Wp/kus/Busaans

< Wp‎ | kus
Wp > kus > Busaans

Busaans anԑ mande buudi yit ya-datiuŋ bԑ Burkina Faso, ka bԑ ya-dagͻbʋg Ghana, ka lԑm bԑ ya-gͻbʋg Togo.[1][2] [3][4]Ba pian’ad la (Busandir)[5] anԑ Mande pian’ad ka wԑn wʋʋ  kudumin Borgu na’am teŋi bԑ ya-dagͻbug Benin teŋin ka mԑ bԑ ya-dagobug Nigeria teŋin la’am nԑ Busa, Boko, nԑ Kyenga. Yu’ur kani lem bԑ tis Busans ka Mossi dim buon anԑ Busansi bԑԑ Busanga.

Bissa people
ethnic group
CountryBurkina Faso, Ghana Dɛmisim gbɛlima

Daniel McFarland gbauŋ kani bԑ volta yԑt yԑ Busans anԑ “bugusim mande buudi banԑ zi’in koldaʋg pi’el kani bԑ Tenkodogo teŋir (by 1300). Ba nidib bam kidik Ghana titͻdugu kԑŋi bԑ hali Togo sa. Ninsi’eba yԑt ye Rialle, Nakomse ya’anam yinni onԑ da an Mossi tuͻngat mԑn, da anԑ Busaŋ”.[6]

Busans ku’od nԑ suma gad si’el wʋsa. Busaŋ daʋ ya’a bͻͻd busaŋ pʋ’a, di nari yԑ o tʋm bipuŋ la ma sum pͻͻgin, ka mԑ nyaŋi tis bipuŋ la  mԑŋ sum pͻͻg o ya’a ti dii o.[7][8]

Busans pʋdignԑ pian’ad bʋʋdi zin’sa atan’. Ba pian’ad bʋʋdi la anԑ Barka, Lebir nԑ Lere. Ba lem kԑŋ tuoni pʋdigi tuŋ kͻn’ͻb- kͻn’ͻb bԑdigʋ. Tʋŋ kͻn’ͻb kͻn’ͻb la zak wʋsa mͻri ba yʋ’ʋr nԑ ba kԑliŋ ka Busans la bʋon din yԑ dedaa. Ba kԑliŋ la yʋn anԑ sͻ yʋ’ur Burkina Faso. Busans anԑ nidiba ayi, anʋ pʋʋgin (2/5th) Burkina Faso nidib la wʋsa.

Bʋsans mԑ bԑ Ivory Coast

Busa, Boko, Benin nԑ Nigeria

Busa nԑ Boko dim anԑ Busans zin’is bʋ’ʋdi ayi yit ya-gͻbʋg Nigeria nԑ ya-dagͻbʋg Benin kpi’ԑnԑ Borgu n bԑ Nigeria tensin Niger, Kebbi nԑ Kwara (Bokobaru dim) ka mԑ bԑ Beninese Alibori nԑ Borgou.

Ba piantnԑ Busa (mԑ an Busandir) nԑ Boko (ka mԑ lem bʋon yԑ Boo). Hausa dim buoni banԑ Bussawa.

Busans pʋdignԑ tʋmis bԑdigʋ. Ba piantla mԑ ani kͻ’ͻb kͻ’ͻb; ba pian’ad Barka, ka pian’ad Lere, ka mԑ pian’ad Lebir. Busans bԑdigʋ anԑ mͻͻm (muslims). Garango Busans an banԑ bԑ ya-dagͻbʋg. Garango teŋ anԑ Busans teuŋu nbԑԑ ba kͻ ya-dagͻbʋg, ka banԑ bԑ ya’tʋona sakpidir la wusa bԑ Tutelage (Mossi na’amsͻͻlim) Ouagadougou dim nʋ’ʋsin, banԑ mԑ bԑ ya’yaŋ sakpidir la wusa mԑ bԑ Tenkodogo (Mossi na’amsͻͻlim). Accra, Ghana tԑŋ banԑ ka Busans bԑ anԑ Busanga line nbԑ Kaneshie din’ni nbԑ Okai Koi sͻ’ͻlim la. Tԑŋ banԑ lԑm pas anԑ Town Council line bԑԑ Lartebiokorshie nԑ shukura nbԑ Ablekuma tԑŋpʋʋgin nԑ Nima, Ayawaso tԑŋsʋ’ʋgin. Busandir’rin Lingani dimi mͻr na’am paŋ ka lԑm mͻr tima paŋ. Bani mͻr na’am paŋ la kai banԑ zanl na’am zupibʋg laa amaa banԑ tisid na’am zʋpibʋg la. Sͻ kai mͻr paŋ kanԑ ka ʋ na nyaŋi pit zʋpibʋg kanԑ ka Lingan banԑ bԑ Tangaré tԑŋkpiŋin Garango yit Boulgou (Burkina Faso) dim mal nԑ ti’im laa. Lingani anԑ tͻn’ͻs dim ka ba malʋŋ kanԑ ain kikaŋ nԑ ba yaanam tͻn’ͻs kpan la nan kpԑm bԑ zina Tangaré zuͻrini kpa nԑ Lingani yin. Busans mʋmidi ba nidibnԑ ba ya saman ani ka din pa’an na’asi. Busans tʋúdi ba yaadnԑ wʋʋ dͻgbilignԑ ka lԑԑ mͻr vͻͻr fiinf kani ka sͻ na nyaŋ tak kʋm la. Ba na nyaŋi mʋm nidib bԑdigʋ saman yinni. Ya’ad ka ba nͻkidi pibin yaʋg la nͻͻr. Barso onԑ an Busans yaanam yinni la da anԑ tͻn’ͻs.

busaans buudi sieba nɛ ba pɔɔr

The Clan Appellations
Pagou Nombre/Ziginni
Gassuogou Yaalah
Tangari Lengani
Tangaré Lingani
Garango Bambara
Tunugu Saare
Bussim Guerm/Guerne
Sandugu Zeba
Lergu Jinko
Ziglah Bandau
Pakala Billa
Tuuro Dabre
Woono Zaare
Saawunno Nyenni
Chenno Yabre
Bura Zuure
Saarugu Saare
Muungo Gamine
Kayo Gampine
Bugula Darga
Gulagun Nombone
Yiringu Galbane
Lengi Monnie
Kadpugu Yankini
Ganni Samandulugu
Jangani Guengane
Bedega Wandaago
Leda Zampaligidi
Woono Wango
longa Welgu/Keera
Sasima Daboni
Zangila Kidibari
Kuu Lenkoni
Zaka Boibani
Hunzaawu Zombra
Bergu Baara
Nyaawu Campaore
Gulanda Bayere
leere Zampoo
Dansanga Genni
Somma Zakaani
Sominne Senre/Sebene
Gudu Sewonner
Sonno Lembani
Wargu Bansi
Tollah Bansi
Wanda Gulla
Dansanga Genni
Zhetta Zesonni
Koonteega Yourda
Bangu Sambare
Youngou Gambo
Gerrimah Nyenni
Kerimah Ziigani
Yakungu Gengani
Gangila Nunkansi
Kele Gansani
Tinga Bidiga
Bann Zanni

Gbanvɛɛnsa

  1. https://web.archive.org/web/20160304025729/http://worldmap.org/getpeople.php?ROP_ROG3=101551BN%20
  2. https://web.archive.org/web/20140728013130/http://worldmap.org/getpeople.php?ROP_ROG3=101486GH
  3. https://web.archive.org/web/20160304033849/http://worldmap.org/getpeople.php?ROP_ROG3=101486UV%20
  4. https://web.archive.org/web/20140728010541/http://worldmap.org/getpeople.php?ROP_ROG3=101486TO
  5. Lewis, 2009
  6. McFarland, 1978
  7. An actual member of the Bissa tribe - which is probably a better source than any book written by Western scholars. There is not much information on the Bissa tribe at all in the literature.
  8. https://www.modernghana.com/news/661782/busanga-community-unveils-devt-plan.html