ဂျိန်းဘာသာ (အင်္ဂလိပ်: Jainism) ကို ဂျိန်းဓမ္မအဖြစ် ရိုးရာစဉ်ဆက်ခေါ်ဆိုကတ်၍ ဤဘာသာတရားရေ ရှေးဟောင်း အိန္ဒိယဘာသာတစ်ခုဖြစ်ရေ။ ဂျိန်းဓမ္မရေ အဆက်ဆက်ပွင့်ခရေ တိရ်သံကာရ (ဘုရား) (သို့) ခေါင်းဆောင် (၂၄) ဆူသော ဘုရားတိမှတဆင့် ၎င်းရို့ဧ နာမ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အယူအဆ၊ သမိုင်း စရေရို့ကို ခြေရာကောက်ပြန်ပြောင်း ကြည့်ရှုနိုင်ရေ။[1] ပထမဆုံး တိရ်သံကာရမှာ ရိရှဘနာထ (ရသဘဒေဝ) (Rishabhanatha) (သို့) ဤခေတ်ဧ အဒိနဘဂဝါဖြစ်ကာ ဂျိန်းရိုးရာသဘောအရ သူရေ လွန်ခရေ နှစ်သန်းပေါင်းတိစွာက နီထိုင်ခရေဟု ယူဆထားရေ။ (၂၃) ဆူမြောက် ပရရှ်ဝနာထ (Parshvanatha) ကို သမိုင်းဆရာတိက ဘီစီ ၇ (သို့) ၈ ရာစုတိကဟု ဆိုကတ်ကာ (၂၄) ဆူမြောက် မဟာဝီရကို ဘီစီ ငါးရာဟူ၍ ဖော်ပြကတ်ရေ။ ဂျိမ်းဘာသာဝင်တိက ဂျိမ်းဘာသာဧ စကြဝဠာသဘောတရားမှ သံသရာ ကို လမ်းညွှန်ပြသကတ်ရေ တိရ်သံကာရ ဘုရားသျှင်တိနန့်အတူ ဂျိန်းဘာသာရေ ထာဝရဓမ္မ ဖြစ်ရေဟု ယုံကြည်ကတ်ရေ။
အဓိကဘာသာရီး ယုံကြည်ချက်တိမှာ အဟိံသဝါဒ (ahiṃsā, မညှင်းဆဲခြင်း)၊ အနေကန္တဝါဒ (anekāntavāda, ဘက်ပေါင်းစုံမှ ရှုမြင်ခြင်း)၊ အပါရိဂရာဟ (aparigraha, သံယောဇဉ်၊ တွယ်တာမှု မဟိခြင်း)၊ ခြိုးခြံစွာကျင့်ခြင်း (asceticism, ကာမဂုဏ်မမှီဝဲခြင်း) စရေရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။
ဘာသာရီးကိုင်းရှိုင်းရေ ဂျိန်းဘာသာဝင်တိရေ အောက်ပါ အချက်ငါးခုကို လိုက်နာကတ်ရေ။ အဟိံသ၊ အမှန်တရား (satya, သစ္စာ)၊ အစေယ (asteya, မခိုးယူခြင်း)၊ ဗြဟ္မစာရီအကျင့် (brahmacharya)၊ အပါရိဂရာဟ (ပိုင်ဆိုင်မှုမဟိခြင်း) ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဤမူတိရေ ဂျိန်းဘာသာဝင်ရို့ဧ လူမှုယဉ်ကျေးမှုကို တိစွာရေနည်းလမ်းတိဖြင့် အကျိုးသက်ရောက်ရာ နီမှုထိုင်ရာ၌ သက်သက်လွတ်စားသောက်ခြင်းတိကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေခရေ။ Parasparopagraho Jīvānām (ပါရာစပရောပါဂရာဟို ဂျိဝါနမ်) ရေ ဂျိန်းဘာသာဧ ဆောင်ပုဒ်ဖြစ်၍ အနက်မှာ နာမ်(ဝိဉာဉ်)တစ်ခုရေ အခြားနာမ်(ဝိဉာဉ်)ကို ကူညီဆောင်မရန် (သို့) အချင်းချင်း အထောက်အပံ့ အမှီသဟဲပြုရန် ဖြစ်ရေ။ နမောကာရ မန္တန်ရေ အခြေခံအကျဆုံး ဘုရားစာဖြစ်ဧ။
ဂျိန်းဓမ္မရေ ကမ္ဘာ့အစောဆုံးရေ ဘာသာတရားတိထဲက တစ်ခုဖြစ်၍ ဂိုဏ်းခွဲနှစ်ခုဟိရေ။ ဒိဂမ်ဘာရ နန့် စဗိတမ်ဘာရ ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။ ခြိုးခြံမှုအကျင့်၊ လိင်၊ လက်ခံရေကျမ်းစာ အပေါ်တွင် မူတည်၍ ကွဲပြားလားရေ။ နှစ်ဂိုဏ်စလုံး၌ ဒါယကာ/မ တိက လှူဒါန်းထောက်ပံ့ရေ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်တိ ဟိကတ်ရေ။ အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ဂျိမ်းဘာသာဝင် ၄-၅ သန့်းကြားဟိ၍ အိန္ဒိယပြင်ပတွင် လည်းဟိကတ်၍ အနီများသာနိုင်ငံတိမှာ ကနေဒါ၊ အမေရိကန်၊ ဥရောပနိုင်ငံတိဖြစ်ကတ်ရေ။ ဂျပန်တွင်လည်း ဂျိန်းဘာသာ ထွန်းကားလာနီ၍ ဂျပန်တိုင်းရင်းသားမိသားစု ငါးထောင်ခန့် ဂျိန်းဘာသာဝင်တိဖြစ်လာရေဟု မှန်းဆရရေ။ ဂျိန်းဘာသာနန့်ပတ်သက်ရေ အဓိကပွဲတော်တိလည်းဟိကတ်ရေ။
သမိုင်းကြောင်းနန့် အထွေထွေ edit
ဂျိန်းဘာသာရေ ခရစ်တော်မပေါ်မီ ၆-ရာစုတွင် ဝါဓမ္မာနမဟာဝိရက ဟိန္ဒူဘာသာနန့် ခွဲခြား၍ ထူထောင်ရေ ဘာသာတစ်ရပ် ဖြစ်ရေ။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ အလယ်ပိုင်းနန့် မြောက်ပိုင်းတွင် ကိုးကွယ်သူအတိအပြား ဟိရေ။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကိုးကွယ်သူ တစ်သန်းခွဲခန့် ဟိရေ။ ဂျိန်းဘာသာတည်ထောင်သူ မဟာဝီရ(ခေါ်) နိဏ္ဌဋနာလပုတ္တကို ဘက်ဆာရနယ်၌ ခရစ်တော် မပေါ်မီ ၅၉၉ တွင် ဖွားမြင်၍ အသက် ၄၂-နှစ်တွင် ဉာဏ်အမြင်ရကာ နှစ် ၃၀ တရားဟောပြီးနောက် အနိစ္စရောက်လားရေ။ ရုပ်တုကိုးကွယ်ရာ မထားချေ။ ကံနန့် ဘဝသစ်ဖြစ်ပေါ်မှုကို လက်ခံရေ။ ဒီဂမ္ဘရနန့် ဆွီဂမ္ဘရ ဟူ၍ နှစ်ဂိုဏ်း ကွဲပြားရေ။[2]
ဂျိန်းဘာသာရေ အိန္ဒိယနိုင်ငံတွင် ကိုးကွယ်ကျင့်သုံးကတ်ရေ ဘာသာတစ်မျိုး ဖြစ်ပြီး သတ္တဝါအားလုံးအား အကြမ်းမဖက်ရီး လမ်းစဉ်ပေါ်တွင် အခြေခံထားရေ။ ၎င်းဧ အတွေးအခေါ်နန့် ကျင့်စဉ်တိတွင် ကိုယ့်အားကိုယ်ကိုး၍ မိမိဧ စိတ်ဝိဉာဉ်ကို မြင့်မြတ်ရာသို့ ရောက်ဟိရန် နန့် လွတ်မြောက်ရန်အတွက်ကို အဓိက ထားရေ။ မိမိဧ ကိုယ်တွင်းဟိ ရန်သူကို အောင်နိုင်ပြီး ကြီးမြတ်ရေ အဖြစ်သို့ ရောက်ဟိရေ စိတ်ဝိဉာဉ်ကို ဂျိန်းဘာသာတွင် ဂျိန သို့မဟုတ် အောင်မြင်သူ၊ အောင်နိုင်သူ ဟု ခေါ်ကတ်ရေ။ ဂျိန်းဘာသာကို ရှာမန (Shramana ) (ကိုယ့်အားကိုယ်ကိုး တရား) သို့မဟုတ် နာဂရန်သာ (Nirgrantha ) အတွယ်အတာမဲ့ ဟု ရှေးခေတ်ကျမ်းစာတိတွင် ညွှန်းဆိုလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ဂျိန်းဘာသာအား အထွတ်အထိပ်သို့ရောက်စေရေသူမှာ ဗုဒ္ဓနန့် ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ရေ မဟာဝီရ(ခေါ်) နိဏ္ဌဋနာလပုတ္တ ဖြစ်ရေ။
ဂျိန်းဘာသာဝင်ရို့ရေ တိရစ္ဆာန်တိကို ညှင်းပန်းမှုနဲ့ သတ်ဖြတ်မှုမဖြစ်ရအောင် ထွန်ယက်စိုက်ပျိုးသည့် အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းအမှုကို မပြုလုပ်ပဲ ကုန်သွယ်စည်းပွားရီးကိုပဲ ဇောက်ချလုပ်ကိုင်ရေကြောင့် ကြွယ်ဝချမ်းသာကတ်ပြီး အသိပညာသျှင်၊ အနုပညာသျှင်တိ ဖြစ်ခကတ်ရေ။ အုပ်ချုပ်သူ အာဏာပိုင်လုပ်ခြင်းရေ လူနန့်တိရစ္ဆာန်ကို ညှင်းပန်းရာ ကျရေဟု ဆိုပြီး ဂျိန်းဘာသာဝင်တိရေ အုပ်ချုပ်သူ ဖြစ်အောင် မကြိုးစားခြင်းကြောင့် ဂျိန်းဘာသာရေ ခေတ်အဆက်ဆက် ဘုရင်တိဧ ချီးမြှောက်ခြင်းကို မခံခရ၍ သာသနာပြန့်ပွားမှုနှုန်း အားနည်းခပြီး၊ လူနည်းစုသာသနာသာ ဖြစ်ခရရေ။