RI MAYAB’ CH’AB’AL
Ch’ab’al Cho ri Uwachulew
Cho ri uwachulew e k’i ch’ab’al kkojik, le kkisolij rij kkib’ij, kkitzijoj che kraj ne’ e k’o 7,000 on 7,100 ch’awib’al cho ri uwachulew, e k’o jujun qas nim kiq’ij yo’m, e k’o chi jujun chik qas ta loq’ kilik; jun ch’ab’al je upetik jas jun ak’al we kawilij we kaloq’aj qas utz kub’ano, e k’u we man kel ta ak’u’x che, we man kawilij taj, kujal ub’e kutzaq rib’. Rumal k’u la uj kujyo’w ub’eya’l, chaqe uj ya’tal wi we kk’iyik we kkowirik we ko ktak’i’k chikiwach jule’ taq ch’awib’al chik, pa qaq’ab’, pa qachomanik, pa qak’u’x, pa qak’aslemal k’o wi uk’aslemal jun ch’ab’al.
Che taq we q’ij kujriqitajik le ch’ab’al e k’i kekojowik e k’i kel kik’u’x kke’tamaj are le Chino Mandarin, le Español, le Inglés xuquje le Arabe. Rech kach’ob’o jas che e are taq wa le ch’ab’al nim ke’ilixik, utz kub’ano kqanik’oj jas kib’anom le kiwinaqil, jas kib’anom le tinamit kekojowik, kawil ri’ che, e jujun kkib’anom k’ex chike jule’ taq tinamit chik, kelq’am le kime’er, kelq’am le kikorti’l, kelaq’am le keta’mab’al, ruk’ wa’ kich’akom uq’ij ub’eya’l le ch’ab’al. Rumal k’u la e k’o winaq kkichomaj che man loq’ taj kqakoj le mayab’ taq ch’ab’al, rumal che man kujuto’ taj, man ujk’i taj kujkojowik, xa ktze’x qawach are kujch’aw pa qach’ab’al.
Mayab’ Ch’ab’al
Ri mayab’ taq ch’ab’al k’o ri kitinamital pa le urewal, pa le utinamit ri Ab’iya’ Yala e k’o juk’al lajuj mayab’ ch’ab’al kkojik, jujun chike kkoj Mexico, Belice, xuquje Guatemala – Iximulew, rech kch’ob’ik jas kib’anom, jawchi e k’o ri winaq kekojowik, kchol ub’ik rij; Belice: chila’ kkoj le Maya Mopan xuquje’ le Q’eqchi’. Mexico: pa we tinamit ri’ keriqitaj le mayab’ ch’ab’al re: Maya Yukateko, Tzeltal, Tzotzil, Chol, Huasteko, Tojolab’al, Chontal, Lakandon, Mocho’. E k’u pa Guatemala – Iximulew; kkoj le: Q’eqchi’, K’iche’, Mam, Kaqchikel, Q’anjob’al, Poq’omchi’, Ixil, Achi, Tz’utujil, Chuj, Akateko, Popti’ on Jakalteko, Ch’orti’, Poqomam, Awakateko, Sakapulteko, Sipakapense, Uspanteko, Tektiteko, Itza’, Mopan xuquje’ le Chalchiteko.
Ub’eya’l ri Mayab’ taq Ch’ab’al
We kujqaj che rilik, we kujnaki’ che uchomaxik, qas ta kimak le winaq jeri’ kkichomaj, sib’alaj kiriqom k’ax, sib’alaj tze’m kiwach. Rajaxaxik kna’taj chaqe che uj uj rech le ch’ab’al rumal che qech uj le ch’ab’al, qatyo’jal qib’, qanuk’um qib’.
