Wp/rif/Tifinagh
Gant tfinaɣ sg tirra tizaykutin n umaḍal. Tirra yad, gant tirra timzwura innflulan g ifriqya n iẓẓlmḍ g usggʷas n 1500 dat lmasiḥ. Ggutnt tmitar n tfinaɣ lli ittwaɣzn niɣ iɣman xf iẓṛan d ifran d ismḍal di tmazva , di tmurt n lmɣrib, nttaf tifinaɣ di tmnaḍin am: tinzulin, yagur, tisrfin, lumat n usli. di tgzirin tiknariyin, ittwafa uḍṛiṣ akw iɣzzifn ittwarin s tfinaɣ g yjj n yifri d-amqqran g cutanbir 2006. Ass a, di tmura n mali d nnijir d iffus n dzayr, suln imaziɣn sslmaden tarwa nnsn tirra n tfinaɣ ḥma ad msawaḍn jaratsn. di lmɣrib, sulnt da ssmrasnt tmɣarin tifinaɣ g usfulki d uẓṭṭa d idqqi. Zeg usggʷas n 2003, tkcm tutlayt tamaziɣt, s tirra nnes tifinaɣ , ɣer tinmal n lmɣrib. Tifinagh d tira i zi tarin Imaziɣen n ssaḥra i tsamman ixf nsen Tamaciɣt niɣ Tamahiɣ niɣ Imuhaq x ḥasab agrw i di tirin. Iwdan i wa ijjin zi asen tsemmanthen Tawariq nigh Twareg.
advaf ɣa Tifinagh
editIwdan i ibdan ad arin s Tifinagh ira zedɣen di ccamal n Ifriqya d Tigzirin Tikanariyyin. Iwdan a ira twasamman "Ilibiyyen" di ijj n rwaxt. Ira zedɣen di ijj n tmurt tbadda zi Tigzirin Tikanariyyin ar Misra Zi ccaq. Ɛawad nettnin twahsaban d rjdud n Imaziɣen n idva. X manay enni tria n Tifinagh twasamma Tira n "Talibit-Tamaziɣt" nigh "Libyco-Berber" s Tanglizet.
Di idva, Tifinagh wa iqqim illa gha Tamaheq di ssaḥra. Maca wa zi ayes tirin bu ca rknanec niɣ ca tiwriqin izgaten. Maca zi 2003, IRCAM itbannat am tira n Tmazight n Lmaɣrib. IRCAM ibaddar zi ayes ḥuma atasrehv i rwaxt n idva, am raknanec d sitat x winternet.
L-asvel n Tifinagh
editIjjan attas n nadvariyyat x l-asvel n Tifinagh, am l-asvel Afiniq:
L-asvel Afiniq
editNnadvariya a teqqar billi tira n Imaziɣen, ɣar as izvuren di tira Ifiniqiyyen am aṭṭaṣ n Tiratin i zi itarin iwdan di idva. Tira Tafinniqt (n Ifiniqiyyen) ɣar as ɛrayen 3500 n usuggʷasen.
Ijj n ttafsir n nneɣni iqqa billi isem n Tifinagh s ixf ines isemmar l-asvel Afiniqi. Minzi tawart n "Tifinagh" twahvseb d agraw n "Tafiniqt". Isem a aneggaru zemmar ad iri d'isem n Tafinniqt tawtent.
Maca nnadvariyya a waɣas bu ca n tahvqiq. Waxxa ismawen tmacamabahen, timasrayin zemman ad tirin mfaraqan. Salem Chaker ig itbannan ttafsir afiniq i isem n Tifinagh inna billi isem wa iqqa bu aṭṭaṣ x tamasract. Netta yuca lmital n "La Figue de Berberie", i ag itawin "tazat n tmura n Imaziɣen" niɣ "Tahandct", i wa ɣar as bu l-asvel d Amaziɣ. Ɛawad wa ɣa enneg bu ca n taḥqiq x isem n Ifiniqiyyen. Minzi tzemmar ad tiri billi ira ɣar asen ca n isem neɣnni sebɣa "Ifiniqqiyen", isem i nufa gha L-iɣriq, am Imaziɣen i ten-isemman ibarraniyen "Berber".
Xam lfiraq ig ijjan jira Tafiniqt d Tifinagh:
Afiniq | Rhvaf | Tifinagh n ccaq |
---|---|---|
![]() |
ʾ | |
![]() |
b | |
![]() |
g | |
![]() |
d | |
![]() |
h | |
![]() |
w | |
![]() |
z | |
![]() |
ḥ | |
![]() |
ṭ | |
![]() |
y | |
![]() |
k | |
![]() |
l | |
![]() |
m | |
![]() |
n | |
![]() |
s | |
![]() |
ε | |
![]() |
p,f | |
![]() |
ṣ | |
![]() |
q | |
![]() |
r | |
![]() |
š | |
![]() |
t | |
ẓ | ||
j |