Wp/rki/ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ

ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ

ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါရေ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတစ်မျိုးဖြစ်ရေ H5N1 ရောဂါပိုးကြောင့် ပင်ဖြစ်ရေ။ ထိုရောဂါပိုးရေ အာရှတစ်ခွင်၌ ပေါ်ပေါက်နီခရေမှာ ရှစ်နှစ်ပင် ဟိခယာဖြစ်ရေ။ ထိုရောဂါပိုးနန့် ထိတွိ့မိရေ လူသားတိအဖို့ အသက် ဆုံးရှုံးရေအထိ အန္တရာယ်ကြီးမားလှရေ။

တုပ်ကွေးရောဂါ

တုပ်ကွေးရောဂါဆိုစွာမှာ လူတစ်ဦးမှ တစ်ဦးသို့ နှာချေပနာဖြစ်စေ၊ ချောင်းဆိုးပနာဖြစ်စေ လီထဲမှတစ်ဆင့် လျင်မြန်စွာ ကူးစက်လွယ်ရေ၊ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါတစ်မျိုး ဖြစ်ရေ။ တုပ်ကွေးရောဂါပိုးတိကို အေ၊ ဘီ (သို့မဟုတ်) စီ ဟု အမျိုးအစားခွဲခြားသတ်မှတ်လီ့ ဟိရေ။ အေ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ ဘဲတိ၊ ကြက်တိ၊ ဝက်တိ၊ ဝေလငါးတိနန့် လူသားတိကို ကူးစက်နိုင်ပြီး အန္တရာယ်အဟိဆုံး ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့ကို မျက်နှာပြင်ပေါ်၌ ပေါ်ထွက်နီရေ ပရိုတင်းအမျိုးအစားတိအရ ခွဲခြားသတ်မှတ် ထားရေ။

ပရိုတင်း haemagglutinin ပါရေ ဗိုင်းရပ်စ်ကို HA ဆိုပနာလည်းကောင်း၊ ပရိုတင်း neura-minidase ပါရေ ဗိုင်းရပ်စ်ကို NA ဆိုပနာ ၎င်း အတိုကောက် သင်္ကေတတိနန့် သတ်မှတ်ခွဲခြားလိုက်ရေ။ သိပ္ပံပညာသျှင်တိက HAA အမျိုးအစားမှ အမျိုးအစားခွဲပေါင်း (၁၆)မျိုးနန့် NA မှ အမျိုးအစားခွဲပေါင်း (၉)မျိုး ဖော်ထုတ် တွိ့ဟိရရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် အေ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမှ တွဲစပ်ပနာရရေ အမျိုးအစားပေါင်းမှာ ၁၆ x ၉ = (၁၄၄)မျိုး ဖြစ်နိုင်လီရေ။ တုပ်ကွေး ရောဂါရေ ကမ္ဘာပေါ်၌ ဆောင်းရာသီသို့ ရောက်ဟိသည့်အခါတိုင်း ပေါ်ပေါက်လာလီ့ဟိရေ။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း တုပ်ကွေးရောဂါပိုးရေ တဖြည်းဖြည်းနန့် သန္ဓေပြောင်းလဲလားလီ့ဟိရေ။

တုပ်ကွေးရောဂါပိုး အမျိုးအစားတိရေ အခြားနှစ်တိက တုပ်ကွေးရောဂါပိုး အမျိုးအစားတိထက် ပိုပနာ ဒုက္ခပီးလီ့ဟိရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တုပ်ကွေးရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရသည့် အရီအတွက်မှာလည်း လူဦးရီဧ့ ၅ ရာခိုင်နှုန်းမှ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းအထိ ကွဲပြားလီ့ဟိရေ။ တုပ်ကွေးရောဂါကြောင့် အသက်အရွယ်ကြီးရင့်သူတိနန့်နာတာရှည်ရောဂါရေတိ သီဆုံးကြရရေ။ နှစ်စဉ် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းလုံး၌ တုပ်ကွေးရောဂါကြောင့် လူဦးရီ တစ်သန်းခန့် သီဆုံးနီကတ်ရရေ။ ကျန်းမာရီးနန့် ပြည့်စုံသူတိအဖို့မူ ရာသီအလိုက် ဖြစ်ပေါ်လာရေ တုပ်ကွေး ရောဂါကြောင့် အသက်အန္တရာယ်ကို စိုးရိမ်ဖွယ်မဟိချေ။ ထိုတုပ်ကွေးရေ အရင် တွိ့ကြုံဖူးခရေ တုပ်ကွေးတိနန့် တဖဲ့ချေမျှသာ ကွဲပြားခြားနားရေဖြစ်ပနာ ကျွန်ုပ်ရို့က ရောဂါကို အတန်ငယ်ခံနိုင်ရည် ဟိနီယာဖြစ်ရေ။

ယကေလည်းသော မကြာမကြာဆိုပိုင် အလွန်ဆန်းသစ်ရေ အေ အမျိုးအစား ဗိုင်းရပ်စ်တစ်မျိုး ပေါ်ထွက်လာတတ်ဧ့။ ဒေပိုင် ဖြစ်ပေါ်မှုကို ပဋိပစ္စည်းပြောင်းလဲလားမှု (antigenic shift) ဟု ခေါ်ဝေါ်သတ်မှတ်ဧ့။ ထိုပိုင် ဖြစ်လာကေ အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးဧ့ ဒဏ်ကို ဇာသူမျှ ခံနိုင်ရည် မဟိကြတော့ချေ။ ထိုကိစ္စကြောင့် အကြီးအကျယ် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုတိနန့် ကြုံတွိ့ကတ်ရလိမ့်မေ။။ ကူးစက်ရောဂါ ဖြစ်ပွားခြင်း (epidemic) ဆိုစွာမှာ လူအများအပြားအား ကူးစက်နိုင်သည့်ရောဂါ ရုတ်တရက် ဖြစ်ပွားလာခြင်းဖြစ်ဧ့။ ကပ်ဆိုက်ရေ (pandemic) ဆိုစွာမှာ အဆိုပါ ကူးစက်ရောဂါရေ တစ်ကမ္ဘာလုံးသို့ ပျံ့နှံ့လားခြင်းပင်ဖြစ်တော့ဧ့။ ၂ဝ ရာစုနှစ်အတွင်းက တုပ်ကွေးရောဂါ ကပ်ဆိုက်မှု သုံးကြိမ်ဖြစ်ပွားခဧ့။ ၁၉၁၈-ခုနှစ်၊ ၁၉၅၇-ခုနှစ်နန့် ၁၉၆၈- ခုနှစ်ရို့တွင် ဖြစ်ပွားခခြင်းဖြစ်ဧ့။ ၁၉၁၈-ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားရေ တုပ်ကွေးရေအဆိုးရွားဆုံးဖြစ်ဧ့။ တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် လူပေါင်း သန်း ၅ဝကျော် အသက် ဆုံးရှုံးခရဧ့။ စာရီးဆရာ ဂျွန်ဘာရီ (John Barry) က ထိုရောဂန္တရကပ်အကြောင်း စာအုပ်တစ်အုပ်ပင် ရီးသားပြုစုခဧ့။

ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ ဖြစ်ပွားမှု

ကျန်းမာရီးပညာသျှင်တိ စိတ်ပူနီကတ်ရေ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါပိုးကြောင့် ၁၉၉၇-ခုနှစ်က ဟောင်ကောင်တွင် ကြက်အကောင်ပေါင်း ထောင်ပေါင်းတိစွာနန့် လူခြောက်ယောက်သေဆုံးခရဧ့။ ဒေတွင် ဟောင်ကောင် အာဏာပိုင်တိက ကျန်ဟိနီရေ ကြက်အားလုံးကို သုတ်သင်ပစ်လိုက်ဧ့။ ကြက်အကောင် ရေပေါင်း ၁.၅ သန်းဟိဧ့။ ထိုပိုင် သုတ်သင်လိုက်မှုကြောင့် ရောဂါဖြစ်ပွားမှု ရပ်တန့်လားတော့ဧ့။ ယကေလည်းသော H5N1ဆိုရေ ရောဂါပိုးရေ ဟိမြဲပင် ဟိနေသိမ်းဧ့။ ၂ဝဝ၃-ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ဟောင်ကောင်၌ အမျိုးသားတစ်ယောက်ရေ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါဖြင့် ကွယ်လွန်ခပြန်ဧ့။ ယပြီးကေ တစ်နှစ်ခန့်အကြာ ၂ဝဝ၄-ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလတွင် တောင်ကိုရီးယား၊ ဗီယက်နမ်၊ ဂျပန်နန့် ယိုးဒယားနိုင်ငံရို့က ကြက်အကောင်ရေ များပြားစွာ သီဆုံးကုန်ကြကြောင်းသတင်းပို့ခကြဧ့။ ထိုလ ကုန်ဆုံးရေအခါ လူ ၂၈ ဦးတွင် ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ စွဲကပ်လာကတ်ပနာ ဖေဖော်ဝါရီလ စောစောပိုင်းတွင် ၎င်းလူနာတိထဲမှ လူ ၂၁ ဦး သီဆုံးခကြဧ့။ ယပြီးကေ အခြားနိုင်ငံတိသို့ ကူးစက်ပြန့်ပွားလားပြန်ဧ့။ ကမ္ဘောဒီးယား၊ တရုတ်၊ အင်ဒိုနီးရှားနန့် လာအိုနိုင်ငံရို့ဖြစ်ကြဧ့။ မတ်လသို့ ရောက်ရေအခါ ကြက်အကောင်ရေပေါင်း သန်း ၁၂ဝ ရေ ရောဂါကြောင့်သီဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် သုတ်သင် သျှင်းလင်းပစ်ခြင်းရို့ကို ခံခကြရဧ့။

ယကေလည်းသော ထိုပိုင် ကြီးမားစွာ ထိန်းချုပ်ရန် ကြိုးပမ်းခပါကေလည်း အောင်မြင်မှု မရခပါချေ။ ၂ဝဝ၄-ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် H5N1 ရောဂါပိုးက နောက်တစ်ကြိမ် ထကြွရေင်းကျန်းလာပြန်ဧ့။ ယခင်က ဖြစ်ပွားခရေ နိုင်ငံတိအပြင် မလေးရှားနိုင်ငံ၌ပါ ဖြစ်ပွားခခြင်းဖြစ်ဧ့။ ဒေတစ်ကြိမ် ဖြစ်ပွားမှုရေ အန္တရာယ်လည်း အလွန် ကြီးမားလှဧ့။ ယိုးဒယားနန့် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံရို့တွင် ကျေးလက်တောရွာတိ၌ လူကိုးဦး ရောဂါဖြစ်ပွားပြီး ထို လူနာတိထဲမှ လူရှစ်ယောက် ကွယ်လွန်ခရဧ့။ အဆိုပါ နောက်ဆုံးသေဆုံးမှုအထိ ရောဂါကူးစက်မှုရေ ကြက်ငှက်မှ လူသို့ ကူးစက်ခြင်းဖြစ်ဧ့။ မနီလာ အခြီစိုက် ကမ္ဘာ့ ကျန်းမာရီးအဖွဲ့ (W.H.O)ဧ့ ပြောရီးဆိုခွင့်ဟိသူပီတာကိုဒင်လီ (Peter Cordingley) က 'ဂုထိတော့ သူရို့ကူးစက်ခံရပုံစာ ကြက်၊ ဒါမှမဟုတ် ဘဲတိ မစင်တိက တစ်ဆင့် ကူးစက်ခံရ ရေဆိုစာကလွဲ ဇာမျှ ပြည့်ပြည့်စုံစုံ မသိရသိမ်းပါ။ သူရို့က ကြက်တိ၊ ဘဲတိ၏ စင်ကို ထိမိ ကိုင်မိကတ်ရေ။ ယင့်လက်နဲ့ ပါးစပ်၊ ဒါမှမဟုတ် နှာခေါင်းကို ရို့ထိမိပြီး ရှူသွင်းမိကြလိမ့်မယ်လို့ ယူဆရစာပါ' ဟု ဆိုလီရေ။

သို့တိုင်အောင် ၂ဝဝ၄-ခုနှစ် စက်တင်ဘာလသို့ ရောက်ရေအခါ ယိုးဒယားနိုင်ငံတွင် အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကြောင့် သီဆုံးခရရေ အသက် ၁၁ နှစ်အရွယ် သမီးဖြစ်သူဧ့မိခင်ရေ သမီးမှ တစ်ဆင့် ကူးစက်ပြီး သီဆုံးခရပြန်ဧ့။ ယိုးဒယားနိုင်ငံဟိ အမေရိကန် ရောဂါထိန်းချုပ်ရီးဗဟိုဌာနမှ ဒေါက်တာစကော့ဒိုဝဲလ် (Dr. Scott Dowell)က 'ယင့်ကိစ္စဟာ လူတစ်ယောက်ကတစ်ဆင့် နောက်တစ်ယောက်ဆီကို ကူးစက်တာမျိုး စတင်ဖြစ်ပွားနီယာလို့ ထင်မြင်မိပြီး ကကောင်း စိတ်ပူလားခရေ'ဟု ဆိုလီရေ။ အကယ်၍ အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ သန္ဓေပြောင်းလဲလားပြီး အခြားတုပ်ကွေးတိပိုင် နှာချေရုံ၊ ချောင်းဆိုးရုံမျှနန့် လွယ်ကူစွာ ကူးစက်နိုင်တော့ မည်ဆိုပါက အဆိုပါ တုပ်ကွေးရောဂါရေ တောမီးလီာင်သပိုင် ပျံ့နှံ့လားတော့မည်သာ ဖြစ်ပါဧ့။ ယကေလည်းသော အခြား ဇာသူတစ်ဦးတစ်ယောက်မျှ ထပ်မံပနာ နီထိုင်မကောင်း ဖြစ်မလာခကြပါ။ 'ယင့်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမှာ ထိထိရောက်ရောက် ကူးစက်စေနိုင်ရေ အရည်အချင်း မဟိသိမ်းပါ' ဟု ဒေါက်တာ ဒိုဝဲလ်က ဆိုလီရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ ကြက်ငှက်တိတွင် အလွန်ကူးစက်လွယ်ကေလည်း ကြက်ငှက်တိမှ လူတိ သို့မဟုတ် လူသားတစ်ဦးမှ အခြားတစ်ဦးသို့ လွယ်ကူစွာ ကူးစက်နိုင်ပုံ မရသိမ်းပါ။

စိုးရိမ်ပူပန်မှု

မေရီလင်းပြည်နယ် ဘီသက်စ်ဒါ (Bethesda) ဟိ အမျိုးသားလုံးဆိုင်ရာ အယ်လာဂျီနန့် ကူးစက်ရောဂါ အင်စတီကျုမှ ညွှန်ကြားရီးမှူး ဒေါက်တာ အန်တိုနီအက်စ်ဖော်စီ (Dr. Anthony S. Fauci)က မျိုးစပ်ထားရေ ကပြားဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည့် နည်း လမ်းတစ်ခုကို သျှင်းပြခရေ။ 'အနာဂတ်ဖြစ်နိုင်ချေတစ်ခုကို စိတ်ကူးနဲ့ ဟောဒီလို မှန်းဆကြည့်ကြရအောင်။ ဆိုပါဖိ။ ကျုပ်က H3N2 တုပ်ကွေးရောဂါပိုး ကူးစက် ခံနေရသူဖြစ်ရေ။ ယင့်ပိုးက လွန်ခရေ သုံးနှစ်ကတည်းကဟိနေခတာ။ ယကေ သာမန်တုပ်ကွေးရောဂါဖြစ်နီသူ ဆိုတော့ ဆိုးဆိုးရွားရွားကြီး နီထိုင်မကောင်း ဖြစ်နီစာလဲ မဟုတ်ပြန်။ နည်း နည်းပါးပါးယာ မအီမသာဖြစ်နီစာပါ။ ယကေလည်း ကျုပ်က အာရှတိုက်မှာ ရောက်နီပြန်ရေ။ ယင့်မှာ H5N1 ဗိုင်းရပ်စ် နဲ့ ထပ်ပြီး ကူးစက်ခံရပြန်ရေ။ ယင့်မှာတင် GENE တွေ အလဲအလှယ်ဖြစ်ပြီး ကပြားမျိုးစပ် ဗိုင်းရပ်စ်တစ်မျိုး ထပ်မံဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ရေ။ ယင့်ကပြားမျိုးစပ်ဗိုင်းရပ်စ်မှာ လူလူချင်း ကူးစက်နိုင်ရေ အရည်အသွေးတွေ ပေါ်ပေါက်လာနိုင်ရေ' ပတ်ဝန်းကျင်၌ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတိ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပျံ့နှံ့နေခြင်းရေ ၎င်းရို့ဧ့ သန္ဓေပြောင်းလဲမှုကို ဖြစ်စေနိုင်လီရေ။ '၁၉၅၅-ခုနှစ်ကစပြီးကြက်ငှက်တွေအတွင်း ရောဂါပြန့်ပွားမှုတွေ ဖြစ်ပွားခစာ အကြိမ်ပေါင်း နှစ်ဒါဇင်ကျော်ခဲ့ယာ။ ယကေလည်း ဂုပိုင် နိုင်ငံပေါင်းကိုးနိုင်ငံမှာ ကြက်ငှက်ပေါင်းအကောင်ရေ သန်း ၁၅ဝ ကျော်သေကုန်စာ ဒါမှမဟုတ် သုတ်သင်ခံရစာမျိုး မဖြစ်ခဖူးသိမ်း'ဟု ဂျီနီဗာဟိ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရီး အဖွဲ့ဧ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ တုပ်ကွေးပရိုဂရမ်မှ ဒေါက်တာ ကလီာ့စတိုဟာ (Dr. Klaus Stöhr) က ဆိုလီရေ။ ၎င်းဧ့အလိုအရ H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ နို့တိုက်သတ္တဝါတိအား သီဆုံးစေနိုင်လီရေ ဘေးအန္တရာယ် ပိုဟိလာပိုင် ဘဲတိကိုပါ ကူးစက်စ ပြုလာခလီပြီ။ ၎င်းရို့ရေ နီထိုင်မကောင်း ဖြစ်မလာကြဘဲ အခြားသတ္တဝါတိထံ ကူးစက်မှန်းမသိ ကူးစက် စေနိုင်စွမ်း ဟိနီကတ်လီရေ။

၂ဝဝ၅ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃ဝ ရက်နိတွင်တရုတ်ပြည်အနောက်ပိုင်း Qinghai ရေကန်၌ဟိနီကတ်ရေ (တစ်နီရာမှ တစ်နီရာသို့ ပြောင်းရွှေ့နီထိုင်လီ့ဟိကြသည့်) ငှက်တိအတွင်း ကူးစက်ရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုတစ်ရပ် ဖြစ်ပေါ်လာခရေ။ ထိုဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို ကနဦးက ကျွန်းတစ်ကျွန်းပေါ်၌သာ တွိ့ဟိခရကေလည်း ထိုဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ လျင်မြန်စွာပျံ့နှံ့လားခလီရေ။ မေလ ၄ ရက်နိသို့ ရောက်ကေ တစ်ရက်ကေ ငှက်ကောင်ရေ တစ်ရာကျော် သီဆုံးနီကတ်တော့ရေ။ မေလ ၂ဝ ရက်နိသို့ ရောက်ရေအခါ အခြားကျွန်းတိသို့ ကူးစက်လားတော့ရေသာမက ငှက်ကောင်ရေ ၁၅ဝဝဝ ခန့် သီဆုံးနီကတ်လီယာ။ ထိုကိစ္စအား သိဟိလိုက်ရမှုအတွက် နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် ကြောက်စိတ်ဝင်စရာ ကောင်းသည့် အကြောင်းအချက်တိ ပေါ်ထွက်လာရေ။ H5N1 ရေ အိမ်တွင်မွေးထားရေ ကြက်နဲ့န့်ဘဲတိကိုသာမက အဂု တောငှက်ရိုင်းတိကို ကူးစက်နေပြီဖြစ်ရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ထိုငှက်တိရေနွေရာသီတွင် Qinghai ရေကန်၌ နီထိုင်လီ့ ဟိကတ်ပနာ ဆောင်းရာသီသို့ ရောက်ရေအခါ ဆောင်းခိုရန် အိန္ဒိယနန့် မြန်မာနိုင်ငံရို့ဆီသို့ ပျံသန်းလား တတ်လီ့ဟိကတ်ရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ လူဦးရီ အလွန်ထူထပ်သည့် နီရာတိဆီသို့ ရောက်ဟိလားနိုင်သည့် အလားအလာတိ ဟိပြန်လီရေ။

အလွန်ကြောက်မက်ဖွယ် ကောင်းရေ ရောဂါပိုး

ဒေဗိုင်းရပ်စ်ပိုး H5N1ရေ အခြားအခြားရေ တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်တိနန့် လုံးဝမတူချေ။ ကူးစက်ခံရသူဧ့ အဆုတ်ထဲသို့ နက်ရှိုင်းစွာ ဝင်ရောက်ထိုးနှက်လီ့ဟိပြီး အထူးတွက်နန့် လူကိုသေစေနိုင်လီာက်သည့် ဘေးအန္တရာယ်ဖြစ်စေရေ။ ထိုဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို တိုက်ဖျက်ရေ Antiviral ဆီးဝါးဖြစ်သည့် oseltamivir (Tamiflu) ရေ စမ်းသပ်စဉ်က အောင်မြင်မှု အလားအလာတိစွာ ကောင်းမွန်ခပါဧ့။ ယကေလည်းသော ရောဂါ လက္ခဏာတိအရ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ခံရကြောင်း သိဟိရပြီး ၄၈ နာရီအတွင်း ထိုကာကွယ်ဆီးကို အသုံးပြုရပါဖို့ ဖြစ်ရေ။

ယင့်ချင့်ကြောင့် ထိုကာကွယ်ဆီးကို အသုံးပြုမည်ဆိုပါက ရောဂါလက္ခဏာကို လျင်မြန်စွာ သိဟိနိုင်ရန် အထူးလိုအပ်လာလီရေ။ နောက်ဆုံးတွင် ဒေတုပ်ကွေး ရောဂါနန့် ပတ်သက်ပနာ ဆောင်ရွက်ရမည့် အကောင်းဆုံးလုပ်ငန်းစဉ်မှာ ရောဂါသျှင်တိကို ကုသရန်ထက် ကြိုတင်ပနာ ကာကွယ်ထားရန်ပင်ဖြစ်တော့ရေ။ လွန်ခရေ ဩဂုတ်လမှ စမ်းသပ်ချက်တိအရ ကာကွယ်ဆီးကို တစ်လအတွင်း နှစ်ကြိမ်ခွဲပနာ ထိုးပီးခြင်းက အကောင်းဆုံး ဖြစ်ရေဟု ဆိုလီရေ။

ရောဂန္တရကပ်နန့် နီးကပ်မှု

လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၃ဝဝ အတွင်းက ကမ္ဘာအနှံ့ ဖြစ်ပွားခရေ ရောဂါကပ်ဆိုက်မှုပေါင်း ၁ဝ ကြိမ်အထိ ဟိခရေ။ အနီးစပ်ဆုံး ကပ်ဆိုက်မှုမှာ ၁၉၆၈-ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားခသည့် 'ဟောင်ကောင်တုပ်ကွေး' ဖြစ်ရေ။ ယကေလည်းသော သိပ်မပြင်းထန်လှပါ။ အဂု ပူပန်ရေကဖြစ်နီကတ်ရသည့် အချက်တစ်ချက်မှာ H5N1ရေ မနေမနား လှုပ်ရှားနေပုံရခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။ အဂုနှစ် နွေဦးရာသီက တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း၌ ဘဲငန်းရိုင်းတိကို ထောင်နန့်ချီပနာ သီစီခရေ။

နွေရာသီကမူ ဆိုက်ဗေးရီးယားဟိ ငှက်တိအတွင်း ဒေဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ပေါ်ပေါက်လာခပြန်ရေ။ လွန်ခရေ မေလက ဂျာဗားကျွန်း အနောက်ပိုင်းတွင် ဝက်အချို့၌ ဒေဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကူးစက်ခံရကြောင်း သတင်းရဟိခပြန်ရေ။ ပိုပနာပင် ရေကဖြစ်စရာကောင်းသည့် ကိစ္စတိ၊ ဂျကာတာမြို့တော်ဟိ ကြက်ငှက်မွေးမြူရီး စခန်းအချို့မှ ကြက်တိရေ နေမကောင်းသည့် ပုံသဏ္ဌာန်မျိုး အလျဉ်းမပြဘဲ ၎င်းရို့တွင် H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတိ ဟိနေကြောင်း စစ်ဆီးတွိ့ဟိရရေဆိုရေ အချက်ပင်ဖြစ်ရေ။ သီနီရီကြက်တိ မဟိတော့ပါက အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ ဇာနီရာဆီသို့ ရွေ့လျားနီကြောင်း သိဟိနိုင်ရန် ပိုပနာ ခက်ခဲလားပေလိမ့်မည်။

ရောဂန္တရကပ်ဧ့ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ကျန်းမာရီးနန့် လူမှုဝန်ထမ်းဌာန ဝန်ကြီး မိုက်ကယ် လီးဗစ်(Michael Leavitt) ရေ ကက်ထရီနာ မုန်တိုင်း တိုက်ခတ်ခံခရရေ မြို့ကြီး ၁၇ မြို့ဧ့ အပျက်အစီးတိကြားထဲ၌ လီျှာက်လားနေရင်း အကယ်၍ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဟိ ပြည်နယ် ၅ဝ စလုံး၌ သဘာဝဘေးဒဏ်တိ ကျရောက်ခရေဟိကေ ဇာပိုင် ဟိလီမည်နည်းဟု တွေးကြည့်မိခရေ။ 'ရောဂန္တရ ကပ်ဘေးကြီး ဆိုက်ရောက်ရေ ဆိုတာက သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာရေ အရီးပေါ်အခြီအနေမျိုးနဲ့ အလွန် ကွဲပြားခြားနားပါရေ။ ရောဂန္တရကပ်ဘေးဆိုက်မယ်ဆိုရင် တစ်နှစ်လီာက် အချိန်ယူပြီးမှ ဖြစ်လာမှာပါ။ ပြီးတော့လဲ နီရာပေါင်း ၅ဝဝဝ လီာက်မှာ တစ်ချိန်တည်းမှာလဲ ဖြစ်ပွားနိုင်ပါရေ'ဟု လီးဗစ်က ဆိုရေ။

H5N1 ရောဂါပိုးရေ နှာချေရုံ၊ ချောင်းဆိုးရုံမျှနန့် ကူးစက်နိုင်တော့မည်ဆိုပါက ကာကွယ်ကြဖို့ ကြိုတင်ပနာ အချက်ပြနိုင်မည့်အချိန် သိပ်တိတိစားစား ရနိုင်ဖွယ်မဟိတော့ချေ။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် နှစ်စဉ်လူပေါင်း သန်းတစ်ထောင်ကျော် လီကြောင်းဖြင့် ခရီးလားလာနီကတ်ရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့်ရောဂါ အမှန်တကယ် ဖြစ်ပွားလာရေဆိုပါက ထိုရောဂါရေ တစ်ကမ္ဘာလုံးသို့ နာရီတဖဲ့ချေအတွင်း ပျံ့နှံ့ရောက်ဟိလား တော့မည်သာ ဖြစ်ရေ။ အကယ်၍ ကမ္ဘာပေါ်ဟိ လီဆိပ်အားလုံးကို ပိတ်ပစ်လိုက်သည့်တိုင်အောင် ရောဂါပျံ့နှံ့မှုမှာ နှစ်ပတ်၊ သုံးပတ်ခန့် နောက်ကျလားရုံမျှသာ ဟိလိမ့်မည်ဟု ကွန်ပျူတာတိနန့် ဖန်တီးကြည့်မှုမှ ဖြေပေါ်ထွက်လာရေ။ ဒေရောဂါဖြစ်ပွားလာပါက လူဦးရီ ၂ သန်းမှ ၇.၄ သန်းအထိ သေဆုံးကြဖွယ်ဟိရေ။ ကိန်းဂဏန်းအမှန်မှာ ထို့ထက်ပင်ပိုပနာ များပြားနိုင်ဖွယ် ဟိရေဟု W.H.O က ဆိုရေ။

ကာကွယ်ဆီး ထုတ်လုပ်မှု

တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် ဆယ်နိုင်ငံထက် မပိုရေ နိုင်ငံတိ၌သာ မိမိနိုင်ငံအတွင်း၌ သုံးစွဲရန်အတွက် ကြက်ငှက် တုပ်ကွေးရောဂါ ကာကွယ်ဆီးတိကို ထုတ်လုပ်ရန် ကြိုးပမ်းနီကတ်ရေ။ သာမန် တုပ်ကွေးရောဂါ ကာကွယ်ဆီးတိရေပင်ကေ အကျိုးအမြတ် ရဟိရန် မလွယ်ကူလှချေ။ ထိုဆီးတိဧ့ သက်တမ်းမှာ တိုတောင်းလှရေကြောင့် နှစ်စဉ် သက်တမ်းကုန်သည့် ဆီးတိကို စွန့်ပစ်နီကတ်ရတွက်နန့် အမေရိကန် ဆီးဝါးထုတ်လုပ်ရီးကုမ္ပဏီတိက ထုတ်လုပ်ရန် လက်ရှောင်ခကြလီရေ။ အဂု ဒေကြက်ငှက် တုပ်ကွေးရောဂါ ကာကွယ်ဆီးကို ထုတ်လုပ်တော့မည်ဆိုပါက မိမိရို့လိုလားသလီာက် လျင်မြန်စွာ ထုတ်လုပ်နိုင်ကြမည်မဟုတ်ပါ။ ကာကွယ်ဆီး ဖော်စပ်ရန် အဆင့်ပေါင်း တိစွာကို ကျော်ဖြတ်ရန် ဟိနီရေကြောင့်ဖြစ်ရေ။ တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် ကာကွယ်ဆီး ထုတ်လုပ်ပီးနိုင်မည့် စုစုပေါင်း ပမာဏမှာ တစ်နှစ်ကေသန်း ၃ဝဝ မျှသာဟိရေ။ လူ ၂ဝ ကေ တစ်ယောက်အတွက် လုံလီာက်ရုံမျှသာ ဟိရေ။

လက်ဟိ ကာကွယ်ဆီးမှာ ရောဂါဖြစ်နိုင်ချေဟိသည့် တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါပိုး သုံးမျိုးကို ကာကွယ်နိုင်ရန် ပေါင်းစပ်ထား ခြင်းဖြစ်ရေ။ ရောဂန္တရကပ် ဆိုက်ရောက်လာပြီဆိုပါက ဒေဆီးဝါးလုပ်ငန်းက ရောဂန္တရကပ် နန့်ဆိုင်ရေ ကာကွယ်ဆီး တစ်မျိုးတည်းကိုသာ အာရုံပြုပနာ ထုတ်လုပ်လားတော့မည်ဖြစ်ရေ။

ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါပိုး ပျံ့နှံ့မှုကို တားဆီးနည်း

ရောမမြို့ဟိ ကမ္ဘာ့ စားနပ်ရိက္ခာနန့် စိုက်ပျိုးရီးအဖွဲ့(F.A.O) မှဒါရိုက်တာ ဒေါက်တာ ဆင်မြူရယ်ဂျပ်ဇီက 'ရောဂါပိုး ကပ်ငြိနေရေ တိရစ္ဆာန်တွေကို သုတ်သင်ပစ်လိုက်တာဟာ ဗိုင်းရပ်စ်ရောဂါပိုး ထပ်မပြန့်ပွားအောင် အကောင်းဆုံး တားဆီးရေ နည်းပါပဲ'ဟုဆိုရေ။ ၂ဝဝ၄-ခုနှစ် နှစ်လယ်က ယိုးဒယားနိုင်ငံရေ စေတနာ့ဝန်ထမ်း ဆောင်ရွက်ပီးသူ လူပေါင်း တစ်သန်းအား နယ်တိသို့ ကွင်းဆင်းပနာ ရောဂါဖြစ်ပွားမှု ဟိ မဟိ စစ်ဆီးစေခရေ။ အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို နှိမ်နင်းရန်အတွက် ကြက်ကောင်ရေ ၃.၅ သန်းကို သုတ်သင်ပစ်ခရေ။ ယိုးဒယားနိုင်ငံတွင်၂ဝဝ၄ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှစပနာကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါပိုးကြောင့် ကွယ်လွန်သူ တစ်ဦးမျှ ထွက်ပေါ်မလာတော့ချေ။

ကာကွယ်ဆီး

ကာကွယ်ဆီး အသုံးပြုနိုင်ရေ။ ၂ဝဝ၄ ခုနှစ်အတွင်းက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနန့် ဘယ်လ်ဂျီယံနိုင်ငံရို့တွင် စမ်းသပ်ချက်တိအရ အဆိုပါ ကာကွယ်ဆီးအား ကြွက်သားထဲသို့ ထိုးသွင်းမည့်အစား အရေပြားမှ အလွှာ ၂ ခုကြားထဲသို့ တိုက်ရိုက်ထိုးသွင်းခြင်းဖြင့် အင်တီဂျင်(Antigen ပဋိပစ္စည်းကို ကြွစေရေပစ္စည်း)အား အသုံးပြုရမှု နည်းပါးလားစေကြောင်း တွိ့ဟိရရေ။ ဆိုလိုစွာမှာ မိမိရဟိထားရေ ဆီးပမာဏကို ၅ ဆအထိ တိုးမြှင့်ပနာ သုံးစွဲနိုင်ခွင့်ရဟိခြင်းပင်ဖြစ်ရေ။

ကာကွယ်နည်း

ရာသီအလိုက် ဖြစ်ပွားတတ်ရေ သာမန်တုပ်ကွေးရောဂါ မိမိတွင် မဖြစ်ရလီအောင် ဆင်ခြင်နီထိုင်ပါ။ ဆရာဝန်က ကာကွယ်ဆီးထိုးရန် လိုအပ်ရေဟု ညွှန်ကြားပါက မပျက်မကွက် လိုက်နာပါ။ အရီးကြီးရေ အခြားအချက်တစ်ချက်မှာ H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ ရဝ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်တွင် သေဆုံးပါရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် မိမိ စားသောက်မည့် ကြက်သားကို စနစ်တကျ ချက်ပြုတ်ပြီးမှသာ စားသုံးသင့်ပါရေ။

H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ အခြားတုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတိပိုင် အသက်ရှူလမ်းကြောင်းနန့် ဆိုင်သည့် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးဖြစ်ပြီး လီထဲမှတစ်ဆင့်ကူးစက်နိုင်ရေ။ ၂ဝဝ၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လကုန်အထိ လူသားတိအတွက် စိုးရိမ်လီာက်အောင်ကူးစက်မှုမျိုး မဖြစ်ပွားသိမ်းပါ။ ရောဂါဖြစ်ပွားသူပေါင်း ၁ဝ၉ ဦးတွင် လူ ၅၅ ဦး သေဆုံးကြောင်းသိရရေ။ လူသားတစ်ဦးမှ အခြားတစ်ဦးသို့ ကူးစက်မှုမှာ ယိုးဒယားနိုင်ငံမှ မိခင်တစ်ဦးတည်း၌သာ ဖြစ်ပွားခခြင်းဖြစ်ရေ။

အကယ်၍ H5N1 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ သန္ဓေ မပြောင်းဘဲ ကူးစက်မှု ပိုပြီးကေဖြစ်ပွားလာပါက အဆိုပါ ဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါပိုးရေ အရှေ့တောင်အာရှတွင် နီထိုင်သူတိအတွက် ကျန်းမာရီးဆိုင်ရာ ပြဿနာတစ်ရပ်အဖြစ်ဆက်လက် တည်ဟိနေလိမ့်မည်။ အကယ်၍ ထိုဗိုင်းရပ်စ်ပိုးရေ သန္ဓေပြောင်းလဲလားရေဆိုပါက မည်သည့် ပြောင်းလဲမှုတိ ဖြစ်လာရေ (ပိုပနာ ဆိုးရွားပြင်းထန်လာမည် သို့မဟုတ် ဆိုးရွားမှုတိ လျီာ့နည်းလားမည်ရို့)ကို သိဟိရန် ခက်ခဲပေလိမ့်မည်။ ဒေအခြီအနေ နှစ်မျိုးအနက် မည်သည့်အခြီအနေမျိုးတွင်မဆို သိပ္ပံပညာသျှင်တိရေ ယခင်က မဟိခ ဖူးသိမ်းရေ နည်းစနစ်သစ်တိ၊ လက်နက်ကိရိယာတိကို ရဟိထားကြပြီ ဖြစ်ရေကြောင့် ထိုနည်းစနစ်တိနန့် ရောဂန္တရကပ် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖြစ်ပွားမလာအောင် တားဆီးပီးနိုင်လိမ့်မည်သာ ဖြစ်ရေ။

ကျမ်းကိုး

• Avian Flu, How Scared Should You Be? by Claudia Cornwall.
• AVIAN FLU, How Scared Should We Be? by Christine Gorman.