آرامگاه اسماعیل سامانی (آغاز ساخت: ۲۷۱ خورشیدی، پایان ساخت: ۳۲۲ خورشیدی) در مرکز شهر بخارا و یکی از مهم‌ترین بناهای باستانی آسیای میانه بشمار می‌رود.
تا چند دهه اخیر بیشتر این آرامگاه در زیر خاک قرار داشت، و ازینرو در گذشت زمان آسیب چندانی بخود ندیده‌است. امروزه تمام آن از زیر خاک در آورده شده‌است. این آرامگاه کهن‌ترین آرامگاه ایرانی تاریخ‌دار است.
در ساخت این آرامگاه از معماری شیوه رازی الگوبرداری شده‌است. آجرکاری آن پیچیدگی یسیار زیبایی دارد (ببینید). بنا یک چهارگوش ۱۰ در ۱۰ متر است و دارای گنبد نیم کره‌ای که در چهار بخش آن چهار بنای کوچک ساخته شده‌است. گنبد بر فراز اتاق چهار گوشی به کمک کنج استوار شده که قابل مقایسه با شیوه گنبدسازی در دوره پارتی و ساسانی است و سبک آن شباهت زیادی به آتشکده‌های ساسانی دارد.
نوه اسماعیل نیز در همین آرامگاه بخاک سپرده شده‌است.
مزار قائد، آرامگاه محمد علی جناح بنیانگذار پاکستان و آرامگاه کشته‌شدگان واقعه لهاک‌خان در بجنورد ازین آرامگاه الگوبرداری شده‌است.