Умму Камал – XV асруда яшайгъан болгъан шаир.
Яшав
editУмму Камал гьалиги Бавтогъай юртну еринде болгъан Къоюнкъала деген бырынгъы къумукъ юртда тувгъан. Къоюнкъала о девюрде юртланы арасында оьзтёрече маданиятлы, охугъан, алим адамлары булан белгили болгъан.
Умму Камал ата юртунда охугъан. Сонг охувун Ширванда давам этип, о замангъа гёре оьр билим алгъан ва асгер бёлюкню къадисини къуллугъун кюте болгъан. Шо йылларда ол Тюркиягъа баргъан. Шаир, алим, фелсефечи гьисапда хыйлы эллерде аты белгиге чыкъгъан. Умму Камалны яшаву бек четим ва къыйынлы гьалларда оьте.
Асарларында тюзлюкню, рагьмулукъну, инсанлылыкъны якълап язгъаны саялы Умму Камалны Османлыда зиндангъа салгъан ва къысас бергенлер, амма ол яшавгъа инанывун тас этмеген. Ана элине, оьз халкъына бакъгъан сюювюн, элине къайтып гелип эркин тыныш алма гьасиретлигин яшавуну ахырына ерли сакълагъан, тек огъар ватанына къайтмагъа насип болмагъан. Шаирни шиърулары шогъар шагьатлыкъ эте.
Асарлар
editУмму Камал бизге белгили бырынгъы язывчулардан биринчилей болуп XV–нчи юзйылда халкъыны атын «къумукъ» деп юрютген.
Умму Камалны шиърулар умуми тюрк адабиятгъа раслана, ва Орта Юзйыллар "тюрки" деген орта тюрк тилни бир шивеси (демек, къумукъ тюрки шивеси) булан язылгъан. Къумукъ адабиятда шо языв къайда Йырчы Къазакъгъа ерли узатылгъан.
Умму Камалны шиъруларында бырынгъы къумукъ чеберлик – гёзел дюнья къаравлары ва англавлары ачыкъ кюйде гёрюне.
Шаирни къолъязывлары XVIII-нчи юз йылда яшагъан лезги шаири Али Рухулиден къалгъан китапланы арасында табулгъан. Шо къолъязывлар Умму Камалны яшавун ва яратывчулугъун уьйренивде уллу къошум болгъан. Оланы адабият ахтарывчу Галиб Садыки тапгъан. Умму Камалны къолъязмалы эки тептерин профессор З.Н. Акавов С.-Петербугдагъы архивлени биринден – Русия академиясыны Петербург бёлюгюндеги Гюнтувуш ахтарывланы институтуну архивинден тапгъан ва ону уьстюнден ахтарыв эте.
Белгили болгъаны йимик, Умму Камалны псевдоними "Нури" деп де юрюле болгъан. Ону шиърулары Ибрагьимов Абдул-Гьюсейн Къызларлыны атасы Зайнулабидинни китапларыны арасындан чыкъгъан. Шиърулар охувчулагъа англашылсын учун гьалиги къумукъ тилге ювукълашдырылгъан.