Wp/mos/Wk/mos/Khene

< Wp‎ | mos

Khaen (Lao: ແຄນ Thai: แคน, RTGS: khaen, pronounced [khɛ̄ːn]; Khmer: គែន - Ken; Vietnamese: khèn or kheng) yaa Lao no-rɩtg sẽn tar tãnsob-n-bõoneg sẽn maand ne bambõ, sẽn lagem ne gãag-n-bõoneg sẽn yaa gãag-n-bõoneg sẽn yaa gãag-n-bõoneg tɩ b rɩkd pemsem n kẽedẽ. Khene wã yaa Laos tẽnga ramba.[1][2] Khene yɩɩlã yaa bũmb sẽn be Lao tẽnga vɩɩm pʋgẽ, sẽn paasd zagsã la nin-buiidã lagem-n-taarã[3] la b gʋls-a-la yʋʋm 2017 UNESCO sẽn boond tɩ Intangible Cultural Heritage of Humanity wã.[4]B tũnugda ne-a Lao Isan la Tai buud a taab pʋsẽ, wala Tai dam sẽn be Vietnam rɩtgã la Lao nebã sẽn be Stung Treng provense wã pʋgẽ, la b tũnugd ne-a lakhon ken, Kambodža reem drama buud sẽn tar khene wã wa rẽnna.[5][6] Vietnã, b tũnugda ne-a Tai nebã la Muong nebã sʋka.

khene
Subclass offree reeds Tekre
Country of originLaos Tekre
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Tekre
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/01296, https://ich.unesco.org/fr/RL/01296, https://ich.unesco.org/es/RL/01296 Tekre
Hornbostel-Sachs classification412.132 Tekre

B sẽn boond tɩ khene wã, b rɩkda sãnem la wanzuri. A yaa wa wĩnto-sʋk tẽn-kɩrems nins sẽn boond tɩ harmonium, concertina, accordion, harmonica, la bandoneon wã sẽn sɩng n be yʋʋm kob-gĩnd 18 soabã pʋgẽ wã. Petersburg, Risi. [bãngr sẽn be sebre]

Kẽne wã tara lai a nu sẽn yaa toor-toore, bɩ sẽn yaa pentatonic, tɩ b sẽn boond tɩ drone wã yaa toor-toore, tɩ b sõd-a ne buud a yiib (thang san la thang yao). Tãg sãan zakã pʋgẽ, yaa lai sutsanaen (G A C D E), lai po sai (C D F G A), la lai soi (D E G A B), tɩ tãn yao zakã pʋgẽ, yaa lai yai (A C D E G) la lai noi (D F G A C). Lai po sai yaa buud ning sẽn yaa kʋd n yɩɩdã, la lai sutsanaen yaa "Lai Khaen ba wã". B tõe n yɩɩga khene wa a yembr (dio khene), wala sull sẽn naag taab (wa wong pong lang la khene wong), bɩ wa lagem-n-taar ne Lao bɩ Isan yɩɩl-yende (mor lam). Naoor wʋsgo, b sã n wa wẽed-a, b paasda luɛt sẽn boond tɩ phin.

Yaa yɩɩl-gʋlsdb nins sẽn gʋls yɩɩl-bɛdã n gʋls-a wã n boond tɩ 'Annea Lockwood, Christopher Adler, David Loeb la Vera Ivanova.

B sẽn na n maan to-to edit

Kẽne wã tara koees a yopoe, tɩ b sẽn boond tɩ "Western diatonic natural A" wã yaa: A, B, C, D, E, F, la G. B tõe n maana khene ne bũmb sẽn yaa toor-toore, la b pa tõe n maan-a tɩ yɩ sõma, sã n mik tɩ b rɩka kamdã la b kaoo koom-koglgã ye.

Buud toor-toor edit

Kene wã yaa buud toor-toore:

  • Khaen hok (แคนหก, hok sẽn dat n yeel tɩ "a yoobã") - yaa khaen-bil sẽn tar tãb-biis 12 n be sor a yiib pʋgẽ, tɩ b fãa yaa 6; b nong n tũnugda ne kamb bɩ neb nins sẽn sɩngd karengã, bɩ b koosd-a-a-la sãambã
  • Khaen jet (แคนเจ็ด, jet sẽn dat n yeel tɩ "sẽn yaa a yopoe") - yaa khaen sẽn tar pãng sẽn zems ne 14 sẽn be rũm a yopoe pʋgẽ
  • Khaen pet (แคนแปด, sẽn dat n yeel tɩ "a nii") - yaa khaen sẽn tar pãng sẽn zems la sẽn tar tãb 16 n be sor a yiib pʋgẽ; yaa buud ning b sẽn nong n tũnug ne n yɩɩdã
  • Khaen gao (แคนเก้า, gao sẽn dat n yeel tɩ "sembrã") - khaen sẽn tar tãb-biis 18 n be sor a yiibu; b nong n yaa wogdo
  • Khaen sip (แคนสิบ, sip sẽn dat n yeel tɩ "tʋʋm piigã") - yaa khaen paet "sẽn paasame"; b pa wae n tũnugd ne-a ye

Asɩa sẽn be goabg la rɩtg babgã edit

United States wã, khaenã karen-saam-kãseng yaa a Bounseung Synanonh sẽn yaa nin-zoang sẽn dog Laosã. A Master Synanonh sɩnga khaenã reem a sẽn wa n tar yʋʋm piig la a yiibu, la a sẽn wa n tar yʋʋm piig la a nu wã, a ra pa le tõe n yã ye. A Master Synanonh kẽnga Etazĩni wa nin-buiid yʋʋm 1980 wã sɩngrẽ.[7] Yʋʋmd 1987 wã, a maana taoor soab a Reagan waoogr yĩnga, White House wã. A leb n yɩɩla World Music Institute wã ne a Terry Miller, sẽn yaa buud-gomd bãngd sẽn tar yʋʋr dũniyã gill zugã. Yʋʋmd 2007, a yɩɩ Smithsonian Folklife Festival sẽn be Washington, D.C wã.[8]

Thailand, a Sombat Simla sẽn yaa nin-gɛt sẽn yaa zoangã yaa khaen yɩɩl-yende. Bãngd a Christopher Adler sẽn yaa San Diego University karen-saambã, sẽn leb n gʋlsd yɩɩl-bɛdã yĩnga. Bãngd a Clive Bell sẽn yaa Inglise (Rĩndã-rũndã: Clive Bell) sẽn yit UK. Bãngd a Randy Raine-Reusch sẽn be Vancouva (Canada) sẽn yɩɩll khaenã yɩɩll a Aerosmith sẽn boond tɩ Pump (1989), Cranberries sẽn boond tɩ To the Faithful Departed (1996), la Yes sẽn boond tɩ The Ladder (1999) pʋgẽ; la a Jaron Lanier (United States). Sẽn sɩng ne yʋʋm kob-gĩnd 21 soabã, a Jonny Olsen sẽn yit California wã sẽn yaa khaenã yɩɩl-gʋlsdã paamame tɩ b bãng-a Laos la Thaïland, a sẽn zĩnd Thaïland la Lao TV rãmb wʋsg pʋgẽ, la a sẽn yɩɩl tigs-kãsems Thaïland la U.S wã. A Olsen yaa tẽn-zẽng soab ning sẽn yɩ pipi n tõog n paam khaen kampiõne wã Khon Kaen, Thailand, yʋʋmd 2005. A Stephen Molyneux (United States) yɩɩ khaenã a yɩɩll nins sẽn yaa The Arbitrary State (2010), The Stars Are the Light Show (2012), Wings and Circles (2016), la a yɩɩl-yɩɩl kẽer pʋgẽ. A Molyneux ra tara khaen sẽn be Bangkok yʋʋmd 2010 wã, a sẽn wa n kẽed Laos la Thaïland n dat n bãng n bãng yɩɩlã.

Ges-y me edit

  • Koom-pʋʋga
  • Sompoton
  • Ploong
  • Sheng (bãngr-gomdã)
  • Lusheng
  • Bãag noor sull

Sebtiise edit

  1. https://culture360.asef.org/news-events/exhibition-voices-of-the-wind-traditional-instruments-in-laos/
  2. https://www.golaos.tours/laotian-traditional-music/
  3. https://laotiantimes.com/2018/04/14/laos-celebrates-khaen-music-unesco-world-intangible-cultural-heritage/
  4. https://ich.unesco.org/en/lists
  5. http://www.jiras.se/lakhaon2010/kraythong/info.html
  6. http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001352/135258eb.pdf
  7. https://www.arts.gov/honors/heritage/bounxeung-synanonh
  8. https://www.actaonline.org/the-khene-a-quintessential-lao-instrument/