Wp/kus/Ghana Education Service

< Wp‎ | kus
Wp > kus > Ghana Education Service

Ghana Education Service anɛ gbaʋŋ zamisug lʋgʋr kanɛ sakur bɛɛ gbauŋ zamisug yɛla. Li tʋʋma anɛ li sʋŋ ka gɔmena wada banɛ an ye li sʋŋ ka Ghana nidib banɛ paae sakur keŋ wusa, li ba’ kae ye ban an buudsi’a bɛɛ ba anɛ biribis bɛɛ bipʋmisɛ, ba mɔr wintadimis bɛɛ ba bu mɔra, bɛɛ ban pʋ’ʋsid pʋ’ʋs-si’a Ghana sʋ’ʋlim wusaa, li nar ka ba paam gbauŋ zamisug sʋ’ʋŋa.

Ghana Education Service
education agency
Inception1974 Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityTema, Tema Metropolitan District Dɛmisim gbɛlima
LocationTema Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location5°33′5″N 0°11′40″W Dɛmisim gbɛlima
Parent organizationMinistry of Education Dɛmisim gbɛlima
Partnership withGreen Advocacy Ghana, Inclusion Ghana Dɛmisim gbɛlima
Official websitehttps://ges.gov.gh/ Dɛmisim gbɛlima
Map

Ghana gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr la mɔr nidib piiga nɛ anu’ ka ba gɔsidi li tʋʋma, ka ti buon ban ye “Ghana gɔmena sakur lʋgʋr kpɛɛmnam”.[1] [2]Gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ da pin’il tʋʋma nɛ yʋʋm tusir, kɔbis awai nɛ pisyɔpɔi nɛ anaasi la ni. Gɔmena na’adɔɔg kanɛ da pin’il nwa’ anɛ na’adɔɔg kanɛ ka ba da buon ye “Tɛŋgbauŋ la yɔlisim dim” la. Li la’asid nɛ gɔmena lʋg sieba tʋmmi li tʋʋma, ka len pʋdig nɛ mor luga bedego, ye ba nyaŋi tʋmi ba tʋʋma su’uŋa [1]tis Ghana sʋ’ʋlim wʋsa.

Lin pin’il siem

Gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ da pin’il tʋʋma ne Yʋma tusir nɛ Kɔbis awai nɛ pisyɔpɔi nɛ anaasi la ni’ ka li da anɛ Ghana tʋmtʋmnib la’asa  lʋgʋr yinnɛ. Gɔmena na’adɔɔg kanɛ da pin’il nwa’ anɛ na’adɔɔg kanɛ ka ba da buon ye “Tɛŋgbauŋ la yɔlisim dim” la (wada kɔbis yi’ nɛ pisnaasi nɛ ayɔpɔi).[3] Wada kɔbis yi’ nɛ pisnu’ nɛ ayi’ nɛ wada kɔbis tan’ nɛ pisnu’ nɛ ayɔpɔi da kɛna paas ka mɛ yis yɛlsieba Gbauŋ zamisʋg lʋgʋr wada la pʋʋgin. Na’adɔɔg kanɛ da di’ na’am ka ba buon ye “sɔgia kpɛɛmnam la’sig “la wada pisyʋobʋ nɛ atan’ da[3] paas ka mɛ yis yɛlsiɛba Gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr wada la pʋʋgin. Ghana wada gbaʋŋ kanɛ da yi’ na ka li da anɛ na’adɔɔd banɛ da di na’am ka li ka’ ba zab nɛ diɛ na’am la banɛ da pɛɛs anaasi pʋʋgin la wada maanib mɛ da yis ka paas yɛlsiɛba Gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr wada la pʋʋgin; wada giŋ kɔbisnu’ nɛ  ayʋɔbʋ (yʋʋm tʋsir nɛ kɔbiswai’ nɛ piswai’ nɛ anaasi nii la) nɛ wada giŋ kɔbis yɔpɔi nɛ pisyɔpɔi nɛ anii (yʋʋŋ tʋsa ayi’ nɛ anii saŋa la)[1]

Di tʋʋma an siem

Gbauŋ zamisʋg lʋgʋr la tʋʋma

Ye li sʋŋ ka biis, nɛ kpɛɛmnam nɛ banɛ zamisid nʋ’ʋg tʋʋma nɛ banɛ gbaʋŋ zamisigu bɛi li kɔn’ nɛ ba taaba ye ba nyaŋi zamis gbaʋŋ titʋaa.

Ye ba baŋ  sʋkʋr nam kɔn’kɔn’ɔb sʋ’ʋlim wʋsa, nɛ ba tʋʋma an siem nɛ ban mor la’ad sieba zamisid siem ye ba kɛ ka biis zamis gbaʋŋ ti paae sʋkʋr titada ni’.

Ye ba mor ya’am kanɛ na sʋŋ gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋʋma kɛŋ paae one ka gɔmena gaŋ ye o an gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ kpɛɛm la sa’an ka o paae gɔmena ni’ ka o nyaŋi gba’ae gba’asʋma banɛ na sʋŋ gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋʋma.

Ye li kɛ ka banɛ paasi li pʋʋgin la tʋm lin nar siem ka ba mi’ilim nɛ ba baŋir nɔbig.

Ye ba baŋ pa’anpa’anib bɛn banɛ bɛ sʋ’ʋlim wʋsa saŋa wʋsa.

Ba tʋʋm sieba lɛm bɛ ka li anɛ ye li sʋŋ ka ba tʋʋma banɛ pun sɔba agɔl la nyaŋi nɔbig.

Ye li sʋŋ ka tʋmtʋmnib banɛ tʋm lugir kan ni wusa dɔlis tʋʋma wada ka tʋm lin nar siem ka li dɔl sʋɔr.[1]

Ban tʋm nɛ lʋgsieba

La’asa nɛ lʋga bama bɛ’ ka sʋŋid Ghana gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋʋma ka li kɛn tʋɔn.

·        Tɛŋ-tɛŋ biis gɔsʋg yɛla ligidi-la’asʋg gbauŋ zamisʋg lʋgʋr sʋŋid Ghana gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋʋma.[4][5]

·        Na’asaatɛŋ kanɛ bʋɔn ye “America tɛŋ bibisi la’asi an yinnɛ” lʋgʋr kanɛ gɔsid tɛnzʋŋ nɔbʋgir yela. kaba sʋŋid nɛ ye gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋʋma: nidib bɛlisim pʋʋgin ,nɛ zamisʋg yela nɛ ya’am paala banɛ na sʋŋ gbaʋŋ karɛŋ yela, ye li sʋŋ ka biis gbaʋŋ zamisʋg nyaŋi kɛŋ tʋɔn.[6]

·        Na’asaatɛŋ kanɛ bʋɔn ye Bɛlgiʋm/tɛlɛvic. Ban tʋʋma anɛ ye ba sʋŋ ka mɛ’ azamis gbaʋŋ na’asaasɔ’ɔgin dɔɔdi ntis kpɛɛmnam sakʋr nam ban kɔbʋsyi’ nɛ pisnaasi’.[7]

·        Na’asaatɛŋ lʋgʋr kanɛ bʋɔn ye “ti la’as taaba gɔs tɛŋzʋŋ teŋmaalig yela” mɛ paasi sʋŋid biban’alig gbaʋŋ zamisig yela.

·        Lʋgʋr kanɛ ka ba bʋɔn ye “Kreditanstalt Wiederaufbau (KfW)” mɛ paasi sʋŋid kpɛɛmnam sʋkʋya banɛ zamisid nʋ’ʋg tʋʋma nam la.

·        Lʋgʋr kanɛ ka ba bʋɔn ye “dʋnia wʋsa banki” la mɛ paasi sʋŋid Ghana sʋkʋr kpɛɛmnam zamisʋg pʋʋgin.[8]

·        Na’asaatɛŋ lʋgʋr kanɛ bʋɔn ye “Kuwait” mɛ paasi sʋŋ ka kpɛɛmnam sʋkʋyanam ban pisi’ nɛ ayʋɔbʋ gbauŋ zamisʋg kɛŋ tʋɔn.[1]

Bam mɔr gban’a sieba

Ghana gbauŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ tʋm tʋʋm siɛba ka mɔr gba’a siɛba anɛ anwa’:

·        Biis sakʋr kɛn sʋŋir yela

·        Kpɛɛmnam sakʋr kɛn nɔbigir yela

·        Banɛ gbaʋŋ zamisʋg bɛɛ li kɔn’ nɛ sɔ’ wʋsa zamisʋg yela

·        Sʋkʋr banɛ wʋsa bɛ’ ka nyaan tit kpɛɛmnam sʋkʋya la gɔsig nɛ li sʋŋir yela.

Ban pʋdʋgi ba mɛŋ siem

Sa’alʋg nɛ sʋŋir lʋgʋr: nwa’ anɛ lʋgʋr kanɛ ka li yɛlkpan an ye li sʋŋ ka nidib wʋsa baŋi ba baŋir bɛn nɛ ban na nyaŋi tʋm sielnam ka li sʋŋi ba gbaʋŋ zamisʋg pʋʋgin nɛ ba nʋ’ʋg tʋʋma pʋʋgin nɛ ba pʋtɛnda wʋsa pʋʋgin ka li kɛ ka ba mor sʋmalisim ba nyɔvʋr pʋʋgin.

Sʋkʋr bibis laafi zamisʋg yela: nwa’ anɛ lʋgʋr kanɛ nar ye ba pa’al sʋkʋr biis ka ba baŋi ba laafi yela, kati wa’ ba diib nam pʋʋgin nɛ sʋŋir kanɛ wʋsa na sʋŋ sʋkʋr biis ka ba be nɛ laafi linɛ na kɛ ka ba vʋɛ yʋʋg dʋnia ka nyɛ ba gbaʋŋ zamisʋg nyɔɔd. Ka lin anɛ ye li sʋŋi ba ka ba kɛŋ sʋkʋr zamisi ba zamisʋg bɛnni naae ka nyɛ li nyɔɔd.

Banɛ gbaʋŋ zamisʋg bɛɛ li kɔn’ lʋgʋr: lʋgʋr nwa’ tʋʋma anɛ ye li kɛ ka sɔ’ wʋsa nyaŋi zamis gbaʋŋ ka li kaskas anɛ biis banɛ mɔr wintadimis ka ba zamisʋg bɛɛ li kɔn’ la ye li maal suor ka sɔ’ wʋsa zamis gbaʋŋ lin nar siem.

Bikpɛɛmnam gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr: nwa’ anɛ lʋgʋr kanɛ sʋŋid Ghana sukur nɛ gbaʋŋ zamisʋg yela lʋgʋr la ka li nyaŋidi dɔlisidi gɔsid yɛ Ghana gɔmena gba’ae gba’a sieba gbaʋŋ zamisʋg yela la tʋm paae wala bɛnnɛ, ka mɛ mor sa’alʋg kanɛ na nyaŋi kɛ ka sɔ’ wʋsa kɛŋ sʋkʋr ka da yaaɛ sɔ’, ka kɛ ka sɔ’ wʋsa zamis gbaʋŋ zamis sʋŋ ka mɛ kɛ ka na’asaasɔn’ɔg paalʋg nɛ kal yela pa’alʋg nɛ azaŋ la’adi tʋm tʋʋma ka li niŋ tɔ’ gaad ninsaal mɛŋ paŋ tʋʋma pa’ala wʋsa bi--kpɛɛmnam gbaʋŋ zamisʋg pʋʋgin.

Bibibis gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr; nwa’ pʋdʋgnɛ mɔri li zin’is atan’: biban’alik gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr nɛ asu’ummɛŋ sakʋrnam lʋgʋr nɛ po’asada gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr. Bibibis gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr nwa’ bɛnɛ yeli sʋŋ ka bibibis wʋsa gbaʋŋ zamisʋg nyaŋi an tituwaa nɛ lin nar siem.

Nʋ’ʋg tʋʋma dim nɛ banɛ mɔr la’adi tʋm ka lee ka’ ba mɛŋ paŋ kɔnbir tʋʋma gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr: nwa’ anɛ lʋgʋr kanɛ gɔsid Nʋ’ʋg tʋʋma dim nɛ banɛ mɔr la’adi tʋm ka lee ka’ ba mɛŋ paŋ kɔnbir tʋʋma gbaʋŋ zamisʋg yela bibibis nɛ bikpɛɛmnam sakʋya namin wʋsa ka li benɛ gbaʋŋ zamisʋg lʋgʋr la pʋʋgin.[1]

Gbanvɛɛnsa

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 https://ges.gov.gh/
  2. https://ges.gov.gh/
  3. 3.0 3.1 https://books.google.com/books?id=Sd1CAQAAIAAJ&q=Amendment+247
  4. https://mobile.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/UNICEF-assists-GES-to-train-19-876-HIV-AIDS-educators-144147
  5. https://books.google.com/books?id=0SAmAQAAMAAJ&q=United+Nations+Children%E2%80%99s+Fund+ges
  6. https://www.usaid.gov/ghana/education
  7. https://www.televic-education.com/en/references/ghana-education-project
  8. https://www.televic-education.com/en/references/ghana-education-project