Wp/quc/Yab’ilkech Chagas

Yab’ilkech Chagas on Trypanosomiasis americana, are jun tropical enfermedad parasitaria petinaqchech leprotozoario Trypanosomacruzi. kaya’tajkumaltaq e chikopkab’ixchikech vinchucas. Le kuya’okuk’exrib’ are taqkanimataj le yab’il. Paumajib’almank’otakuya’oonmanqastak’ax, weneruk’a’am: Q’aq’, spojem ganglios linfáticos, q’oxomjolomaj,onspojemjawi’ le ti’omwi. Are taqq’axnaqchi8–12 wuqq’ijle ewinaqke’okpa leqasnimuq’ijolrech le yab’il, xuquje’ pa60–70% wa’ mankuyatawiuna’b’al. Le nik’ajchi30 k’apa 40% chikech le e winaqkanimataj le kuya’o 10 k’apa 30 junab’ chirij le uriqik le yab’il. Wa’ ruk’a’amunimarisanemrechtaq le ventrículosdel corazón pa 20 k’apa 30%, le kuk’amb’ipainsuficiencia cardíaca. Pale 10% kech le e winaqwenekakiriq jun esófago agrandado on jun colon agrandado.

Causay diagnóstico

LeT. cruzi kaya’tajchikech e winaqxuquje’ e nik’ajawajib’ kumaltaqxik’ik’elawajib’ chupadores de sangre rech le ralajupaja Triatominos. Wexik’ik’elawajib’ eta’matalkiwachxarumalkib’i’, ruk’a’am:vinchuca pa Argentina, Bolivia, Chile chi’l Paraguay, barbeiro (le barbero) pa Brasil, pito pa Colombia, chinche pa América Central, chi’l chipo pa Venezuela. Le yab’ilxuquje’ utzkajachruk’ juntransfusión sanguínea, transplante de órganos, ruk’ utijiktaqjastaqtijomkumaltaqchikop, xuquje’ rumalde la madre al feto. Paumajib’al le yab’il le uriqikkab’anikruk’ jun chakub’alkarilnitz’ taqchikoppa le kik’. Le yab’ilnajchikumajimutzka’ilitajikruk’ uriqikanticuerpos chech T. cruzi pa le kik’.

Prevención y Tratamiento

Le uq’atexikruka’amuchupikronojeltaq le vinchucas xuquje’ uq’atik le kityo’nem. Nik’ajchichuq’ab’ rechuq’atikruka’am le unik’oxik le kik’ kojomchechtaqb’aq. K’aparijunab’ manb’anomta jun b’aq. Le k’ak’ taqyab’ilutzkaq’atruk’ taqkunab’al benznidazole on nifurtimox, chiqaskek’amanb’ipa jun ukunaxikwekakojaninaqxak’umanqastaq’alb’alk’u’x are taqwek’iq’ijchikyowajinaqruk’ Chagas le winaq. Wekekojpa le nimuq’ijolrech le yab’ilwenekuq’atunimariktaq le kuya’opa le uk’isb’alucholajil. Benznidazolechi’lnifurtimoxkakiya’ weyab’il jun 40% chikech le e winaq, chi’ltaqjastaqrech le tz’u’mal, mankuk’ulajta le tzantzaq’orxuquje’ k’aqatchech le pamaj.

Epidemiología

Ka’etwechixikchi 7 k’apa 8 millones chikech le e winaqk’o le yab’ilkech Chagas, nab’epaMéxico, América Central chi’l América del Sur. Chikechtaqwa’ xajtajwene 12 500 kamikalchijunab’ par ri 2006. Chikech le e yawab’ wenekojonelmank’otakirajil xuquje’ are sib’alaj e k’o le e yawab’ manketa’mamtajchikiriqom le yab’il. Le kislab’em le e winaqkatajinkak’iyikpataq le k’olib’aljawije’ k’owi le yab’ilkech Chagasxuquje’ chanim e k’o chip a k’itinamitrachi’l europeos xuquje’ EE.UU. Pataqwek’olib’alxuquje’ katajinkek’iyarikk’apa 2014. Le yab’ilxriqitajiknab’emulparijunab’ 1909 rumal Carlos Chagas, le xukojub’i’. Ub’anomk’axchikechman x ata 150 awajib’ jalan wikiwach.