Wp/rgn/Stória dla Rumâgna

VII-III sécul a.C.

I grich j cnuséva za e' fjom Po mèl en prèma d'Gesù Crèst. J aveva e' cumèrz dl'âmbra. E' po dès che j avès fat un pôrt par e' cumerzi navèl a Zirvia, parchè Zirvia la s'cjameva Ficocle , ch'l'è un nom grech.
Int al val de Senio, de Lamôn e de Muntôn, e sora al muntàgn, u j éra j Ombar. Sersina e' fo l'insediamént piò impurtant dj ombar, ch'j à costruì neca Frampùl e Cesena (Furlè no parché l'e' d'e' temp d'j Rumän).
Ravèna l'era a e' cunfên d'una gran val, la Val Padusa, mo l'era nec avsèn a e' mèr. Una pusiziòn strategica.
J Etrosc, cminzipiênd da e' VII sécul a.C., j à colonizè tota la pianura sott'e' Po. E' prèm vilàg l'e' stë Verocc, un paés ch'u j è nec'adés. Rèmin l'è un nom etròsc (ariemena/arimna). J Etrosc j cjapè neca Ravena. J s' è scuntré cun j Ombar? Un's sa: i studios j n'è sicur. J Etrosc j éra bon d'cultivé la vida e pu j éra di brév inzgnir. J fasè di canel artifiziél. La pianura, che préma d'lô l'éra tot un bosc, la dvinté cultivëda.

J arìva i Ẑilt

I Zilt j éra za cnusù in Itaglia: dai Ligur e da j Etrosc. Ma, par una masa d'temp, j n'aveva mai pinsé d'avnì ad abitè aquè. U n'sa incora e' parché d'sta migrazion. Comunque j è vnu zo int'e' V-IV sécul a.C.
Tre populazion al venn a stamzè int'e' teritori rumagnol:

• Boi (j ciapè la campâgna tra e' fjòm Taro e e' Munton);
• Lingoni (d'e' cânt d'e' mèr);
• Senoni (la campâgna d'e' Munton infèn a e' Esino, Nord d'Ancona).

J etrosc j n'puté fé gnint parché j Zilt j éra armè piò d'lô. J Ombar j s' ritiré sora al muntagn. J Zilt j cjapè tot al zité d'j etrosc e d'j Ombar, senza cambiè i nom. J Zilt j n'éra bon d'cultivé la vida e j lasé andè al cultivazion; e j canél j s'impinè ed'tera.

La cunquèsta d'Roma

Infèn a l'an 300 a.C. i Rumèn j avéva cjapè al bot dai Zilt. Mo, int'e' 295 a.C. j fo (fu) bon d'vinzar una gran bataja, la «bataja d'Sentino» (Marche). Dop, la furtòna la cambiè direzion: Roma la vinzè int'e' 284 e 283. I Sénoni j fo s-cjazè; i Lingoni invezi, j avéva pinsè ben d'messars d'acord prèma cun i Rumèn. I Boi j cminzè ad avé paura. Stavolta, j cmandè la pës lô. E tratèt e' fo fat par 50 èn. Int'e' rest dla Rumagna i Rumèn j avanzéva. Int'e' 268 a.C. j cjapè Rèmin. Sol do (du) èn dop, e' fo la volta d'Sarsina. Dop ch'e' tratèt cun i Boi l'éra scadù (233) j Rumèn j cminzè neca ad atachè i Boi. Int'l'èn 224 l'esércit d'Roma e' fasè l'invasion d'e' teritori d'j Boi e pu e' travarsè par la prèma volta e fjom Po. Ma l'intrèda d'Annibale in Itaglia la farmè i prugèt d'j Rumèn, ch'j fasè in temp a costruì una strê nova, la Via Flaminia, da Roma a Fano infèn a Rèmin (218 a.C.). I Zilt i fo i prèm a metas cun Annibale. Ma Roma la fo piò forta neca d'lô. Int'e' 203 la vinzè l'ultma bataja. Dop, i Rumèn turnè a l'atàc d'j Boi. Int'e' 192 j cjapè la zitè ziltica piò grenda, Bona (Bulogna). Roma adès l'éra padrona, sora e sotta e Po. Int'e' 189-88 i Rumèn j fasè la Via Emilia, da Piacenza a Rèmin, indov la s'incuntreva cun la Via Flaminia.