Wp/lus/J.Manliana

< Wp‎ | lus
Wp > lus > J.Manliana

Mizo zinga mahni hunlai a mi hmingthang tling ve, quality mak danglam tak tak leh Mizo fate’n an daidar zel (Culcutta angte) hnu pawh a experience ngah ber pakhat a ni a. Tawng a thiam rang em em a, intelligence a nei sang em em a, presence of mind a nei tha em em in, a rilru pawh a huai bawk.

Tawng Thiam Thu : High School lutin Shillongah kum 2/3 a awm ani ang. Khasi tawng a thiam zia an sawi dan chuan “ANPA KHABE ANG HLAUH” an ti thin.

1951-ah Culcuttaa China Town-a a awmnaah ka va zawng chhuaka. A pawisa nei lo inah a tawm thin lai ani a. Khawchhak-pa tih hriat tak nen hian an lo inkawm hlut a. An mahni tawngin an inbia a, a chhuah fel hnu chuan ‘Burmese’ a ni maw tiin ka zawt a. Ani chuan, “Margheritta Chinese-pa a lawm le, engemaw tihpuiah min rawn sawm fo mai a,” a ti a. “U Man, Chinese tawngte i lo thiam leh zel ani maw ?” ka ti a. “Thiam ve liam luam bawk e,” a ti.

Burmese tawng chu ‘Burma Civil Supply”-a a thawh lain Army-a an zir dan chuan “1st Class-ah chuan ka pass ngei na a, ka la thiam tak tak lo a tih, Shillonga a lo chawlh a ‘U Ruata (RIP)’ hnena a sawi kan lo hresa tawh a; thiam turah ka ngaisa a ni.

Pu Sangkhuma (Lakhipur) khan Silchar Ex-Service Board Secy. Hna a thawh laiin – Police Lane (Laltinkhumate In)-ah a lo cheng ve thin a. Kan Shillong Sikul kal veivak kan thleng a, “U Mana nen chuan tawng thiamah kan inel hle a, kei hian a chi hrang hrang ka thiam tam zawk a, mahse keia thiam hi chu a chekhnawk deuhva. U Mana zawng a thiam changkang deuh a lawm- English bakah Italian, Spanish, etc., etc., anni a,” a ti bawk. “Tin, America ram thlen hmasakah hian kan inel hle bawk ani,” a ti.

Pu Sangkhuma kha Burma lamah lut chhovin, Royal Dutch Airlines a han zawm a, 1956/57 vel te khan America ram chu a lo zuk thleng ta a, chumi score-ah chuan U Mana chu a lo beat ta anih kha.

He thil ka hriat dan kher pawh hi mak ve tak ani. 1956-a Lunglei kan pem phei hnu deuh lawkah, Pi Hrangkungi w/o C.L.Rema chuan a thiannu (U Sangkhuma fanu Sap pasal nei) lehkha England atangin a hmu a. “An Pu America-a kal turin min rawn tlawh a, a hang hmelchhe si a, ka fate’n an hlauva” tih a rawn sawi tel a. Kei chu min zawt ta a, U Sangkhuma a nih ngei thu kan hre thei ta a ni. Heng hnute pawh hian America chu a thlengthla fo awm e.

U Mana kha chuan HINDI ai mahin BENGALI kha a thiam pucca awm e. Ama sawi dan takin a engber hi emaw thiam tak tak chuan India tawng dang engmah a har tak tak lo. Tamul han hmuan ila Assamese ani leh mai e ati fiamthu thin.

Tawng a thiam thei kan ti a, a dika, hengte hi engemawti maia thiam a ni bik lova. An interest a, a zir peih a, an hrereng thei a, an zir zui peih bawk a lo ni. Hei hi U Mana Shillong Secretariat-a a thawh laiin Nongthymai-a a chennaah a drawer lehkha chhe zingah “Burmese” tawng a zirna papers ka hmu palh a, a bei nasa hle tih a hriat theih. Tin, Chinese a zir thu a sawinaah pawh, “Ka zawt peih a, min hrilh hi ka theihnghilh tawh zen zen lo ani,” a ti mai bawk. Talent ropui tak zawng a nei ngei mai.

Intelligence : “Mi tupawh an bulah minute 5 kawmna hun ka neih chuan – an interest zawng ka man hman zel ani” ati tawp mai. Hei hi adik ani ngei ang, a biak bul duh mite chu thui tak a kawm thei tlat zel.

Ama sawi ang deuh ani a, a kalna apiangah lo duattu a hmu zel a. Calcutta –a China-Townah ka va hmuh pawhin Chinese Pitar pakhat “Ka NU” tia a koh mai bula chaw a ei ka nghak a, an induat hle. Shillonga Mrs. Ward an tih pawh khan a duat hle an ti. Shillong Sap Pitarho (Catholic-ho an ni deuh bik ang) tam tak ten an biak bul em emna pakhat chu Thuhriltu (Evangelist) pakhat nen an lo hrut kual vak tawh ani tih a sawi. Pathian lam atanga lo inpawhte an nih chu.

A intelligence a san em avang hian mi impression la tur zawnga thil sawi dan pawh a thiam a. Titi a thiamin a hre hnem bawk a, a ngaihnawm tur zawnga thil uarte pawh a thiam a, fiamthu a duh a, mi thilsawi han reproduce-te a thiam veka. Experience angah si a, a bula awm hi a hlimawm em em thin.

Silchar-a ka quarter-ah Pu Kapbuanga, SDO, PWD., Halflong anih laiin an inhmu a, chanchin chu lo inhre tawh thin, mahse la intawng fuh lo an lo ni a. Pu Kapbuanga chu Vai zinga Officer ve taka awm thang ani a, U Mana a han introduce vel chu ngaihnawm tak ani.An inhmuchhuak ta chu kan hlimin kan nui nasa ngei mai.

Mi tamtakin an hrefuh lo : Mizo paah chuan a thil thlir dan kha a lo advance hle awm e. Calcutta khawpuiah te tlangnel thama lo khawsa tawh a ni a, Mizo sumdawng hmasate’n an lo zuk thlen tirhte khan mi tamtak chuan an chhawr tangkai hle thin a. Mahse kan mi hmasate’n tunlai a common ta em em ‘Commission’ um a lo pui anih te la hre pha lovin – Mizo tlawmngaihna a lo pui tura an beisei avangin, lawmna chang an hre lova. Tam tak chuan a chhuanchhe zawngin mi bum thin angtein an sawi thin a ni.

Ama mizia diktak zawkah chuan mi tanpui ngaite thil tih sak chu nuam a tih zawng ber ani awmin kei chuan ka hmu. Dan leh engkim hria ani bawk a, amah pawh hmun tam takah UKIL-taka thil ti thiam ani a, amah ngaisanga a tanpuina dilte lo tanpui chu a nuam tih ber niin a lang.

Amah KEBAI te a lo ni bawk nen, mi tupawhin hmusit zawng leh tham lo taka an tih erawh chuan chu chu a huat zawng ber ani a. A insum zawh loh chang te pawh a awm ve thin awm e, chutiang thawnthu sawitur a awm nual. Mizo sumdawngin Parachute an lak thin tirh lam hian leitur an hmuh chu to an ti hle a. Pu Mana hian chu aia man tlawm fein a hmuhsaka an lei ta a. Mahse Pu Mana hian a lo ‘Commission’ a ni tih an hriat chuan an mahni bum angin an dem ta chiam a ni.

Chutiang deuh chuan Motor 2nd hand leitu hmasa te paw’n ni 2/3 tha a sen hnuah cheng sang 2/3-a a dawn hniam pui hnuah lawmthu sawi nan ‘Duli (pawisa 50)’ te an inpek thu te pawh a awm. Mi hausa hmasa Calcutta zin pawhin chutiang thawm tha lo lam chu hriain, “Mana te chu mi buma eizawng ani lawm ni ?” a lo ti hi ani awm a. A huat zawng tak ani a, a titu at-zia kha a hmuhin a khawngaih bawk si a, “Mi chanchin hrechiang lovin chutin an ti mai ngai love, Calcutta anih hi ! Cheng 10 sengin Gunda ka talh tir mai thei che tih hi lo hre tawh ang che,” an inti awm e. A haw hle chungin a ngaidam ani. Ka hnenah pawh a atzia leh khin tlaka a ngaih loh zia min hrilh.

Experience angah : Mizo fa-ah hian thil a dai chikim ber ang tih tur a ni. Chittagong St. Placid Anglo Indian School a chhuahsan atang hian Bandel (Calcutta)-ah Catholic Missionah te a tal kual phawt ani ang. Hna chi hrang hrang a thawk hnem hle. Thingpui huanah, Company hrang hrangah, Merchant Marine-ah te, WWII laia Burma Civil Supply-ah te leh chumi hnuah Burma Sawrkar hnuaiah rei fe a thawhzui te, Assam Secretariat (Civil Supply Dept.)-a a thawh te, MNF-ah a tan lai te, MLA-ah, etc., etc., Ram pawh a fang zauvin, khua leh mi hring chi hrang hrang pawh a khak zauva.

A experience ang nei hi mi an vang hle awm e. Chutiang tak anih avangin “Mi-lian” nih pawh a thiam a, “Mi-chhia” nih pawh a thiam a. Ama tawngkam takin, “Mi milian tihdante hai bik hek lo i, Bora saheb ka’n play ta a,” a ti thin.

Vawikhat pawh Burma-ho pawisa an man sak sawi chhuahpui chuan thahnem tak lawmman atan an tiam a. Reife a buaipui hnuah chuan Rangoon lamah a case chu an transfer ta si a, amah pawh a tum angin a awm ta lo. America lam pan rilruk lai takin Mizoram lo hawn a tul ta si chanchin a sawina-ah hetiang hian a sawi.

“Vairama pawisa neih loh hi chuan intih milen a ngai a. Dacca thleng airfare te chu ka la nei fel meuh lova. An high class hotel-ah an manager ka kova, ‘Hei helaiah hapta hnih emaw awm ka duh a, temporarily-in ka broke tlat mai a, nghah harsatna chu a awm lovang chu maw?’ kan ti a. Lian tak ka nih avang khan ‘Engmah harsatna a awm lo’ a han ti a. Ei leh in tur chu ka sawi hmin a, a rulhna tur dap angai ta a. Burmese Consulate-ah ‘Repatriation Fund’ atangin tanpuina ka va dil a.

Reife kan inchai hnu chuan Hotel expenses hapta hnih an tum tur thu an va hrilh ta nghal a. Thiante Inah khawsa kualin hotel bill ka pek hnuah Rs. 150/- zetin ka la hlawk ta a. Indo-Pak borderah ka han exchange hnu phei chuan Cheng 175/- lai a la tling ta a. Silchar relin ka rawn pan ta a ni,” a ti. Badarpur a wireless interpreter, Hera’n a lo chelh thu te, Zoram lam khualte’n hmarcha tawlh an lo sawi mawi avanga Borai lama chho ta zel anih thu te a sawi.

A sum awmdan leh a hmun a zirin khawvel hnam tinreng zinga zahpui awm lova che thiam, a tul chuan awmdan hniam ber ang pawh tuar thiam theiah kan sawi thei awm e. A thian pakhat sawi dan pawhin, “WWII zawh lawk Shillong vela awm laiin, Assam Regiment Officers hmelhriatte kan tlawh a, an Mess-ah zu leh thil tui tireng te kan ei puar a. Capt. Saptea (Halliday) te Aya te inah leng hawngin fiamthu kan thawh a. Khua a lo tlai a, lamlian dunga kal aiin Lui dungah chakai khawrh pahin kan hawng thin,” a ti.

MNF rammut lai pawh khan Pawl khat hotu ani ve a, Ralrel a thiam dan leh India Sipaite han tihder vel dan rem a hriat ziaan sawi thin. A pawlte’n sipai anga promotion pek ve an rawt pui pawhin, “Mawi in tihang tak kha aduh apiangin inbel mai teh u, ka thu inawih phawt chuan a tawk,” a ti then an ti thin.

Assam Sawrkar-a a insurrender tirh pawhin MNF mi langsar pakhat an man chu an lawm hle a. MNF-a a nihna chelh an zawh chuan, “What is your rank ?” an han ti a. Ani ta pek chuan, “ I don’t have rank, I give ranks !” a ti ngal mai a ni.