အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ၊ အေအိုင်ဒီအက်စ် ခေါ် ခုခံအားကျဆင်းမှုရောဂါ နန့်ပတ်သက်၍မှားယွင်းယူဆမှုတိ
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ နန့် အေအိုင်ဒီအက်စ် ခေါ် ခုခံအားကျဆင်းမှုရောဂါ ပျံ့နှံ့မှုရေ ကမ္ဘာပေါ်ဟိသန်းပေါင်းတိစွာရေလူသားရို့အား သက်ရောက်ခရေ။ ယူအင်(န်)အိတ်(စ်)/ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရီး အဖွဲ့အစည်း မှဖြန့်ဝီရေ “၂၀၀၆ ခုနှစ် အေအိုင်ဒီအက်စ် ကူးစက် ပျံ့နှံ့မှု နောက်ဆုံးအခြီအနီ” အရ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် ခန့်မှန်းချေ ကမ္ဘာအနှံ့ဟိ ၃၉.၅ သန်း ရေလူသားရို့မှာ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီနန့် နီထိုင်နီကတ်ပြီး ၄.၃သန်းရေသူရို့ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ နောက်ထပ်ကူးစက်ခံရပြီး ၂.၉ သန်း ရေ သူ ရို့မှာ အေအိုင်ဒီအက်စ် နန့် ဆက်နွယ်ရေ နာဖျားမှုရို့ကြောင့် သေဆုံးခရရေ။ အချို့ရေ ဒေသရို့တွင် ၂၀၀၄ ခုနှစ် ကတည်းက အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ဖြစ်ပွားမှုမှာ ၅၀%အထက်သို့ မြင့်တက်လာကြောင်း ဖော်ပြလာကတ်ရေ။ ယင်းသို့ ကမ္ဘာအနှံ့ကူးစက် ပျံ့နှံ့သည့်နောက်တွင် ရောဂါနန့် စပ်လျဉ်း၍ အယူအဆအမှားတိလည်း အတော်ပေါ်ပေါက်လာ ရေ။ အောက်တွင်ပြထားရေမှာ အချို့အဖြစ်တိရေ အယူအဆမှားတိဧ စာရင်းနန့် သျှင်းလင်းပြောပြချက်တိ ဖြစ်ပြီး ယင်းရို့ကို ပြန်လည်ချေပထားမှုတိလည်း ပါဝင်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီနန့် အေအိုင်ဒီအက်စ် ကြားဟိ ဆက်နွယ်မှု
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အေအိုင်ဒီအက်စ်နန့် အတူပင်ဖြစ်ရေ။ဒေအရာရေ မှားယွင်းပါရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ လူသားရို့ဧ ခုခံအားကိုကျဆင်းစေရေဗိုင်းရပ်စ် ဧ အတို ကောက်ဖြစ်ပြီး အိတ်(စ်)ရောဂါရေ (ခုခံအားကျဆင်းမှုကြောင့် ဖြစ်ရေရောဂါ) ရောဂါလက္ခဏာတိ၊ နာမကျန်းမှုတိ နန့် ခုခံအားစနစ် ကျဆင်းမှု နန့်ဆက်နွယ်ရေ ရောဂါဖြစ်ပွားမှုတိ ရို့ကို စုစည်းထားခြင်းဖြစ်ရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အိတ်(စ်)ကို ဖြစ်စေရေ အရင်းခံအကြောင်းဖြစ်ကေလည်း အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အောင်းနီရေအခြီအနီ နန့် နှစ်ပေါင်းတိစွာ ဟိနီနိုင်သဖြင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ဟိနီရေသူအားလုံးရို့ရေ အိတ်(စ်)ရောဂါ ဟိသူတိ မဟုတ်ပေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ/ အေအိုင်ဒီအက်စ် ကုသမှု
editအေအိုင်ဒီအက်စ်ကို ကုသပျောက်ကင်းနိုင်သလား
စွမ်းအားမြင့် ရီထရို ဗိုင်းရပ်စ်ကို ဆန့်ကျင်ကုထုံး (HAART)ရေ CD4+ (စီဒီဖိုး) တီ-ဆဲလ် အတိုင်းအတာကို တစ် ဝက်တစ်ပျက် ပြန်ရစေခြင်း နန့် viremia (ဗိုင်ရီးမီးယား) (သွေးထဲတွင်ဟိရေဗိုင်းရပ်စ်ကောင်ရေ) ကို နည်းပါးအောင် သို့မဟုတ် ရှာဖွေနိုင်ခြင်းမဟိတော့လောက်သည့်ပမာဏသို့ လျော့ချခြင်းဖြင့် လူနာဧရောဂါလက္ခဏာတိကို ငြိမ်နီ စေရန်ပြုလုပ်ပီးရေကို တွေ့ရရေ။ ရောဂါနန့်အတိအကျဖြစ်ရေ ဆေးရို့မှာလည်း အေအိုင်ဒီအက်စ်ဧ ရောဂါ လက္ခဏာတိကို သက်သာစေပြီး အချို့ရေသူတိတွင် အိတ်(စ်)ဟုခေါ်ဆိုရေ အခြီအနီ အတိအကျကိုပင် ကုစားနိုင်ရေ။ ဆီးချိုရောဂါနန့် အလားတူစွာ ဆေးစားကုသခြင်းရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ခံစားနီရသူတိကို လျော့ချ ပီးနိုင်ပြီး ရေရှည်အခြီအနီတွင် အသက်သျှင်နိုင်စွမ်းကို ပီးရေ။ ယကေလည်းလည်း ထိုတိုးတက်မှုရို့မှာ လက်ဟိ ကုသရေထုံးရို့ရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီဧ ခန္ဓာကိုယ်တွင်း အောင်းနီမှုကို သုတ်သင်နိုင်ခြင်း မဟိသိမ်းရေနန့်အမျှ အသျှင်းပျောက်ကင်းမှုအဖြစ် မရောက်ဟိနိုင်သိမ်းပါ။
အပျိုစင်နန့် လိင်ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းရေ အေအိုင်ဒီအက်စ်ကို အသျှင်းပျောက်စေရေ
editအပျိုစင်နန့် ကာမဆက်ဆံမှုပြုခြင်းရေ အေအိုင်ဒီအက်စ်ကို အသျှင်းပျောက်စေရေဟူရေ ဒဏ္ဍာရီရေ အာဖရိက ဆာဟာရအောက်ပိုင်းဒေသ တွင် ပျံ့နှံ့နီရေ။ အပျိုစင်နန့် ကာမဆက်ဆံမှုပြုခြင်းရေ အိတ်ခ်ျ အိုင်ဗွီ ကူးစက်ခံထားရရေ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးအား ပျောက်ကင်းအောင်ကုသနိုင်မည်မဟုတ်ဘဲ ထိုကဲ့သို့ရေ ထိတွိ့မှုရေ ရောဂါမဟိသိမ်းရေသူအား အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီကူးစက်နိုင်သဖြင့် ရောဂါအား ပိုမိုပျံ့နှံ့စေသည့် အခွင့်အလမ်းပင် ဖြစ်ရေ။ ထိုဒဏ္ဍာရီရေ အာဖရိကအတွင်း လူမမည်အချေငယ်တိအား မတရားပြုကျင့်ခြင်းရို့ အပါအဝင် ထိုထို ရေ ကာမဆိုင်ရာအလွဲသုံးစားမှု နန့် အချေသူငယ်တိအားမတရားပြုမှု ဖြစ်ပွားမှုရို့ဧ အကြောင်းရင်းတစ်ရပ်အဖြစ် အထင်အရှားသတိပြုမိလာစေရေ။
တိရစ္ဆာန်နန့် လိင်ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းရေ အိတ်(စ်)ကို ရှောင်ရှားနိုင်ရေ သို့မဟုတ် အသျှင်းပျောက်စေရေ
editတောင်အာဖရိကနိုင်ငံ၊ ဂျိုဟန်း(စ်)ဘတ်(ဂ်) ဟိ တိရစ္ဆာန်တိ ညှင်းပန်းနှိပ်စက်မှုကာကွယ်ရီးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းဧ အမျိုးသားကောင်စီ (NSPCA) မှ မှတ်တမ်းကောက်ယူထားရေမှာ ၂၀၀၂ အတွင်းတွင် လူငယ်တိအကြား ယုံကြည်မှုမှာ တိရစ္ဆာန်တိနန့် လိင်ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းရေ အိတ်(စ်)ရောဂါ ကူးစက်ခံစားခရကေ ရှောင်ရှားနိုင်သည့် သို့မဟုတ် ကုသပျောက်ကင်းနိုင်သည့်နည်း ဖြစ်ရေဟု ဆိုရေ။“အပျိုစင်ကုသရီး” ကဲ့သို့ ယုံကြည်မှုတိဖြစ်ပြီး လိင်ဆက်ဆံမှုတစ်ခုရေ အိတ်(စ်)ရောဂါကို ကုသပျောက်ကင်းနိုင်ရေမှာ အမှန်ပင်ဖြစ်ရေဟူရေကို ထောက်ပြနိုင်သည့် တိကျသေချာရေ သက်သေသာဓက လည်းမဟိ၊ ပေါ်ပေါက်လာပြီးကတည်းက ထိုသို့ပြုခြင်းဖြင့် ပျောက်ကင်းရေဟု ယုတ္တိဟိရေ အဖြစ်အပျက် လည်းမဟိခပေ။ တိရစ္ဆာန်နန့်ကာမဆက်ဆံခြင်းဖြင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ရနိုင်သည့် အန္တရာယ်မှာ နည်းကေလည်း ယင်းအပြုအမူရေ ကိုယ်တိုင်ကိုကပင်ကျန်းမာရီးထိခိုက်စေနိုင်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ဖြစ်ပွားမှု
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ဟိသူတစ်ဦးနန့် သာမန်ထိတွေ့ကိုင်တွယ်ရုံဖြင့် အေအိုင်ဒီအက်စ် ကူးစက်နိုင်ရေ။ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်၊ ကျောင်း သို့မဟုတ် အလုပ်ခွင်တွင် နိစ္စဓူဝ ထိတွေ့မှုမှတဆင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ကူးစက်ခံရသူ တစ်ဦး ဖြစ်မလာနိုင်ပါ။ တစ်ယောက်ယောက်နန့် လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ခြင်း၊ တစ်စုံတစ်ဦးအား ဖက်ရမ်းခြင်း သို့မဟုတ် "အခြီာက်" နမ်းရှုံ့ခြင်း၊ အိမ်သာတစ်ခုတည်းကို သုံးစွဲခြင်း သို့မဟုတ် ဖန်ခွက်တစ်ခုတည်းမှအတူ ရောက်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် ရောဂါ ဟိသူဧ ချောင်းဆိုးခြင်း၊သို့မဟုတ် နှာချေခြင်း ရို့နန့် ထိမိခြင်းရို့မှ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ကူးစက်ခံရသူ ဖြစ်မလာနိုင်ပါ။
တံတွေးတွင်ပါဝင်ရေ ဗိုင်းရပ်စ်အရေအတွက်ရေ ဥပေက္ခာပြုဖွယ်ဖြစ်၍ နှုတ်ခမ်းခြင်း နမ်းရှုံ့ခြင်း ရေပင် အန္တရာယ်နည်းရေဟု မှတ်ယူနိုင်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ရောဂါကူးစက်ခံထားရသူ သို့မဟုတ် နမ်းရှုံ့သူ နှစ်ဦးလုံးရေ သူရို့ပါးစပ်အတွင်း ရှရာတိ၊ ပွင့်နီရေအနာတိ သို့မဟုတ် လားဖုံးရောဂါ ရို့ကြောင့် သွေး ဟိနီခလျင်အန္တရာယ်ပိုကြီးရေ။ ရောဂါထိန်းချုပ်ရီးနန့်ကာကွယ်ရီးဌာန (CDC) တွင် နမ်းခြင်း မှတဆင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ပျံ့နှံ့ကူးစက်ခြင်းဖြစ်နိုင်သည့်အဖြစ် (လားဖုံးရောဂါ အထင်အရှားဟိသည့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ရောဂါပိုး ဟိရေအမျိုးသားနန့် လားဖုံးရောဂါ အထင်အရှားဟိရေ ကာမဆက်ဆံသူအဖော် ရို့ပါဝင်သည့်) မျိုးတစ်ခု သာ မှတ်တမ်းဟိပြီးTerence Higgins Trust (တီရန်စီ ဟစ်ဂင်(စ်) ထရပ်(စ်)) က ယင်းရေအခြီခံအားဖြင့် အန္တရာယ်မဟိရေ အခြီအနီ ဖြစ်ရေဟု ဆိုရေ။
ခံတွင်းဖြင့် လိင်ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းမှတဆင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ မကူးစက်နိုင်ပါ
editခံတွင်းဖြင့်လိင်ဆက်ဆံမှုပြုခြင်းမှာ မိန်းမကိုယ် နန့် စအိုနန့် လိင်ဆက်ဆံခြင်း ရို့ထက် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ကူးစက်ခြင်း နိမ့်ရေဟု လက်ခံထားကေလည်း အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ခံတွင်းဖြင့် လိင်ဆက်ဆံသည့် ထည့်သွင်းရေသူရော၊ လက်ခံသူနှစ်ဦးလုံးမှတဆင့် ကူးစက်ပျံ့နှံ့နိုင်ရေ။[19] ယင်းရေ သုတ်ရည် သို့မဟုတ် မိန်းမကိုယ်မှထွက်ရေ အရည် နန့် ပါးစပ်ဧ စိုစွတ်ရေအရည်အမြှေးပါး ရို့ကြားထိတွေ့မှု ဟိလားချိန်တွင်ဖြစ်ရေ။ တစ်ကြိမ်တစ်ခါထိတွေ့ရုံ နန့်ကူးစက်နိုင်သည့် အန္တရာယ်မှာ သေးငယ်ကေလည်း ဆက်ဆံမှု အရေအတွက်များရေနန့်အမျှ တိုးလာရေ။ ဂနိအထိ CDC (စီဒီစီ) မှ ထိုဆက်ဆံမှုမျိုးမှ ထည့်သွင်းသူအဖော်ထံသို့ ကူးစက်ပျံ့နှံ့သည့် ရီးမှတ်တင်သွင်း ထားသည့် အဖြစ်မျိုး စာရင်းပြုစုထားခြင်းမဟိပေ။ လိင်အင်္ဂါ ပေါ်တွင်အနာအပွင့်တိဟိခြင်းနန့်၊ သို့မဟုတ် ပါးစပ်တွင် သို့မဟုတ် ထင်ရှားရေ လားဖုံးရောဂါ သို့မဟုတ် သွေးထွက်ခြင်း အဖြစ်တိတွင် ကူးစက်ပျံ့နှံ့မှု အန္တရာယ် မြင့်တက်နိုင်ရေ။ ဆိုလိုရေမှာ သုတ်ရည် နန့် အရည်ပြား ကွဲနီသည့်နီရာ သို့မဟုတ် ပါးစပ်မျက်နှာပြင်ရို့တွင် တိုက်ရိုက်ထိတွေ့မှု ဟိလားခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ခြင်တိမှ တဆင့် ကူးစက်နိုင်ရေ
editခြင် ရေ လူကိုကိုက်ကေ သူနောက်ဆုံးစုပ်လာသူဧသွေးကို နောက်ကိုက်မည့်သူထံသို့ ထည့်သွင်းခြင်း မပြုပါ။ သို့ ကေ သူရို့ဧ တံတွေးကို ကိုက်ခံရသူရို့ထံသို့ ထည့်သွင်းရေဖြစ်ရာ ယင်းမှ သွေးလွန်တုပ်ကွေး၊ ငှက်ဖျား၊ အသားဝါ ရောဂါ သို့မဟုတ် ဝက်စ်နိုင်းလ်ဗိုင်းရပ်စ် ရို့ကဲ့သို့ရေ ရောဂါတိကို သယ်ဆောင်လာနိုင်ပြီး အကိုက်ခံရသူကို ထိုရောဂါတိနန့် ကူးစက်ဖျားနာစေနိုင်ရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ထိုပုံစံမျိုးနန့် ပျံ့နှံ့ကူးစက်ခြင်းမဟုတ်ပေ။ တစ်နည်းပြောရလျင် ခြင်ဧဝမ်းဗိုက်ထဲတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုးဟိရေ သွေးဟိချင်ဟိနိုင်ပြီး လူ့အရေပြားပေါ်တွင် အရိုက်ခံလိုက်ရပြီး ထိုသူမှ ကုတ်ဖဲ့လိုက်ရေဆိုကေ ပျံ့နှံ့ကူးစက်ခြင်း ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်ကေလည်း ထိုကဲ့သို့ရေ အန္တရာယ်မှာ အလွန်ကိုသေးငယ်ပြီး ထိုနည်းလမ်းမှတဆင့်ဖြစ်ပေါ်မှုကို သက်သေပြထားသည့်ဖြစ်ရပ်မျိုး မဟိသိမ်းပါ။
ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အချိန်တိုချေရာ နီနိုင်ရေ
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပ၌ အခန်းအပူချိန်တွင်ပင် ခြီာက်သွေ့နီလျင် (ကနဦး ပမဏမှာ မြင့်မားရေဟု ပီးထား)နာရီပေါင်းတိစွာနန့် စိုစွတ်ကေ (သုံးပြီးသားဆေးထိုးပြွှန်တိ၊ အပ်တိအတွင်း) သီတင်းပတ်ပေါင်း တိစွာ သျှင်သန်နိုင်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ခန္ဓာကိုယ်မှ ထွက်ရေ အရည်ရို့တွင် ပုံသေပါဝင်နီကျ ပမာဏရေ ခန္ဓာကိုယ်ပြင်ပတွင်လောက်ပင် ရှည်ကြာစွာ မသျှင်သန်နိုင်ပေ။ ယေဘုယျအားဖြင့် ခြီာက်သွေ့နီကေ မိနစ်အနည်း ငယ်ထက် မပိုပေ။ စိုစွတ်နီကေမူ အချိန်ပမာဏမှာ ပိုကြာပေမည်။ အထူးသဖြင့် ဆေးထိုးပြွှန်တိ/ အပ်တိ နန့် ဆက်နွယ်ရေ အသုံးအဆောင်ပစ္စည်းတိ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ လိင်တူဆက်ဆံသူအမျိုးသားတိနန့် မူးယစ်ဆေးသုံးစွဲသူရို့ကိုသာ ရောဂါဖြစ်ပွားကူးစက်စေရေ
editအမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် အမျိုးသားတိအတွက် ရောဂါဖြစ်ပွားကူးစက်စေရေ အဓိကလမ်းမှာ လိင်တူဆက်ဆံမှု ပြုခြင်း မှတဆင့် ဖြစ်ရေ။ အမျိုးသမီးရို့တွင် ကူးစက်ပျံ့နှံ့ခြင်း ပထမအဆင့်ရေ လိင်ကွဲဆက်ဆံခြင်း မှတဆင့် ဖြစ်ရေ။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ မည်သူ့ကိုမဆို အသက်အရွယ်၊ ယောက်ျားမိန်းမ၊ လူမျိုး သို့မဟုတ် ကာမဆက်ဆံပုံအကြိုက် ရို့ကို မထောက်ထားဘဲ ကူးစက်ရောဂါ ဖြစ်စေနိုင်ရေ။ စအိုနန့်လိင်ဆက်ဆံခြင်း (လက်ခံသူအဖော်ရေ မိန်းမဖြစ်စေ၊ ယောက်ျားဖြစ်စေ) ရေ လိင်ဆက်ဆံမှု အပြုအမူတိ အတိစုထက်ပိုမို၍ ရောဂါကူးစက်ဖြစ်ပွားမှု အန္တရာယ်ပိုမြင့်ရေမှာ အမှန်ဖြစ် ကေလည်း မည်သူရို့တွင်မဆို ထိုး သွင်းမှုပြုလုပ်ရေ လိင်ဆက်ဆံမှု အပြုအမူအတိစုမှလည်း အန္တရာယ်ကို သယ်ဆောင်လာရေသာ ဖြစ်ရေ။ ကွန်ဒုံးကို မှန်ကန်စွာ သုံးစွဲခြင်းရေ ထိုအန္တရာယ်ကို လျော့နည်းနိုင်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ကူးစက်ခံရရေ အမေရေ အချေမယူနိုင်ပါ
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ကူးစက်ခံထားရရေ အမျိုးသမီးရို့ရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီဧ နောက်ပိုင်းအဆင့်တိတွင် ကိုယ်ဝန် ဆောင်အမျိုးသမီးရို့တွင် အလိုအလျောက် ကိုယ်ဝန်ပျက်ကျသည့် အန္တရာယ် မြင့်မားကေလည်း လက်ဟိတွင် သန္ဓေအောင်စဲ ဖြစ်ရေ။ ပုံမှန်အားဖြင့် မမွေးသိမ်းရေအချေသို့ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ပျံ့နှံ့ကူးစက်နိုင်ရန် အန္တရာယ်မှာ ၁၅ နန့် ၃၀% ကြားတွင်ဟိရေ။ ယကေလည်း လူနာမှ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ညွှန်ကြားချက်တိကို ဂရုတစိုက် လိုက်နာမှု ပြုကေ ယင်းကို ၂ မှ ၃% ထိအောင် လျော့ချနိုင်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ/အေအိုင်ဒီအက်စ် ဧ သမိုင်းကြောင်း
editအေအိုင်ဒီအက်စ် ကပ်ရောဂါရေ လူယောက်ျားတစ်ဦးမှ အာဖရိကန် မျောက်ရို့နန့် လိင်ဆက်ဆံမှုပြုရာမှ ဗိုင်းရပ်(စ်) ကို ဂနိခေတ် လူသားတိစီသို့ ကူးစက်ပြန့်ပွားခြင်းမှ စတင်ရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ချင်ပန်ဇီတိနန့် အာဖရိကဟိမျောက်တိ တွင်သာဖြစ်ရေ ရောဂါ ဖြစ်သည့် မျောက်ဧခုခံအား ကျဆင်းစေသည့်ဗိုင်းရပ်(စ်) ဧသန္ဓေပြောင်းသည့်ပုံစံဖြစ်ပြီး လိင်ဆက်ဆံခြင်း မှတဆင့် အိတ်ခ်ျ အိုင်ဗွီ ဖြစ်ပွားခြင်းမှာ တိရစ္ဆာန်မှတဆင့်ရောဂါကူးစက်ခြင်းပုံစံ နန့် လုံးဝတခြားစီဖြစ်ရေ။ အက်စ်အိုင် ဗွီကို သယ်ဆောင်ထားရေ အာဖရိကချင်ပန်ဇီတိ နန့် မျောက်တိမှာ အစားအတွက် အမဲလိုက်ခံရပြီး ကူးစက် ပျံ့နှံ့မှုဗေဒ အထူးပြုရေသူတိမှာ ထိုရောဂါရေ မုဆိုးတိမှ သူရို့သတ်လိုက်သည့် အက်စ်အိုင်ဗွီ ရောဂါပိုး ဟိရေမျောက်ရို့ဧ သွေးနန့်ထိတွေ့ပြီးနောက် လူတိတွင်တွင်ပါ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းဖြစ်ရေဟု တွက်ချက် ယူဆကတ်ရေ။ ပထမဆုံး လူသားတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ရှာတွေ့ခြင်း အဖြစ်အပျက်မှာ ကွန်ဂိုဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံ တွင် ၁၉၅၉ ခုနှစ်ကသေဆုံးလားသူတစ်ဦးတွင်ဖြစ်ပြီး လတ်တလော လိလာမှုတိမှ နောက်ဆုံးအဖြစ်တိရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီနန့် အက်စ်အိုင်ဗွီ ရို့ဧဘိုးဘေးကို မော်လီကျူး နာရီ နည်းလမ်းဖြင့် သုံး၍ ၁၈၈၄ နန့် ၁၉၁၄ အကြားဟု ခန့်မှန်းသတ်မှတ်ရေ။
အေအိုင်ဒီအက်စ်ကို ငြင်းဆိုသည့်ဝါဒ
editအာဖရိကတွင် အေအိုင်ဒီအက်စ် မဟိ၊ အေအိုင်ဒီအက်စ် ဆိုရေမှာ ရောဂါဟောင်းတိဧ နာမည်အသစ်ထက် ဘာမှမပိုပေ။ အာဖရိက တွင် အေအိုင်ဒီအက်စ်နန့် ဆက်နွယ်မှုဟိလာရေ ဝမ်းရောဂါတိ နန့် အဆုတ်နာရောဂါ ရို့ကဲ့သို့ရေ ကိုယ်အလီးချိန်လျော့နည်းလာရေရောဂါရေ အချိန်အတော်ကြာ ဆိုးရွားစွာ နှိပ်စက်လာခကတ်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ထိုရောဂါရို့မှ သေဆုံးမှု နှုန်း မြင့်မားမှုရို့မှာ ယခင်က အသက်ကြီးသူရို့နန့် အာဟာရချို့တဲ့သူရို့တွင်သာ ဖြစ်ရာမှ ယခုတွင် ပညာတတ် လူလတ်တန်းစား ရို့အပါအဝင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ကူးစက်ခံစားနီရသူ လူငယ်တိ နန့် သက်လတ်ပိုင်းအရွယ် ရို့တွင်ပါ ဖြစ်လာရေ။
ဥပမာ ၊ Côte d'Ivoire (ကိုတီ ဒီအိုင်ဗီအိုရီ)(အိုက်ဗရီကိုစ့်) မှ လိလာချက်တစ်ခုတွင် သွေးထဲတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီဟိရေ သူရို့တွင် အဆုတ်တီဘီနန့် တွဲနီပါက သွေးထဲတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီမဟိသူ အဆုတ်တီဘီသမားထက် ခြီာက်လတွင်း သေဆုံး နိုင်ရန် ၁၇ ဆပိုတိရေ။[41] မာလာဝီ တွင် သုံးနှစ်အရွယ်အချေတိအကြား အကြံပြုထားရေ အချေဘဝတွင် ကာကွယ်ဆေးထိုးမှု ရို့ ခံယူထားသည့်အချေတိအတွင်း ပထမတစ်နှစ် အသက်သျှင်နိုင်စွမ်း ဟိခရေ အချေတိ သေဆုံးမှုမှာ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ မဟိသူအချေတိတွင်ထက် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ဟိသူအချေတိတွင် ၉.၅ ဆပိုတိရေ။ သေဆုံးမှုရို့အား ဦးဆောင်နီရေအကြောင်းရင်းမှာ ကိုယ်အလီးချိန်လျော့နည်းလာမှု ရောဂါနန့် အသက်ရှူ လမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ အခြီ အနီတိ ဖြစ်ရေ။[42] အာဖရိကတစ်လွှား ရှာတွေ့ချက်တိမှာ ဆင်တူကတ်ရေ။
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အေအိုင်ဒီအက်စ် ဖြစ်စေသည့် အကြောင်းရင်း မဟုတ်ပေ
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အေအိုင်ဒီအက်စ် ဖြစ်စေသည့် အကြောင်းအရင်းဖြစ်ကြောင်းကို ကျယ်ပြန့်စွာ သိပ္ပံနည်းကျ ထောက်ခံမှု ပြုခကတ်ကေလည်း ဇီဝပညာသျှင် Peter Duesberg (ပီတာ ဂျူ့(စ်)ဘတ်)၊ ဇီဝဓာတုပညာသျှင် David Rasnick (ဒေးဗစ် ရက်(စ်)နခ်)၊ စာနယ်ဇင်းသမား /လှုပ်ရှားပြောင်းလဲရီးသမား Celia Farber (စီလီရာ ဖာဘာ)၊ ရှေးရိုးစွဲစာရီးဆရာ Tom Bethell (တွမ် ဘီသယ်(လ်))၊ ဖန်တီးမှုဉာဏ်စွမ်း (ဖန်ဆင်းခြင်းဝါဒီကို ယုံကြည်သူ) ထောက်ခံသည့် Phillip E. Johnson (ဖီးလစ် အီး ဂျွန်ဆင်) ရို့အပါအဝင် အချို့ရေသူတိမှာ ထိုထောက်ခံမှုကို ငြင်းဆိုကတ်ရေ။ (ဇီဝကမ္မဗေဒပညာသျှင် Robert Root-Bernstein (ရောဘတ် ရု-ဘန်းစတိန်း) နန့်သမားတော် နန့် အေအိုင်ဒီအက်စ် သုတေသီ Joseph Sonnabend (ဂျိုးဇက် ဆန်နာဘန်း) ရို့ ပါဝင်ရေ အေအိုင်ဒီအက်စ် ကို ငြင်းဆိုသည့်ဝါဒီရို့မှ ယခင်ရှေးသံသယဖြစ်သူတိ အချို့ကတည်းက ငြင်းဆိုခကတ်ရေ။)
အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရောဂါဧ ဖြစ်ပေါ်ပုံ၊ဖွံ့ဖြိုးပုံ အကြောင်းမှာ အရီးကြီးရေ အသေးစိတ်အချက်ရို့မှာ သေချာသျှင်းလင်း အောင်ပြုရန် ကျန်နီသိမ်းသည့်တိုင် အတော်တိတိသိပြီး ဖြစ်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ဖြစ်ပေါ်ပုံ၊ ဖွံ့ဖြိုးပုံ အကြောင်းစုံကို ပြည့်စုံသေချာစွာ နားလည်ရန်မှာ ရောဂါဖြစ်စေရေ အကြောင်းထက်စာလျင် မဟိမဖြစ်သိရမည် မဟုတ်ပေ။ ရောဂါပီးနိုင်သည့် လုပ်ဆောင်မှုတိ မတိုင်ခင်အကြာကြီး ကတည်းကပင် ရောဂါဖြစ်စေရေ ပိုးမွှား အတိစုရေ သူရို့ဖြစ်စေနိုင်သည့်ရောဂါနန့် ဆက်နွယ်နီရေကို ဖော်ထုတ်ရဟိရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ အဆုတ်နာရောဂါ နန့် အရီးရောင်အသားဝါဘီရောဂါ ရို့ အပါအဝင် ရောဂါအတော်တိတိတွင် ဖြစ်စေနိုင်ရေ ရောဂါပိုးမွှားတိကို ကောင်းစွာရှာတွေ့နိုင်ကေလည်း ရောဂါဖြစ်စေရေ အကြောင်းအရာတိမှာ အနည်းငယ်သာနားလည်နိုင်ပြီး၊ တိကျ ရေတိရစ္ဆာန်ပုံစံပြုမှုတိကို မရဟိနိုင်သဖြင့် ရောဂါဖြစ်ပေါ်ဖွံ့ဖြိုးမှုကို သုတေသနလုပ်ခြင်းမှာ ခက်ခဲလှပါရေ။ အေအိုင်ဒီအက်စ်ပျံ့နှံ့ဖြစ်ပွားမှုတိ ပျံ့နှံ့ပုံရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ဖြစ်ပွားစေသည့်အရင်းခံဖြစ်ကြောင်းကို သံသယတိဖြစ်လာရေ။ ဗိုင်းရပ်(စ်)ပိုးရေ ကျား၊မသတ်မှတ်ခြင်းမဟိသည့်တိုင် အေအိုင်ဒီအက်စ်ဖြစ်ပွားမှုတိဧ အနည်းငယ်ရေ ပမာဏရေ အမျိုးသမီးတိအတွင်း ဖြစ်နီရေ။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၌အေအိုင်ဒီအက်စ်ပြဿနာ
editအမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင်း သို့မဟုတ် ကမ္ဘာတစ်နီရာတွင်ဖြစ်စေ အေအိုင်ဒီအက်စ်ပြဿနာရို့ဧ ပျံ့နှံ့ဖြစ်ပွား မှုတိရေ လူထုအတွင်း အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ပျံ့နှံ့မှုကိုအမှန်ပင် ထင်ဟပ်ပြရေ။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် မူးယစ်ဆေးဝါးအကြောထဲသွင်း သုံးစွဲသူတိ (အတိစုမှာ အမျိုးသားတိဖြစ်) နန့် လိင်တူခြင်းဆက်ဆံရေ အမျိုးသား တိတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ ပထမဆုံး ပေါ်ပေါက်လာရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အကာအကွယ်မဲ့ လိင်ဆက်ဆံမှု ပြုခြင်း၊ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုးဟိနီရေ အပ်တိကို လဲလှယ်သုံးခြင်း၊ သို့မဟုတ် အကြောတွင်း ဆေးသွင်းကုသစဉ် ဆေးရည်ပုလင်းနန့် ရောဂါဟိရေသွေးရို့ အပြန်အလှန်ကူးစက်ခြင်းရို့မှတဆင့် ပထမဦးစွာပျံ့နှံ့ခြင်း ဖြစ်ရေ။ အနောက်နိုင်ငံမှ အမျိုးသားရို့ရေ အမျိုးသမီးရို့ထက် တရားမဝင် မူးယစ်ဆေးဝါးကိုအကြောတွင်း ထည့်သွင်း သုံးခြင်း ပိုပြုလိဟိပြီး အမျိုးသားတိရေ အကာအကွယ်မဲ့ စအိုနန့်လိင်ဆက်ဆံခြင်း ရို့ ကဲ့သို့ရေ အန္တရာယ် အကြီးဆုံးရေ လိင်ဆက်ဆံခြင်းအပြုအမူရို့ ပြုကတ်ကြောင်း အစီရင်ခံရရေ။ ထိုအပြုအမူတိရေ ယောက်ျား၊မိန်းမ စောင်းနင်းခြင်းကို ဖော်ပြခြင်းဖြစ်ရာ အမေရိကန် အေအိုင်ဒီအက်စ်ဖြစ်ပွားမှု အတိစုမှာ အမျိုးသားတိတွင် ဖြစ်ရေဟူရေမှာ အံ့ဩလောက်ဖွယ် မဟုတ်တော့ပေ။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင်းမှ အမျိုးသမီးတိတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီပိုး ပါဝင်နီရေအပ်တိ လဲလှယ်သုံးစွဲခြင်း သို့မဟုတ် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီကူးစက်ထားရေ အမျိုးသားနန့် ကာမဆက်ဆံခြင်း ရို့မှတဆင့် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ကူးစက် ခံရသူတိ ပိုမိုတိုးပွားလာရေ။ CDC (စီဒီစီ) မှ ၁၉၉၈ တွင်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင်ဖြစ်သည့် ၃၀ ရာနှုန်းရေ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ကူးစက်မှုအသစ်ရို့ရေ အမျိုးသမီးတိတွင် ဖြစ်မည်ဟု ခန့်မှန်းရေ။
အာဖရိကတွင်ကူးစက်ပုံ
editအာဖရိကတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီကို ကာမဆက်ဆံမှုတက်ကြွနိုးကြားရေ လိင်ကွဲဆက်ဆံသူတိ တွင် ပထမဆုံး သတိ ထားမိပြီး အေအိုင်ဒီအက်စ်ခံစားနီရသူတိရေ အာဖရိကတွင် ယောက်ျားတိနည်းတူ မိန်းမတိတွင်လည်း အဖြစ် တိရေကို တွေ့ရရေ။ ခြုံငုံရကေ ကမ္ဘာအနှံ့ ယောက်ျားနန့် မိန်းမရို့အကြား အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ နန့် အေအိုင်ဒီ အက်စ် ပျံ့နှံ့နီမှုမှာ မှန်းချေ ၁ အချိုး ၁ ဟိရေ။[68] အာဖရိကဟိဆာဟာရအောက်ပိုင်းဒေသ တွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီ ဟိသူအရွယ်ရောက်သူတိ ဧ ၅၇% မှာ အမျိုးသမီးတိဖြစ်ပြီး အသက် ၁၅ နှစ်မှ ၂၄ အတွင်း မိန်းမငယ်တိမှာ အမျိုးသားငယ်တိထက် သုံးဆကျော် ကူးစက်ခံနီရဖွယ်ဟိရေ။
အိတ်ခ်ျအိုက်ဗွီရောဂါအကြောင်း
editအိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီဟိသူ အတော်တိတိမှာ အေအိုင်ဒီအက်စ်အဖြစ်သို့ ရောက်မလာသည့်အတွက် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရေ အေအိုင်ဒီအက်စ် ဖြစ်စေရေ အကြောင်းမဟုတ်ချေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရောဂါရေ ရှည်လျားပြီး ပြောင်းလဲနီရေ လမ်းကြောင်းပုံစံဟိရေ။ စက်မှုဖွံ့ဖြိုးရေ နိုင်ငံတိတွင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီနန့် ရောဂါရဟိပြီးကူးစက်ချိန်နန့် လက်တွေ့တွင် ရောဂါထင်ရှားစွာ စတင်လာချိန်ရို့ရေ ပျမ်းမျှအားဖြင့် ၁၀ နှစ်ဝန်းကျင်ခန့် ကြာရေဟု သွေးထဲတွင်ပြောင်းလဲလားသည့် အချိန်ကိုသိသည့် လိင်တူဆက်ဆံသူ ယောက်ျား ရို့အား မျှော်မှန်းလိလာချက်တိ ပြုလုပ်မှုအရ သိရရေ။ အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီကူးစက်ထားသည့် သွေးသွင်းခြင်းခံရသည့် သူတိ၊ မူးယစ်ဆေးအကြောထဲထည့်သွင်းသုံးစွဲသူတိနန့် သွေးမတိတ်ရေရောဂါခံစားနီရသည့် အရွယ်ရောက် သူတိအတွက် ရောဂါလက္ခဏာမပြသိမ်းရေ အချိန်ကာလတိအား အလားတူခန့်မှန်းတွက်ချက်မှုတိကို ပြုလုပ် နိုင်ရေ။ ရောဂါအတိအပြားကဲ့သို့ပင် အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရောဂါဧ လမ်းကြောင်းပုံစံကို လွှမ်းမိုးမှုဟိနိုင်ရေ အချက်အမြောက် အတိ ဟိရေ။ အသက်အရွယ်၊ သို့မဟုတ် လူအချင်းချင်းအကြား မျိုးရိုးဗီဇ ကွာခြားမှုတိ၊ ဗိုင်းရပ်(စ်) အမျိုး တစ်ခုခြင်းစီဧ အစိတ်အတောက်ဖြစ်စေနိုင်သည့်ပမာဏ၊ အခြားရေရောဂါပိုးမွှားတိနန့် ပူးပေါင်း၍ ရောဂါဖြစ်ပွား စေခြင်းကဲ့သို့ရေ ပြင်ပလွှမ်းမိုးမှုတိရေလည်း အိတ်ခ်ျအိုင်ဗွီရောဂါဧ သရုပ်ပေါ်နှုန်းနန့် ဆိုးရွားမှုကို ဆုံးဖြတ် နိုင်ရေ။ ထို့နည်းတူစွာ အရီးရောင်အသားဝါဘီရောဂါ နန့်ကူးစက်ခံစားနီရာရေ သူအချို့ ဥပမာ - အခြားသူတိမှာ အချိန်ကြာ အရီး ရောင်ရေမှ အရီးခြီာက်ခြင်း၊ အရီးကင်ဆာစသည့် အဆင့်ဆင့်ရေ ဝေဒနာရောဂါရို့ ခံစားနီရချိန်တွင် ရောဂါလက္ခဏာ မပြသဘဲ အသားဝါခြင်း တစ်ခုတည်းပြပြီး ရောဂါကင်းသျှင်းနီသူ။ ဆေးလိပ် ရေက်သူတိတွင်လည်း အချို့မှာ အဆုတ်ကင်ဆာ ခံစားရပြီး အချို့မခံစားရခြင်းမှာ တွဲဖက်ထားရေအချက် တိက ဆုံးဖြတ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်နိုင်ရေ။