Template:Wp/nhn/Tlahtōlli Ueuejtlajtoli, nouijki nahuatlajtoli ajnoso pilajtoli Template:Wp/nhn/Audio-IPA, se tlahtōlli omotlajto ipan Mexiko. Okuache kuali, matikkiloua kampa motlajtoa, iuan kenin motlajtoa, tlakajmo, san tichpolouas iuan ajmo tiksaloske kuali.
Inīn tlahtōlli ōtichmotetelehqueh totahtzitzihuan, tocultzitzihuan, tocihtzin, topihtuncihtzin, tonahpacitzin. Achtocāyōtl cāc oc oacic caxtillāntlācah, huehuēyi tlācatzitzintin motlahtōltiaya īhuān mochāntiliaya huēytlāltin, huēytlālmantin. Inīn tlācatzitzintin tocultzitzihuan, Ohuālhuilmicaqueh occē tlālli huehcatlālli īhuān nicān motlālilihque īpan totlāl Mēxihco. Ahmo momati quēxquich tlācatzitzintin mochāntiliaya zāzocāmpa, īhuān nōiuhqui ahmo momati quēnin motlahtōltiaya, āxcān yeh occētic motlahtoa.
Tlahtōllōtl
editAjmo momati ikuak Yuta omopeuh motlajtoa, pero uelis ompa iuikpa 5,000 xiume omotlajto inik seme Nauatlajtol. Au kilmach Nauatl inantlajtol Uteh.
Nāhuatl neneuhcāyōtia Yutanāhuapan auh in achi ōmotlahto tlahtōlli cah īc cē huēyi mācēhualolōlli Mēxihco. Nō huēyi motēquitiltīlia Mācuīlpōhualxiuhpan 17 īhuān 18 iuh lingua franca Ixachitlān. Nāhuatlahtohqueh ōacicoh Tepētzallāntli Mēxihco circa Mācuīlpōhualxihuitl 5, auh mēxihcah circa Mācuīlpōhualxihuitl 13.
Āmatlalcāyōtl
editCaxtilcāuhpan, aztēcah āmatlalcāyōtl īxiptlahtōltica catcah; tēl ōmochīhuahua inīn tlahcuiloa mecayōtl cahua. auh ahmō ōquihuelītic quihcuiloa cēntetl tlahtōlli.
Caxtiltēcah ōquitēquitiltīli latinmachiyōtlahtōltecpantiliztli ic tlahcuiloa miaquīntīn xōchicuīcatl. Miaquīntīn huēyi tlahtōlāmoxtin (iuh Molina ī Vocabulario īpan 1571) īhuān netlahtōlmachitiliztechcopa (quilmach Horacio Carochi ī Arte de la lengua mexicana con declaración de los adverbios della īpan 1645 in achi cualli) catcah ōhcuiloqueh inīn mecayōcopa. Carochi ōquintēquitiltili ēyi chicāuhtlahtōl īmecayōpan: huēiyac, yahualli īhuān ōpōchtli. Inic cē quihtoa huēiyac /a/, /e/, /i/ nozo /o/ quēmeh /ā/, /ē/, /ī/ īhuān /ō/. Ōnto, yēto, quihtoah saltillo. Huelīti nō mohcuiloa quēmeh /h/.
Oksekin tlajtolkopa
editCaxtillāntlahtōlli quintēquitiltīlia miaquīntīn nāhuatlahtōlli. Miaquīntīn īntōcā yancuīc tlamantin īhuīc Europan. Occequīntīn, quēmeh Inglatlahtōlli nō quimpiyah Nāhuatlahtōl iniuhquin chocolate (xocolātl), tomato (xītomatl) īhuān avocado (āhuacatl)
Kaxtilankopa, seki Mexiko, miekin tlajtolme omochiu nauatl-kaxtilajtoli setilispampa:
- achiote, aguacate, ajolote, amate, atole, axolotl, ayate, cacahuate, camote, capulín, chapopote, chayote, chicle, chile, chipotle, chocolate, cuate, comal, copal, coyote, ejote, elote, epazote, escuincle, guacamole, guajolote, huipil, huitlacoche, hule, jícama, jícara, jitomate, malacate, mecate, metate, metlapil, mezcal, mezquite, milpa, mitote, molcajete, mole, nopal, ocelote, ocote, olote, paliacate, papalote, pepenar, petate, peyote, pinole, popote, pozole, quetzal, tamal, tianguis, tlacuache, tomate, zacate, zapote, zopilote
Nāhuatlahtōlli
edit250px|thumb|Nauatlajtojke ipan Mexiko. thumb|250px|Nauatlajtoj Tlalkapan.
- Nauatl Pilajtoli (Kualtsin Nauatl).
- Nauatl Kouixkatlajtoli (Siuatlan Nauatl).
- Nauatl Kuextekatlajtoli (Hidalgo, Veracruz miktlampa iuan San Luis Potosí Nauatl).
- Nauatl Pinometlajtolli (Huāxyacac Nāhuatl).
- Nauatl Pipilajtoli (Koskatlan, Kuautemalan, Honduras iuan Nikanauak Nauatl)
- Nauatl Teteltsinkatlajtoli (Morelos nauatl).
Netlajtolmachtiloni
editKakistilismatilistli
editIn pilajtoli iuan achi mochintin in ajmo neneuki nauatlajtoli mopaleuia in toskinejneuilistli (consonantes) in iu ka:
| Ontenyotl | Koronal | Kopaktli | Kopaktsakkayotl | Tenkopaktsakkayotl | Glotal | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ojtlasani | pp | tt | c,k,quk | cu,uc,ku,ukkʷ | hʔ | |
| Tlachichikilo | tzt͡s, tlt͡ɬ | cht͡ʃ | ||||
| Tlachichikini | c,z s | xʃ | ||||
| Tlaajxitia | ll | yj | hu,uh,u,ww | |||
| Yakayotl | m | nn |
$ In ueuejtlajtoli kimpia naui ueyak toskiyotl (vocal larga) uan naui titichtik (corta) ajnoso ajmo ueyak (breve), in iu ka:
| īxpan | yōllōtl | icampa | ||||
| huēyac | ahmo huēyac | huēyac | ahmo huēyac | huēyac | ahmo huēyac | |
| pani | īiː | ii | ||||
| nepantlahtli | ēeː | ee | ōoː | oo | ||
| tlani | āaː | aa | ||||
Oksekin maseualajtolkopa
edit- Pipilajtoli: nawat
- Molina, Alonso de. Vocabulario En Lengua Mexicana y Castellana. 1571[1]
- Arenas, Pedro de. Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana. 1611 Tepoztlatlahcuilōlli: Mēxihco, 1982
- Garibay, Angel Ma., Llave del Náhuatl. Porrúa, México, [1940] 1999.
- Kartunnen, Frances, Apéndice: Mowentike Chalman/Los Peregrinos de Chalma de Jean Charlot, Renvall Institute, Universidad de Helsinki.
- Aprende Nahuatl
- Sullivan, Thelma D, Compendio de la Gramática Náhuatl, Universidad Nacional Autónoma de México, [1976] 1992.
- Terrence Kaufman: "The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results", 2001 [2]