Wp/kus/Kusa-Kpaam

< Wp‎ | kus
Wp > kus > Kusa-Kpaam

Kusakpaam[1] anԑ kpaam ka ba siligidi yit ta’ama biili ni.[2] Ta’ama la yaa nam pʋbi’igԑ li anԑ pԑԑligʋ, ba ԑnti laasidinԑ nԑ borututu nya bԑԑ abԑ kpaam. Kusakpaam tʋʋm bԑdigʋ anԑ banԑ mͻri sͻͻd la. Kusakpaam anԑ bʋn lini dit, ba mͻri maan diib tԑns bԑdʋgʋ ninsabilis tԑŋ sͻͻlimin wʋsa.[3] Saŋsiaba ba mͻri Kusakpaam laasid nԑ kpasiaba yԑ li di’ԑ cocoa butter tʋʋm amaa di nyʋʋg la na bԑԑ di kͻn’[4]. Naasalin ba buonԑ yԑ shea ka li yinԑ “si” ka li anԑ tiis yʋda banԑ bԑ Bambara[5] ka Dagbam buon yԑ kpakahili, ka Wali dim buͻn yԑ taama, ka Kambʋʋs buͻn yԑ nkuto, ka Hausa dim buon yԑ kade bԑԑ kadanya, ka Igbo dim bʋͻn yԑ okwuma, ka Yoruba dim bʋͻn yԑ ori, ka Wolof banԑ bԑ Senegal la bʋͻn yԑ karite, ninsabilis tԑŋsiaba mԑ bʋͻn yԑ ori[6].

shea butter
Q10340341
Subclass ofvegetable fat Dɛmisim gbɛlima
Made from materialsheanut Dɛmisim gbɛlima
Natural product of taxonButyrospermum parkii, Vitellaria paradoxa Dɛmisim gbɛlima

Lin pin’il si’em

Bambara dim banԑ bԑ Mali la buonԑ li nԑ yԑ shisu. Wolof banԑ bԑ Senegal la buon ta’ama tiig la nԑ yԑ ghariti, li yi nԑ ani ka French dim buonԑ li yԑ kariite la. Ta’ama tiig nͻbigidnԑ mͻͻgin ʋʋn saŋa, din nͻkid savannah Senegal keŋ  paae Sudan nԑ kʋkʋn siaba Ethiopia. Ta’ama tiis bԑ wԑnnԑ tԑns pisinԑyinni (21) ninsabilis tԑŋin, tԑns la yʋda anԑ: Benin, Burkina Faso, Cameroon, Central African Republic, Chad, Ethiopia, Eritrea, Ghana, Guinea Bissau, Ivory Coast, Mali, Niger, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, South Sudan, Togo, Uganda, Democratic Republic of the Congo, Kenya nԑ Guinea.

Ta’ama bʋl kanԑ bԑ kʋdʋmin Saouga tԑŋkpiŋin la pa’al yԑ Kusakpaam da pʋn dԑŋim bԑ yʋma kͻbʋspiinԑnaasi la ni (14th century). Kpaam la da ziitnԑ ken  Naasaateŋ (Britain) yʋma tʋsir nԑ kͻbʋsnii nԑ pisnaasinԑ ayʋͻbʋ(1846).

Tʋʋma

Ba mͻri kusakpaam maan niŋgbiŋ kpasͻͻndimzuobid, ka li anԑ nͻŋgbana ni kpaam,niŋgbiŋ bʋgʋsʋg kpaam, nԑ zuobid banԑ kpi’im la ka ba ya’a sʋn’e li lԑbi bʋg lԑm-lԑm. banԑ maan ki’ibʋnam la mԑ mͻri kusakpaam paasid la’si’eba maan ki’ibʋ la nԑ banԑ maan niŋgbina nͻnim kpaam  men, dinԑ kԑ la, kusakpaam mͻri saalim bԑdigʋ  ka pu mͻr din’ad mԑnԑ dinzugͻ li kԑt ka niŋgbiŋ la bʋkkʋd ka mԑ nyԑligid kil-kil. Kusakpaam mͻr tʋʋma bԑdigʋ gat kpama banԑ wԑnnԑ abԑ kpaam bԑԑ olive kpaam ka li anԑ yԑ li anԑ kpasʋŋ buudi. Afirika tens wԑnnԑ Benin, Ghana  mͻri kusakpaam maan diib, zuobʋd maalʋg ka mͻri sʋn’ed bili’es ka ba nyaŋidi gbisid sʋŋa ka lԑn mͻri maan kandil daad nԑ niŋgbina zabidiŋ tiim.

Gbanvԑԑnsa

  1. https://doi.org/10.1002%2F14356007.a10_173
  2. https://doi.org/10.1002%2F14356007.a10_173
  3. http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11763&page=303
  4. http://www.fao.org/docrep/008/y5918e/y5918e11.htm
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Shea_butter#cite_note-5
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Shea_butter#cite_note-6