Template:Tlacatiyan ixeliuhca Altepetl Mexihco (Template:Es2 Ciudad de México; Template:Ot2 Hnini M'onda; Template:Maz2 Jñiñi B'onro; Template:Mix2 Ñuu Ko'yo) ca in Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl itecuacan. Itoca in achi Altepenanyotl Mexihco ipan Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl, Altepetl Mexihco ahciqui in Mexihco Tecuacan, in Tlahtohcayotl Mexihco ihuan in tlahtohcayotl Hidalgo.
Mexihco inic ome hueyic altepetl ompa Tlalticpac cah, auh in altepetl ica ocachi caxtillahtohqueh, ihuan ocachi macehualchanehqueh nican cah.
Tlaltocaitl
editthumb|left|120px|Mēxihco Tenochtitlan ialtepemachiyo. "Mexihco" quitoznehqui "Mexihtli" ahnozo "Mexihtin" ihuan "-co" zanyeno campa. Quilmach ce aztecatl yaoquizqui in ompa Chicomoztoc. Ahnozo, occequintin quihtoa cah zanyeno Metztli ixic, auh ipampa oncan motoca "Mexihco".
Axcan Caxtillahtolcopa mohcuiloa "Altepetl Mexihco" iuhqui Ciudad de México.
Occequin macehuallahtolcopa motenehua;
- Mixtecatlahtolli: Ñuu Ko'yo
- Mazahuahtlahtolli: Jñiñi B'onro
- Otontlahtolli: Hnini M'onda
Huehcauhtica motenehua in Calpolli Tlahtoloyan (caxtillantlahtolcopa: Distrito Federal) catca ihtoa inin altepetl canahpa 2014 ihcuac ce congreso quitoznequi Tlahtocayotl Altepetl Mexihco.
Tlalcemanahuayotl
edit[[Īxiptli:Cumbres_del_Ajusco.jpg|200px|thumb|left|In tepetl Axochco.]]
Altepetl Mexihco itoca Mexihco itecuacan. Altepetl Mexihco tlatēctli in tlahcopampa in Mexihco tlacatiyan. Cuaxochtia in mictlampa ica in Tlahtohcayotl Mexihco ihuan huitztlampa tlahtohcayotl Morelos. Quipiya 1,479 km² in tlahtohcayotentli in mohtlamantiliah ipan cempohualmatlahtli omome: in huitztlampa in Tepehuahcan Chichinauhtzin, noihqui Apanco Xochimilco ihuan in hueyi tepetl Axochco ica 3930 m. tliltetl ocachi cuauhuic ipan Mexihco Calpolli Tlahtoloyan, in ompa mictlampa Tepehuahcan Guadalupe; ihuan in tlapcopa in Ixtlahuahcan Mexihco ihuan in centettihuitz in Sierra Nevada. In tlacatiyan itlaixpayo 5 375 m.
Huehuehcauhtica nican, quipiaya ce hueyatezcatl quitoznequi Atezcatl Tetzcoco ica nauhcoyonqui, in ocachi cuauhtic catca Atezcatl Xochimilco, occequin, Atezcatl Tetzcoco ihuan xocoyoc Atezcatl Tzompanco catca. Tlalhuacticpac omitztlaquetz in Altepenanyotl Mexihco.
Yolcatiliztli
editNo xiquitta Mexihcah totomeh quemeh cuauhtli, tzopilotl, centzontli, ahnozo yolcameh coyotl, mapachtli, miztli, cuechcoatl, ayotochtli, axolotl, zacatochin ihuan occequintin.
Huehcapatlahtolyotl
editthumb|left|150px|Amoxtli Mendocino ihuan in īāltepētlacauh. In Ānāhuac Tlahuelmayān ōchantiaya īpan huēhuetlācah in ītōcā tlācatl Tepeixpan. Huēhuehtlācah Neandertal.
In Achto tlācah īpan in Ānahuac, in cuicuilcah cana huitztlampa catca, yehuan otlachiuh ce yohualtic tzacualli motocayotica Cuicuilco, ihcuah ce tletepetl motenehua Xictli otzatz ihuan tleatoyatl cubrió in āltepētl.
Altepetzintiliztli
editAztēcah ōāltepētlaniah Mēxihco Tenōchtitlan, āltepētzīntiliztli 18 ic ēyi mētztli, 1325 Template:2casa cē ānepantlālpan ātēzcatl Mētztli īapan. In āltepētl cah azqui ōmpōlōah ihcuāc caxtiltēcah tēpēhuanih ōhuāllāh, īpan 1519 Template:1caña auhoc 1521 Template:3casa xihuitl. Īpan 1524 Template:6casa xihuitl, in caxtiltēcah quiāltepētlaniah "municipalidad" Āltepētl Mēxihco, ītōcā "México Tenustitlan", auh, īpan 1585 Template:2casa xihuitl "Ciudad de México".[1]
Īpampa huēyi zahuatl, ōmomiquilitzino in tlahtoāni Cuitlahuactzin. Quinihcuāc, ōmotlahtōcatlalitzino Cuauhtēmoc iuh intlahtōcatzin Mēxihco Tenōchtitlan.
In caxtiltēcah tēpēhuanih ōquixitiniah Mēxihcah īpan Tlachicuēyi 13, 1521 Template:3casa xihuitl.
Macuilpohualxihuitl XIX
edit
Zatepan in tetlahtlacollazaliztli[2] , in Āltepētl Mēxihco catca icua del Estado de México. Ipan 18 de noviembre 1824 in Congreso otlachiuhquihtoznequi ce calpōlli tlahtōlōyān, xomolli[3] ca quicelizquia in huelitiliztli nenechicolizotl. In tlalli[4] del Distrito Federal omochiuh ica Āltepētl Mēxihco ihuan occequin chicuace altepecalpolli: Tacuba, Tacubaya, Azcapotzalco ihuan Mixcoac xiuhpan 20 de febrero 1837.
Macuilpohualxihuitl XX
editMēxihcatl Icnīuhyāōyōtl ōmopēuh īpan 1910 Template:2conejo auh ōquitlami 1917 Template:9casa xiuhpan.
Zātēpan īpan Tlachiucnāuhti 19, 1985 Template:12casa ōquichīuh in huēyi tlālollīniliztli. Ōhuetz huēyi cacaltin īhuān miaquīntīn tlācah ōmicqueh.
Macuilpohualxihuitl XXI
editIn achcauhtepachoani īpan Āltepētl Mēxihco, Marcelo Ebrard cah īhuīcpa 2006 Template:7conejo xihuitl.
Chicahualiztli ihuan tepacholiztli
editthumbnail|200px|right|Tecpan Altepetl Mexihco.
Altepetl Mexihco ca xeluihca 15 ixiptlahyotiliztli, iteiquini Miguel Mancera motenehua caxtillantlahtolcopa jefe de gobierno.
| Teitquini | Cahuitl |
|---|---|
| Rosario Robles | 2003-2006 |
| Andres Manuel López Obrador | 2006-2009 |
| Marcelo Luis Ebrard Casaubón | 2009-2012 |
| Miguel Mancera | 2012-2016 |
Altepetl Mexihco ixeliuhca
edit| Altepetl Mexihco ixeliuhca | |||
| center|300px | |||
| Ixiptlahyotiliztli | Chanehqueh (2010) | Tlaixpayotl (km²) | |
| Altepetl Mexihco | 1.479 | ||
| Álvaro Obregón | 727 034 | 96,17 | |
| Āzcapōtzalco | 414 711 | 33,66 | |
| Benito Juárez | 385 439 | 26,63 | |
| Coyōhuahcān | 620 416 | 54,4 | |
| Cuauhxīmalpan | 186 391 | 74,58 | |
| Cuāuhtemōc | 531 831 | 32,4 | |
| Gustavo A. Madero | 1 185 772 | 94,07 | |
| Iztacalco | 384 326 | 23,3 | |
| Iztapalāpan | 1 815 786 | 117,00 | |
| Magdalena Contreras | 239 086 | 74,58 | |
| Miguel Hidalgo | 372 889 | 46,99 | |
| Mīlpan Tlacpac | 130 582 | 228,41 | |
| Tlāhuac | 360 265 | 85,34 | |
| Tlālpan | 650 567 | 340,07 | |
| Vesnustiano Carranza | 430 978 | 33,40 | |
| Xōchimīlco | 415 007 | 118,00 | |
Tequitiliztli
editthumbnail|200px|right|Altepetl Mexihco.
Altepetl Mexihco, ce altepeticpac ica hueyic tequiyotl ipan tlacatiyan Mexihco. Occequintin mēxihcah huēyi tequipanoltin in tlalpixcayōtl īhuīpan cintli, tlālcacahuatl, āhuacatl, chayohtli, chīlli, nohpalli, ochonetli, xonacatl, limonxocotl, nōhuān pitzopixcayōtl, tōtōlpixcayōtl, ichcapixcayōtl, cahuayōpixcayōtl, cuacuepixcayōtl, tentzonpixcayōtl, pipiyolpixcayōtl, īnōmpan coyonimatiliztli.
Āltepētl Mēxihco cē tequiyōtl īpan Ixachitlan ītech temocpan. In yacaticac tequiyotl in ahuicyaniliztli ic cualli yeyantli īpan itentli Mediterraneo Hueyatl. In Santa Fe hueyic centro financiero.
Chanehmatiliztli
editthumb|200px|left|Āltepētl Mēxihco īhuēyāltepētini tlacāuhtli. In Āltepētl Mēxihco quipiya cē tlaltentli 749,11 km² īhuān ce tlacaliztli itechcopa 12.392 chanehqueh (Censo INE xihuitl 2002), īca 1,4% īpan nicān región īhuān cē densidad 16,54 hab/km². Inin nochintin chanehqueh, 5.952 cihuah cah (76,33%) īhuān 6.440 tlācah cah (51,97%). Cē 23,67% (2.933 chaneh.) in tlācamilqueh, īhuān cē 76,33% (9.459 chaneh.) in āltepētlācah
Altepetl Mexihco itlahtolhuan
editIn ahmo cah nahuatīllahtōlli Mēxihco. Caxtillāntlahtōlli tēl, motlahtoa iuh de facto āchcāuhtlahtōlli auh 92% chānehqueh quitlahtoah. Huēynahuatīlli īhuīc Mācēhuallahtōltin tēl, piya mochīntīn mācēhuallahtōltin motlahtoa Mēxihco, īhuīc tleinzāzo chānehqueh tlapōhualli, cualli iuhquin Caxtillāntlahtōlli canah motlahtoa auh mācēhualtin hueliti ihcuiloa achcauhtlahcuilōlli īntlahtōlcopa. Caxtillahtōltica, nahuatīlli tōcā -achi 60 tlahtōltin- tlācatiyān tlahtōltin. Inīn piya mochīntīn Ixachitēcah tlahtōltin tleinzāzo chīhualiztli; quitōznehqui, piya nō ahmācēhualtin Mēxihco. Ic, Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas piya Quicaputlahtōlli ōquichīuh īhuīcpa TCI, Mēxihco icpiya ixachi Caxtillāntlahtōqueh īca ōmpa tlahtōlqueh tlein ōnto Caxtillāntlahtōlli tlācatiyān, auh ica ⅓ mochi Caxtillāntlahtohqueh Cemānāhuac.
In tlahtōlli motlahtoa īpan Mēxihco cah Nāhuatlahtōlli, Mayatlahtōlli, Mixtēcatlahtōlli, Tzapotēcatlahtōlli, Otontlahtōlli, Mazāhuahtlahtōlli, Michhuahcatlahtōlli īhuān occequīntīn. Occequīntīn Europan tlahtōlli Inglatlahtōlli, Yidishtlahtōlli, Alemantlahtōlli, Franciatlahtōlli, Catalantlahtōlli, Galiciatlahtōlli īhuān Rumanitlahtōlli.
Neltococayotl
edit
Cuix yectel xihuitl, in achtocaxtiltoc tlācatl neltoquiztia īpan īcel teōtl tlachīhuani cemānāhuatl motenehua Ōmeteōtl ahnōzo Moyocoyani, mayātlācah motōcāyotia K’uh ītech occequīntīn ītōcāhuān.
Huēhuehmēxihcatl teōneltococāyōtl poliuhqui cenca iciuhcac catca īpampa catolicismo romano, mācēhualtin ahmō ōneltoqui mochololih canahpa ohuitepētitlān īhuān occequīntīn tlaihiyōhuatilocque zannō Santo Oficio (Caxtillān Atlācayōtl). Ihcuāc caxtiltēcah ōmpēhua mā xicristiania canah mācēhualtzintin zan motlamati Catolico teōneltococāyōtl quēmeh cristianoyōtl, mātēl in teōpixqueh tlamatizqiazque tlein ōyeyah occequīntīn cristianomeh ītōcā lutero tlalnetoqui in ompa Mixcoac, ortodoxo tlalnetoqui in ompa Peñón de los Baños, īhuān inglatlālpantlalnetoqui ompa Polanco.
Axcan inonqueh calpolli itech Mahomayōtl, judioyōtl in ponpa Polanco, Huehuehcauh Altepetl Mexihco īhuān cristianoyōtl īhuīcpa huēytlahtōlāmoxtli īpal Fray Alonso de Molina, yeh ōquihcuilo Iudioyotl nozo Iudiocayotl, Mahomayotl auh Christianoyotl.
Tequichihualiztli
editthumb|200px|Tecpan Bellas Artes. thumb|right|200px|Mihtohtli "Chinelo".
Altepetl Mexihco ce altepetl ican mochi tlacuicuiliztli īpan Centlalticpac quihto Tlaquitcayotl ipan Tlachihuatlacayatl ipan Tlahtohcayotl Mexihco; ixquich tlamatocac toltecayotl, yoliztli ipan ahmo tlamatocac toltecayotl iuhqui tlacualcayotl, macehualmihtotiztli, macehuallahtoliztli.
Macehuallotl
editĀltepētl Mēxihco cē āltepētl īcan mochi tlacuicuiliztli īpan Centlālticpac quihto Tlatquicayōtl īpan Tlachīuhcāyōtl īpan Mexihco; ixquich tlamatocac tōltēcayōtl in ōmpa Mexihco huitztlāmpa, yōliztli īpan ahmo tlamatocac tlachīhualiztli iuhqui tlacuālcāyōtl, mācēhualmihtotiztli, mācēhuallahtolloliztli.
In mitohtli, cē mihtotli īpan Xochimilco, tlācah īhuān cihuah mihtōtia tlanāhuahquez zan cen cuīcayōtl īca mecahuehuetl, panhuahuetl īhuān tlapitzalli.
In yohuālmitohtli "Chinelo", ilhuitl īpan huēyāithualli Xochimilco iteopan.
Tlatzohtzonaliztli
editMiac tlatzohtzonaliztli cah inin altepemeh iuhqui banda, cumbia, balada ahnozo tlatlamantic.
Momotlalcayotl
editIn momotlalcayotl ipan Altepetl Mexihco cah ipampa xopatoltiliztli (ihuicpa in xiuhpohualli XX), chiquiuhpatoliztli, omemalacaztli, tenis, mapatoltiliztli, ihuan momotlacayotl itech tepozcuaitl.
Altepetl Mexihco oquipiya cemanahuac tlamahuichihuanih ipan momotlalcayotl quemeh: xopatiliztli, mapatoltiliztli, hockey patines, amapatoltiliztli, acalpamitl, taekwondo, tenis, atletismo, triatlón, aquizaliztli, windsurf, golf, motociclismo, rally, ciclismo, ocachi axcan, Fórmula 1 ihuan quiquiuhpatoltiliztli.
Icniuhcayo Altepetl
editAltepetl Mexihco ca icniuhcayotl ica ininqueh altepetl.
| Altepetl | Tliltetl | Tlacatiyan | Xihuitl |
|---|---|---|---|
| Los Angeles | California | Template:USA | 1969 |
| Nagoya | Aichi | Template:JPN | 1978 |
| San Salvador | San Salvador | Template:SLV | 1979 |
| Madrid | Madrid | Template:ESP | 1983 |
| Cuzco | Cuzco | Template:PER | 1987 |
| Berlin | Berlin | Template:DEU | 1993 |
| Seul | Seul | Template:KOR | 1993 |
| La Ahuana | La Ahuana | Template:CUB | 1997 |
| Altepetl Cuauhtemallan | Cuauhtemallan | Template:GTM | 1998 |
| Dolores Hidalgo | Guanajuato | Template:MEX | 2008 |
| Cádiz | Andalucia | Template:ESP | 2009 |
| Pequin | Pequin | Template:CHN | 2009 |
| Estambul | Estambul | Template:TUR | 2010 |
| Rosario | Santa Fe | Template:ARG | 2010 |
| São Paulo | São Paulo | Template:BRA | 2011 |
No xiquitta
editAmoxtiliztli
edit- García Escamilla, Enrique, Historia de México (Mexihco ihuehcapatlahtolyo), tlahcuilohua nahuatlahtolli ihuan Template:Es2 , otepoztlahcuiloc ipan Altepetl Mexihco, Plaza y Valdés Editores, 1991.
- This article was copied from Huiquipedia nah:Altepetl Mexihco; The reason for copying inside Incubator from Huiquipedia (nah) is to improve the reaction and adapt to the spelling and grammar of Classical Nahuatl language.
Toquiliztequitl
edit- ↑ Template:Cite web
- ↑ In tlahtolli tetlahtlacollazaliztli, tlatolcueptli ica españatlahtolli itech nahuatlahtolli, quinezcayotia independencia ihuan itzintiliz huitz itech in tlahtolli tlahtlacollaza, nite- ihuan itech in tlahtolli tlahtlacolli ca quihtoznequi traba, falta, impedimento, obstáculo, carga, vicio nozo pecado (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 662, amoxchihualiztli inic 1988).
- ↑ Ica españatlahtolli xomolli quinezcayotia punto, parte, rincón nozo lugar (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ixtli 779, amoxchihualiztli inic 1988).
- ↑ Nican in tlahtolli tlalli quihtoznequi ica españatlahtolli suelo, territorio, tierra, área, zona ihuan in tlahtolli milli quinezcayotia campo, tierra, finca, hacienda nozo posesión (Remi Simeon, Diccionario de la Lengua Náhuatl o Mexicana, amoxchihualoyan Siglo XXI, ihixtli 601 ihuan 276, amoxchihualiztli inic 1988).