Wp/nd/Ngobani amaNdebele

< Wp‎ | nd
Wp > nd > Ngobani amaNdebele

AmaNdebele Enhla: amaNdebele; angamahlumela amaZulu) bangumhlobo waBantu abatholakala eNingizimu yaseAfrica. Bakhuluma ulimi lwesiNdebele. AmaNdebele Enhla ayebizwangokuthi bangaMatebele ngabeSuthu, besitsho abantu abakhuluma isiNguni. AbeSuthu babiza bonke abakhuluma isiNguni ngokuthi 'Matebele". Ngaleso imihlobo abatholakala eGaMashashane, Zebedielakanye le Makopane duze lePolokwane yiyo elokhe izibiza ngokuthi bangaMatebele. Bazibiza ngokuthi bangaMatebele besitsho ukuthi bayinzalo yamaNguni adabuka eMpumalanga laseLesotho. UMzilikazi wayeyingxenye yesizwe senkosi uShaka njalo bekhuluma limi lunye. Umehluko phakathi kwesiNdebele esikhulunywa eZimbabwe lesiZulu umncinyane. Ukhona kuphela ekuphinyisweni kwemisindo lamanye amagama okwebolekwa. Ulimi lwesiNdebele</ref>[1] luselawo amagama amangasetshenziswa elimini lwesiZulu, aziwa kuphela ngabadala. Amasiko lolimi lwamaNdebele luyafana lolwamaZulu ngoba bedabuka ndawonye kokwaZulu kweleSouth Africa. Ibutho likaMzilikazi lalisebenzi amahawu amancane lezijula njengelikaTshaka.<ref>Mpofu, I. N. (2011). Sithini isiNdebele? (1st ed.). Harare, Zimbabwe: Radiant Publishing Company. ISBN 978-0-7974-4280-1. OCLC 755905987. 

Imbali iqala lapho iqembu lamaNguni elalikhokhelwa nguMzikazi owayeyinduna lihlubuka embusweni wenkosi uTshaka. Wayethunywe ukuyathumba inkomo eNyakatho kodwa kasakwenzanga lokho yena wahlasela wathumba njalo izizwana zamaNdebele eNingizimu. Lapha yikho okwavela khona ibizo Kanye lendalo yesizwe samaNdebele eNyakatho.

Ngensuku zokungahlalisani kuhle kwezizwe zamaNguni labeSuthu-Tswana, esaziwa ngokuthi yiMfecane ibutho likaMzilikazi elalingamakhulu amahlanu , lasuka laya enyakatho endaweni ethiwa yiTransvaal. Badabula endaweni ezigoqela iGauteng, iMpumalanga, iNorth-West, leLimpopo. UMzilikazi wayelobungcwethi kwezempi kanye lezombusazwe. UMzilikazi wahlasela wathumba izizwana ezigoqela aBathwa, amaTswana, amaPedi, amaNdebele aseMpumalanga. Endaweni yabo phakathi kuka1827 lo 1832, uMzilikazi izizwe ezintathu.Esikhulu sakhona kwakuthi yiKungwini, esendaweni eduze lentaba zeWonderboom enhla kwePretoria

  1. Sibanda, J. (2002). Isikithi (3rd ed.). Harare, Zimbabwe: College Press. ISBN 1-77900-137-1. OCLC 50810538.