Mizo zinga thinchhe bera an sawi thin, Pawngvina hi a hming tak chu Pawngliana a ni a. Renthlei hnam niin an sawi. A thinchhiat em avangin Pawngliana ti lovin Pawngvina tiin an sawi hlen ta mai niin a lang. Ziaktu ṭhenkhat chuan Mizo hnam peng pakaht Palianho thlangtlak lai Saṭawma an awm laiin a awm ve tawhin an sawi a, anni rual hian thlang a rawn thla ve zel ni awm tak a ni. Palianho thlangtla Saṭawma an awm lai hun hi ziaktu ṭhenkhat chuan AD 1771 vel nia sawite pawh an awm. Chutih rual chuan, Pawngvina hi, Vailen vawikhatna hunlai khan pa valai tak ni awm takin a chanchin ziaktu ṭhenkhat chuan an sawi bawk.
Hunlai
editSipai hovin (Vai lian) an khaw zawlbuk an luah mup mai a, sipaiho chu an huangtau hle a, arte leh nulate thlengin an dil thin a ni awm e. Pawngvina chuan Lal thu a hmuh hma hauhvin a ngaithei lo sa hle a. "Ral nena inawmpawlh ka thiam ve dawn lo ka ti", a ti a ti thin a, Fei kengin in chhungah a vei leh ngat ngat thin a. Chhekin an hal sak avangin, Vahchapah sipaiho a um zek mai nia sawite pawh an awm. Vai lian vawikhatna kha Kum 1871 chho vel kha a ni a, hetih hunlai hi Khawhri-a an awm lai hun niin a lang.
Engpawh ni sela, a kum thuah leh a hun kai vela mite sawi thin dan chu lo inang lo deuh pawh ni ta sela. Pawngvina hi Mizoramah hian a lo awm ve ngei tawh a, chanchin benglut tak tak sawi tur tam tak a nei a, a thin chhiatzia hi mi tinin an sawi huai huai thin. Thinchhiata mi chunga leng zawng a ni phawt mai… Satawn, Dungthlang, Khawhri, Chhipphir, Thorangtlang leh Sabualah te hian a lo awm tawh thin a, heng khuaa an awm laite hian chanchin sawi tur ngaihnawm ṭham tak a nei deuh vek a, Sabualah hian a thi ta niin an sawi.
Pawngvina hi a huaisen leh a pasalṭhatna aiin a thinchhiatzia hian sawi a hlawh zawk mah a, a thinchhiat leh butut em avangin a huaisen thu aichuan a thinchhiat thu an sawi duh zawk a, thin chhe hmingthang thanin a lo thang ta zawk a ni. A thinchhiat em avangin miin an ṭih deuh tlat a, a bulah hian mi dawihzep deuhte phei chu an awm ṭha ngam meuh lo. A hriat loh hlanin a thinchhiatzia thu hi tlangval phawk deuhte'n sawiin nuih pui dar dar ṭhin mah se la, a awm tawh chuan tuman dik dek pawh an ti ngam tawh ṭhin lo. A thinchhiat ang bawkin huai pawh hi a huaisen reng a ni.
Thinchhiatzia
editA thinchhiat em avangin rante hian a tih riau va, ui tak ngial pawh a bul hnaiah an awm ṭha ngam ngai lova, hla fe aṭangin an mei an hem phe ve lauh lauh ngam tawk a. Vawi khat pawh, a ram kal haw hi, a uipuiin a lo lawm ve a, a mei hemin a lo bawh ve chang chang a, Pawngvina thin chuan a tuar lo va, "Ui" tih leh a chempui phawrh a rual a, a uipui chu a sathlum ta der a!!! Ar, chhiara awmte leh khawlaia tlate hian Pawngvina ṭhawm an hriat chuan an 'Tik' diak diak thin a!! A buhpho tak ngail pawh hi an chuk ngam ngai lo ve, tiin an sawi hial thin a ni. A buhpho vengte hian 'Sik' tih leh vawm a ruala, a vawm hlum leh mai thin.
Kawng chhova a kalte hi, kawng chho hian a tithinrim thin ni ngei tur a ni, a thinrim teuh zel a. A thinrim tihngaihna hre lote hi a petek nawk nawk a, a bula thingte hi a sawi leh lawp lawp mai thin a. 'Hei ha' ti ṭha ve mai lovin, "Dei, dei, dei' a ti vin ṭhawt ṭhawt mai thin a ni. Rit phur chunga kawng chhova a kalte hi chu a thinur ṭhawm a nasa thei hle a, an inhau buai ta emaw tih tur hi a ni a. 'Hui ha, hei ha' ti ṭha ve mai lo hian, ' De de dei, de de dei, dei dei dei' a ti puak ṭhawt ṭhawt thin a. A thin hi a ur em em zel mai a ni. Mi naran chu a bulah kal pawh an kal ngam ṭhin lo. A inchhuih bah palh changte hian a thinur hian a chhuih nawn leh sawk sawk mai thin a ni. Vawi khat pawh kawng chhova a kal laiin a hmaah hian Sakei a kal ve a, a thinur insawh 'De de dei dei', nasa lutuk avangin Sakei chuan rum pawh rum ṭhaih ngam lovin a tlanchhiatsan hial e an ti.
Zaidam zir
editEnglai pawha insual ngam khawpa a thinur thei reng mai chu a chhungten an manganpui a, 'Heti tak maia I thinchhiat reng mai chuan, nupui I hmu zo lovang, zaidam zir rawh khai' an ti a. Nupui tur pawh hmuh zawh loh tak tak mai a hlau hlei lova. Ṭum khat chu zaidam a zir ve a, thing a va pu a, thinrimna tur tam tak hmu mah se, zaidam a tum em avangin a insum ṭàng ṭâng a, zaidam chu a zir thei dawn viauin a inhre hman a, in a han thleng chu leh! Nidanga a thawm neih nat ang kha nei ta hek lo, tualah ui a lo bawk a, ui bawk chu zaidam awm tak hian kalsawn turin 'Ui ui ui' a'n ti ve a. Ui lah chu a kalsawn mai si lo va, Pawngvina thin chuan a tuar ta lova, nidang zawng zawng aia vin zawkin "Ui" tih leh a thing put keuh a rual ta mai a, ui chu beleuh tuar tuar leh bai vaw vaw chungin a kalsawm ta a. Zaidam chu a zir rei thei thlawt lo a ni.
A sam
editThinchhe tak mai a nih avangin sam bu ṭha tak nei mah sela, a sam chu a zuah sei thei reng reng lova. Sam an khuihte hian a thinur em em a, a sam hnawkin samkhuih a lo kai tan te hi a ngaithei der lova, a phih hian a phih sawk sawk zel a. Dimdawih taka han khuih ve thin hi awm ngai hek lo, khuih phaha a phih sawk sawk thin avangin, a samin a tuar ta lova, sum thum emaw chauh a sei a ni. A sam chu zial ve ngei a duh si a, a tawi em avangin amah maiin zial thei thin hek lo, a sam a zial dawn hi chuan a farnuteho hi a vel ngei ngei thin hi a ni ri ngawt a.
A sam a khuih a, a zial zawh rual chiaha a farnuten thingkuala an lo kilh vat loh chuan a phelh leh mai thin a, a sam a tawi si a, an lo kilh hman ta ṭhin lova, a thin hi a ur em em mai thin a ni. A sam a khuih tawh chuan a farnute hi an lo inring lawk ve khiau thin a, chuti chung pawhin a sam chu a tawi em avangin an kilh hman ta ṭhin lova, Pawngvina thin chuan a tuar ta thin hek lo, vawikhat han rik deuh laih laih hi chu an nei leh nge nge thin.
Tuk khat chu Sakei an hual dawn a, chumi tuk chuan a farnuteho chuan a sam an zial hlawhchham a, Sakei hual tura kal a duh tawh si, a sam lah an zial thei bawk si lo thinur chuan hachang thial chhungin "Hual chhungah sakeiin zial mai rawh se" a ti ta ngawt a. Sakei hual tur chuan a kal ve ta a. Hual chhungah chuan Sakei chu thinrim takin a lo huk dum dum a, tuman an lo luh chhuah ngam lova, Pawngvina chu a zuk thleng ve a, a thiante ho chuan, 'nang I lut chhuak ngam ang em?' an lo ti a, an fuihpawrh bawk a. Pawngvina chuan a thin chu a ti ur chawp a, "Thina, rim rim rawh" a ti a, a awm chu a chum vel a. pa thin chhe hmingṭhang tih takah, a thin chu a rim ta hle mai a, thinrim em em hian hachang thial meuhvin hual chhungah chuan a zuang lut ta a. Sakei awmna bulah chuan a zu tei thuak thuak a, Sakei chu chu ti maiin a pawh ngam bik mai lova, Sakei paw'n a lo bei ngam bik chuang lo (hetih hunlai hi Khawhri-a an awmlai ni awm tak a ni).
Tumpang
editVawi khat chu Saṭawm khuaa an awm laiin Tiau kam Saiphum khuaah Tumpang a awm a, bei turin pasalṭha rual an ṭhawkchhuak a, Tiau chum zing phui mup mai kian vel laiin an vanneiha siamin Tumpang chu an hliam a, Tumpang hliam chu phaiphul pikah a tawm tat mai a, a kawlh si a, tuman an luhchhuak ngam lova, tih ngaihna na hre ta lo hle mai a. Tumpang hliam lah chuan a tawmna hmuna lo kal hnai deuhte chu a lo phin thut a, baklengin an tlanchhe leh mai thin a. Chutah le!! Pawngvina thinin a tuar ta lova, a thin chu a tirim chawp ta chiam a, a chempui a la chhuak a, a vilik vel a, " Thina, rim rawh, thina, rim rawh, rim tak tak rawh, rim rawh, rim rawh" a ti vin tuarh tuarh a, reiloteah a thin chu a rim ta tak tak a. Chutah le!! Thinur em em a inhrosa chiam chiam chungin Tumpang hliam awmna hmun chu a pan ta chher chher mai a, tumpang hliam chu a va luhchhuak ta nghal a.
Dungtlang awm lai
editDungtlang khuaa an awm laiin Sakeiin Ruma a seh a, an khawhnuai sih-ah a ruang chu a thutchilh tlat a ( chu sih chu tun thlengin 'sarsih' an la ti). A ruang chu chhuhsak tuma an beih ngial pawhin an chhuhsak thei lova, sakei lah chu a rum chhur chhur reng mai si a, an zuk hnaih chilh deuh leh awrawl chhuahin a lo bei dawn zel a, tih ngaihna an hre ta mang lo va, chutah le!! Pawngvina chuan "Thina, rim rawh, rim tak tak rawh, rim rawh, rim rawh"a ti tuar tuar a, pa thinchhe tawp ṭhang tih takah seh ngam khawpin a thiur ta mai a, a ipte puia a chempui ah chu a phawrh chhuak a, a chem fawngin a thinhnun a nawr nawk nawk a, Sakeiin a mi seh a tawmpuina hmun chu a panpui ta a. A lum tawkah a thiante'n haw haw-in an zui bawk a, sakei chuan a lo rum khum chhur chhur a, Pawngvina lah duai bik hek suh 'Ka thin a van ur ngai em" tih leh hmalam pan a rual zel a, saikei chu a dawl zawkah a tang ta a, rum char char chungin a kalsawn ta hram a, Pawngvina chuan mitthi ruang chu a rawn pu chhuak ta a ( Tunpang hliam leh sakei pawh hlau lo ṭhanin a ṭhang ta a ni).
Khawhri-a awm lai
editDungtlang aṭang hian Khawhri-ah an awm leh a, Khawhri-a an awm laiin thinchhiatah nasa takin a hming a chher a, khaw hrang hrangah awm mah sela, Khawhri khua tia hriat a lo hlawh ta ber a ni. Khawhri aṭang hian Chhipphir-ah a awm leh a, Chhipphir-a an awm lai hian a khaw pain Chhekpui hmunah mau an chik a, chutia mau an chik tluar tluar lai chuan tu emaw hian nu pakhat bellei lai hi a lo chetsualpui pek a ni awm a, chu nu chuan a chetsualpui pa chu a hre si lova, thinur takin pa ho mau chik chu "Nang hi I ni e lo?" tiin a zawt kual hlawm a, pa ho chuan ṭha takin "Kei chu ka ni lo" tiin an lo chhang tliar tliar hlawm a, chu nu chuan Pawngvina mau chik lai chu a va zawt ve ngawt mai a, Pawngvina chuan eng danga chhang ta lo chuan thinrim eng phiarin " Ka chekhlum ang che, tlan rang rawh" a lo ti chum hmuk ta mai a. Chu nu hlau chu eng dang mah zawt kual tawh lovin hlau bak lengin a tlanchhe ta a. Hmeichhia pawh a thinrim khum zel mai hi mi mak tih a hlawhna pakhat pawh a ni ve reng a ni.
Nupui ngam lo
editChhipphir aṭang hian Thorang tlang lamah an awm leh a, chuta tang chuan Sabualah a insawn leh a, Sabual khuaa an awm lai hian a thi ta niin an sawi. Pawngvina hi tlang sawi luai luai khawpa thinchhiaiin a farnute vel fo mah sela, a nupui a ngam lo hle an tih chu!!!! Mite hlauh khawpa vin leh thinchhia, mahni farnute hial pawh vel mai thin ni mah sela, mi hmuh leh hriatdan chuan nupui duat thiam tak, a nupui nih nawm hmel taka nupuite enkawl thin a ni ve tlat a. A nupui nih chu mite chuan nawm hmel an ti tlat a, mak an ti hle thin. "Sakei leh Tumpangchal hliam kawlh pawh hlau lo I ni si a, enga ti nge, I nupui I ngam loh tlat le?" an tih chuan, "Ka nupui ka ngam lo hi chu thih ka hlauh vang hi chu a ni lo a sin le" a ti mai ṭhin.