေကော်မစ်သျှင်အဖွဲ့တဖွဲ့ကို
ဖွဲ့စည်းခဧ။ အုပ်ချုပ်ရီး၊ ကာကွယ်ရီး စရေရို့တွင်
ဆူဒန်နယ်သား အရာဟိတိကို အစားထိုးခန့်ထားရီးအတွက်
လည်း ကော်မတီအဖွဲ့တစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းခလီရေ။ ၁၉၅၂
ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ဥပဒေပြုလွှတ်တော်ဟောင်းကို
ဖျက်သိမ်းခရေ။ ၁၉၅၃ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် ရွေးကောက်ပွဲကြီး
ကြပ် ရီးကော်မစ်သျှင်အဖြွ့ရေ ဥပဒေပြုအောက်လွှတ်တော်နန့်
အထက်လွှတ်တော်ရို့ကို ဖွဲ့စည်းပီးရန် တာဝန်ယူခရေ။
ထိုတာဝန်ယူချက်အရ အမတ် ၉၇ ဦးပါဝင်ရေ အောက်
လွှတ်တော်နန့် ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ရေ အမတ် ၃ဝ၊
ဘုရင်ခံခန့်ထားသည့် အမတ် ၂ဝ ပါဝင်ရေ အထက် လွှတ်
တော်ရို့ကို ဖွဲ့စည်းရန်အလို့ငှာ၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ် ဒိဖင်ဘာလတွင်
ရွေးကောက်ပွဲတိ ကျင်းပခရေ။ ထိုအခါ လွှတ်တော်နှစ်ရပ်
စလုံးတွင် အမျိုးသား ယူနီယန်နစ်ပါတီရေ လူတိစုအဖြစ်
ဖြင့် အနိုင်ရခလီရေ။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက်နိ၌
ဘုရင်ခံမင်းကြီးရေ ပါလီမန်လွှတ်တော်ကို ဖွင့်လှစ်ခဧ။
အမျိုးသား ယူနီယန်နစ်ပါတီခေါင်းဆောင် ဆယက် အစ္စမေ
အယ် အဇာရီကိုလည်း ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ရွေးကောက်တင်
မြောက်ခဧ။
၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၂ ရက်နိတွင် ဗြိတိသျှအမှု
ထမ်း အရာထမ်းရို့အား လျော်ကြေးပီးပြီးသား မှုထမ်းရာထမ်း
ရို့နီရာတွင် ဆူဒန်အမှုထမ်းအရာထမ်းရို့ကို အစားထိုးလေ
ရေ။ ဆူဒန်တိုင်းရင်းသားရို့ကိုလည်း ကာကွယ်ရီး တပ်မ
တော်တိတွင် ခန့်အပ်စေရေ စီမံကိန်းအရ ၁၉၅၄ ခုနှစ်
ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်နိတွင် ဗြိတိသျှ စစ်ဦးစီးဗိုလ်ချုပ်ရေ
ဆူဒန်တိုင်းရင်းသားဗိုလ်ချုပ်အား ရာထူးလွှဲပြောင်းပီးရရေ။
၁၉၅၆ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက်နိသို့ ရောက်ရေအခါ၌မူ
ကား၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ ရက်နိစွဲပါ ဗြိတိသျှ
ရို့ဧ ကတိစာချုပ်အများုင်း၊ ဆူဒန်နယ်ရေ လွတ်လပ်ရေ
ဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတ နိုင်ငံအဖြစ်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းရေအခါ၊ ယခင်
ကဟိရင်းစွဲ ဗြိတိသျှဘုရင်ခံချုပ် ရာထူးကို ပယ်ဖျက်၍၊ နိုင်ငံ
တော်ဦးစီးအနိန်နန့် အဖွဲ့ဝင်ငါးဦးပါဟိရေ နိုင်ငံကောင်စီကို
ဖွဲ့စည်းလိုက်လီရေ။ အစ္စမေ အဇာရီကား ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ်
ဖြင့် ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ရလရေ။[13]
ကိုးကား
edit- ↑ People and Society CIA world factbook
- ↑ الجهاز المركزي للتعبئة العامة والإحصاء
- ↑ Sudanese Fulani in Sudan
- ↑ "Sudan forms 11-member sovereign council, headed by al-Burhan"၊ 20 August 2019။
- ↑ Sudan Population 2021
- ↑ "Discontent over Sudan census"၊ News24၊ 21 May 2009။
- ↑ "Sudan". အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့.
- ↑ "Sudan". အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့.
- ↑ "Sudan". အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့.
- ↑ "Sudan". အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့.
- ↑ "Gini Index". World Bank. Retrieved 16 June 2021.
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Retrieved 16 December 2020.
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)