Tlahtohcayotl Mexihco no Mexihcotlalli (Caxtillantlahtolli: Estado de México, Otontlahtolli: Lēngu M'onda huan Mazahuahtlahtolli: Ts'ibonro). In tlahtohcayotl ipan Mexihco ca. Tollohcan Lerdo itecuacan ompa Tlahtohcayotl Mexihco, quipiya 16 onohuayan ihuan 125 altepecalpolmeh.
Cuaxochtia canahpa mictampa ica Hidalgo ihuan Querétaro, canahpa huitztlampa no Guerrero, Morelos ihuan Altepetl Mexihco, canahpa iquizayampa no Puebla ihuan Tlaxcallan canahpa icalaquitlampa no ihuan Michhuahcan.
Tlaltocaitl edit
"Mexihco" quitoznehqui "Mexihtli" ahnozo "Mexihtin" ihuan "-co" zanyeno campa. Quilmach ce aztecatl yaoquizqui in ompa Chicomoztoc. Ahnozo, occequintin quihtoa cah zanyeno Mētztli īxīc, auh ipampa oncan motoca "Mexihco".
Axcan Caxtillahtolcopa mohcuiloa "Mexihco" iuhqui México; Caxtillan mohcuiloa Méjico.
- Mazahuahtlahtolli: Ts'ibonro
- Otontlahtolli: Lēngu M'onda
Huehcapatlahtolyotl edit
Nican tlalpan ochantili catca 35,000 x.C., achcauhtlacatl amini tlen neminiaya ic xi nextia tlacualli, xochihcualli, yolcah huan tanelhuayotl. Inin chaneh motenehua Tepexpantlacatl, ce achcauh ochantiaya in Ixachitlan cemantoc tlalli, yehhuatin oaminiayah, omichhuayah ihuan opepeneyah xochihcualli. Huehuehtlacah toltecatl catca, ce quetzaltlamantli otlachiuh ompa axcan Tequixquiac, in ixcoyametl ipampa quetzcuitlaomitl ihuica huecauhtic yolcatl axcan polihuilli (inic cē toltecayoh nonotzalli ipan Mexihco). In macehualli ixachitecah ochantih inonque tlalpan itech 22,000 a.X. xiuhpan icampa, ochantih quemeh pepenani itech xochihcualli ihuan amini itechcopa elepantzoyomeh, tlacaxolomeh occequintin tecuaniyolcah.
In Īxtlahuatl Ānāhuac ochanti īhuīc 800 X.c īcampa in chānehqueh motōcātia chīchīmēcah. Yehhuāntin ōquetzqueh cē huēyi āltepētl quihtōznequi zatepan xihuitl īcampa mēxihcah quēmeh Teōtīhuacān. Inīn āltepētzin tlahcopa āltepētiuhtic in ōmpa Ānāhuac īxquichi huēyōtl in iyuh tōltēcayehyehcolizcāyōtl. Teōtīhuahcān ōcalchiuh ic tlaxohtlalmachiotl ihuicpa ayamictlampa canah huitztlāmpa motōcāyotia īcampa mēxihcatl Miccaohtli 4 km huehca, īātōya āxcān motenenehua San Juan opanoc īhuīc in Tōnatiuh īquiziyāmpa canahpa īcalaquiyāmpa.
[[Īxiptli:Mexico0047.jpg|thumb|left|250px|Teōtīhuacān.]]
In calli ocachi tenyoh nicān, In altepetiliztli, teopantli Quetzalcōātl, Miccaohtli, Tōnatiuh teōcalli, Mētztli teōcalli īhuān tecpan Quetzalpāpalōtl; in yuh cacalpōlli Tepantitlah, Tetitlah īhuān Ātetelco occequin āltepētl Tlālmīmilolpan, Xolalpan, Xiuhhuinco, Ocoyacac īhuān Huapalcalco.
Quipiya occequintin huehcāuh āltepētzacualli īhuīcpa otontecah tlahtohcāyōtl motenehua Huauhmanco, occe īhuīcpa matlaltzincatl tlahtohcāyōtl in ōmpa Tōllohcān quemeh Teōtenanco, Iztapan īhuān Calixtlahuahcān īhuān chīchīmēcatl tlahtohcāyōtl in ōmpa Tetzcohco, oaltepetlati occequin altepetl Tetzcohco, Huexotlah, Ācaquilipan īhuān Tēuctzinco ihuan Tlālpacoyān.
In xiuhpan 1430 ihcuac mēxihcah oquipololohqueh Ixtlahuacān Ānāhuac oaltepetlali occequintin altetepetzacualli in ompa Malinalco, Tenayohcān, Tlālnepantlah, Nāuhcalpan, Acozac īhuān Chimalhuahcān. Nochi tlālli otlapachouh īpampa mēxihcah iximpa in Ātēzcātl Tetzcohco īhuān ātēzcātl Tzompanco.
Caxtiltecah oquipololoh mēxihcatl huēyitlahtohcāyōtl in xihpan 1523, in Francisco teōpixqueh otlapehualtih in teōmachtiliztli canahpa macehuallācah, ahquihuantin aquinqueh otlaquetzqueh in teōcaltzacualli quemeh San Luis Obispo Tlālmanalco, Teōpixqui Diego de Velázquez ocalti teōpantli īpan Oztoticpac motenehua San Miguel Chalmān in xiuhpan 1683, altepemaitl quenin āztēcah oteotih huehuēcāuhtic teteoh. In caxtiltecah teōpixqueh otlaixpololoh huehuehcauh teteōpantli īhuān yehhuantin yancuīc teōcalli īpan inionqueh. Zantepan xiuhpan oacicoh San Agustín Teōpixqueh, yehhuan ocalticoh San Agustín teōcaltzacualli īpan Acōlmān, īhuān San Ignacio teōpixqueh otlaquetzqueh Teōcaltzacualli Tepotzotlān noyuhqui aohcalli. Nicān oquipiya huēyi āmatlahcuiloh īhuīc caxtillāntlahtōllli ītoca Sor Juana Inés de la Cruz ochanti īpan San Miguel Nepantlah atzatlān tletepētl Iztāccihuātl īhuān Pōpōcatepētl. Yehhuatl huēyi cihuātl cenca cuāyolloh.
Caxtiltēcah ocaltih miactin caltequitl nochi tlālpan, nicān opixcayiti neucmetl pixcayōtl, tlayolpixcayōtl, xocomecapixcayōtl, īhuān nic cuacuauhpixcayōtl. Mīllacah oicnoti īcpampa reformas borbónicas ihuicpa Yancuīc Caxtillān īpan nāhuatilli in xiuhpan 26 diciembre 1804. La guerra de independencia ococotona in tlalli īhuān mīlpixcayōtl, caxtiltēcah otlachiuh in provincia Mēxihco īca tepitizin āltepētlālpan.
Ihcuac Yancuīc Caxtillān independiente īhuīcpa Caxtillān, otlachiuh in tlahtohcāyōtl Mēxihco in xihuitl 2 Tlayēti 1924, āltepētl Mēxihco ītēcuacān īcampa inic chicōme nāhuatilli īhuīc mēxihcatl āmoxnāhuatilil. In xiuhpan 1825 Tetzcohco ītēcuacān ōcatca, in 15 Tlachicuēiti 1830 Tōllohcān ītēcuacān ōcatca. Īāltepēuh Ācapōlco, Āpan, Atocpan, Cimapan, Cuauhnāhuac, Cuauhtitlan, Cuauhtlan, Chalco, Chilapan, Huexotlān, Huēyichiyapan, Ixtlahuacān, Mēxihco, Otompan, Tematzcaltepēc, Tetzcohco, Tlachco, Tlālnepantlah, Tōllān, Tōllāntzinco, Tōllohcān, Tzacualtipan, Tzompanco, Xīlōtepēc, Yauhtepēc īhuān Zōltepēc.
Inic ce ilexiuhxayoh ihuic Tlahtohcāyōtl Mēxihco, 1832 icampa xi tlachihua Mēxihco Tēcuācān, ixexeliuh in altepetiliztli Xōchimīlco, Iztacalco, Iztapalāpan, Coyōhuahcān, Tlālhuac, Cuauhxīmalpan, Āzcapōtzalco ihuan zannō Tlālpan xiuhpan 1835. Luego inic ome ixeliuhcayoh ihtic xi tlachihua Tlahtohcāyōtl Guerrero, ixexeliuh in altepetiliztli Ācapōlco, Tlachco ihuan Chilāpan, inic yei ixeliuhcayoh ic xi tlachihua Tlahtohcāyōtl Hidalgo, ixexeliuh in altepetiliztli Tōllān, Tōllāntzinco, Āpan, Atocpan, Huexotlan, Hueychiyapan, Cimapan ihuan Tzacualtipan; in altepetiliztli Calpōlalpan ihtic Tlahtohcāyōtl Tlaxcallān ihuan último inic nahui ixeliuhcayoh ic xi tlachihua Tlahtohcāyōtl Morelos, ixexeliuh in altepetiliztli Cuauhnāhuac, Yauhtepec īhuān Cuauhtlan.
Tlalcemanahuayotl edit
Tlahtohcayōtl Mexihco cuaxochtia canahpa mictlampa ica Hidalgo ihuan Querétaro, canahpa huitztlampa no Guerrero, Morelos ihuan Mexihco Tecuacan, canahpa iquizayampa no Puebla ihuan Tlaxcallan canahpa icalaquitlampa no ihuan Michhuahcan. Tlahtohcayotl Mexihco itlaixpayo ca 21,355 Template:Km2.
Tepetiliztli edit
[[Īxiptli:Nevado de Toluca.jpg|left|thumb|250px|In tletepetl Xinachtecatl, Tlahtohcayotl Mexihco.]] Mexihco ca cē tepētlatic tlālli. In Nāntepētlah Cihuātlāmpa. In Centlazotl Yancuītletepētic, Popōcatepētl, tletepētl ahciqui ahco in Mēxihco Tlahtohcāyōtl, Morelos īhuān Puebla. Achi ahuīc īpalax in Tlamahtlācōnti 15, 2000 xihuitl. Iztaccihuātl, itōcā cē tletepētl ahciqui ahco in Tlahtohcāyōtl Mēxihco īhuān Puebla. Xinachtēcatl, ahnōzo "Nevado de Toluca", tletepētl ahciqui in ompa Tollocan.
Yeyāntli edit
Tlahtohcāyōtl Mēxihco quimpiya miaquīntīn yeyāntli xiuhpan. Nicān yeyāntli ahneneuhqui mochi Mēxihco, inōn tlācatiyān īca mediterráneo yeyāntli īca miaquīntīn tepēmeh, in xopantlān ahmo quiyahuitl īca ixachi tōnayoh īpan aco temperatura. Nicān Tlahtohcāyōtl Mēxihco huacqui īhuān tepēyoh īca chicāhuac ehēcatl īhuīcpa Lerma ātōyātl quemeh tlahtōcāyouhtic cuauhtlah Sierra de las Cruces in ōmpa Ocoyoacac. Nochipa tepētlampa quipiya miac cuauhtlah cepayauhtic. In mēxihcatencalīxcuātl īca Michoacán, Distrito Federal ihuan Morelos in ixtlahuatl cah, cē yeyāntli cenca tepēyohtic in iuh Sierra Madre Calaquiyampa īhuān Sierra Nevada, tlein atlacomolli quipiya ixachi ātl ātemoctli iuhcāyōtl īhuān ātōyātl īpan tlani temperatura.
Yōlcatiliztli edit
Template:Main Nō xiquitta Mēxihcah totomeh quemeh cuāuhtli, tzopilōtl, centzontli, ahnozo yōlcah coyōtl, māpachtli, miztli, cuechcōātl, āyōtōchtli, āxōlōtl īhuān occequīntīn.
No xiquitta edit
Amoxtiliztli edit
- This article was copied from Huiquipedia nah:Altepetl Mexihco; The reason for copying inside Incubator from Huiquipedia (nah) is to improve the reaction and adapt to the spelling and grammar of Classical Nahuatl language.