Нугьай Батырмурзаев (1865-1919 й.) – белгили ярыкъландырывчусу, пагьмулу къумукъ язывчу ва таржумачы. 1865-нчи йылда Яхсайда тувгъан. Зайналабит ва Абдулгьамитны Батырмурзаевланы атасы. Ону китапларын атлары: "Язык Гьабийбат", "Давут ва Лайла" ва оьзгелер. "Тангчолпан" журналны редактор болуп ишлеген.
Яшав ёлу edit
Терик областни Яхсай юртунда тувгъан. Юртуну медресесинде охугъан. Арап, тюрк, орус ва башгъа тиллени биле болгъан. Гюмюшчю болупда ишлеген.
Яш чагъындан кёп китап охуй болгъан, айрокъда гюнтувуш адабиятны. 1916-нчы йылда Зайналабит деген уланы булан бирче, Хасав-юртда "Танг Чолпан" деген адабият-драм кружок ачгъан. Дагъыстанны реалист шиъру тюгюл адабиятыны кюрчюсюн салгъан десе де ярай. Къумукъланы адабият асарларын охуйгъангъа тартмакъ учун, арап тилден бир нече хабарлар къумукъ тилге гёчюрген ("Синдбад-мореход" ва б.). Ону оьзюню асарларындан инг машгьурлары:"Давуд ва Лайла", "Языкъ Гьабибат". 1918-нчи йылда биринчи къумукъ журналда("Танг Чолпан") ёлбашчы бола. «Танг юлдуз», «Вакыт», «Мусават» деген газетлерде репортёр-корреспондент болуп ишлеген. Инг кёп агьамият берегени яшавунда ярыкъландырыв, къатынгиши ярыкъландырыв. Биринчи асарын Батырмурза Нугьай 1906 йылда яза. Нугьай Батырмурза уланы Зайналабит булан инкълапда ортакъчылыкъ эте. В 1919-нчу йылда деникинлер ону уланы Зайналабитни гюллелеген, оьзю Нугьайны буса туснакъгъа сала. Олар огъар большевиклеге къаршы газетни ёлбашчысы болсанг сени сав къоябыз дей. Тек ол бек оьжетленип рази болмай, онгдан сонг ону оьзюн де гюллелей.
Батырмурза Нугьай янгыз къумукъ шиъру тюгюл адабиятыны кюрчюсюн салгъаны болмагъан, ол оьзюню ойларын шиъру къайдада, тынч, саяв халкъ англар тил булан етишдиртегенлерден болгъан. Ол оьзюню халкъыны ярыкъландырыв тармакъда къолдан гелеген бары къастын этген, алгъа гетген халкълагъа ювукълашдырмагъа къарагъан.
Китапханасы edit
- Чебер асар «Языкъ Гьабибат» (1910).
- Чебер асар «Гьарун ва Зубайда, яда Языкъ Жанбике» (1910).
- Чебер асар «Давут ва Лайла» (1912).
- Машгьур къумукъ Яхсайлы Нухай Батырмурзаев асарлариндан, Махачкала, 1927
Эсгеривлер edit
- Гусейнов М. А., Кумыкская проза начала XX века: язык и стиль.
- Большая Советская энциклопедия: В 30 т. — 3-е изд. — М., 1969—1978. — Т. 3. — С. 47.
- Мусаханова Г., Очерки кумыкской дореволюционной литературы. — Махачкала, 1959.
- Дациев А., Нухай Батырмурзаев. Жизнь и творчество. — Махачкала, 1968.