ကၠူလံယၢးစ်စၢ်(Julius Caesar) မ့ၢ်သုးခိၣ်ကျၢၢ်လၢအဖျိးစိတဂၤဒီးအိၣ်ဒီးတၤလၣ်လၢတၢ်ကွဲးလံာ်တကပၤန့ၣ်လီၤႉ အဝဲမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤအကါဒိၣ်ကတၢၢ်တဂၤလၢအမၤစၢၤဆီၣ်ထွဲဒီးဘှီထီၣ်ရိမ့ၤအဘီမုၢ်န့ၣ်လီၤႉ
.jpg)
ဖဲစံစၢ်စးထီၣ်မၤတၢ်န့ၣ်ပာ်ဖှိၣ်လိာ်အသးဒီးပှၤဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤခံဂၤလၢအမ့ၢ်ပှၤထူးပှၤတီၤခြဲးစဲးစ် (Crassus) ဒီးသုးခိၣ်ကျၢၢ်ဖိၣ်ထ့ၣ် (Pompey)န့ၣ်လီၤႉ ဖဲချႉခႉန ၅၉ န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်ဃုထၢထီၣ်စံစၢ်ဒ်အမ့ၢ် ကောင်စစ်ဝန် (Consuls) ခံဂၤအကျါတဂၤလၢအမ့ၢ်ပဒိၣ်လီၢ်လၤလၢအထီကတၢၢ်လီၤႉ ဖဲအကဲထီၣ် ကောင်စစ်ဝန် တနံၣ်အလီၢ်ခံစံစၢ်ဟးထီၣ်လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤဒီးပၢတၢ်လၢကီလ် (Gaul) (မုၢ်မဆါတနံၤအံၤမ့ၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်ကီၢ်) န့ၣ်လီၤႉ ဖဲန့ၣ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ကဲအီၤဒ်သုးမုၢ်ဒိၣ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလီၤႉ အဝဲဆိကတီၢ်ကွံာ်တၢ်ပူထီၣ်တၢ်ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးတၢ်တဖၣ်ဒီးအဝဲလဲၤတုၤဒၣ်လဲာ်ဆူကီၢ်ဘြံးတ့ၣ် (Britain)လီၤႉ အဝဲကွဲးနီၣ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါဘၣ်ဃးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢအဘၣ်လဲၤခီဖျိဝဲအဂ့ၢ်လၢာ်ခၢးတဖၣ်န့ၣ်လီၤႉ
ဖဲစံစၢ်အိၣ်လၢကီလ်အခါ ခြဲးစၢးစ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်မၤသံကွံာ်အီၤလၢသုးခိၣ်ကျၢၢ်ဖိၣ်ဖ့ၣ်န့ၣ်လီၤႉ ဖိၣ်ဖ့ၣ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤလၢစံစၢ်မ့ၢ်ပှၤတူၢ်ကွီၢ်ဒီးဟ့ၣ်လီၤတၢ်ကလုၢ်လၢတၢ်ကမၤဟးဂီၤကွံာ်စံစၢ်အသုးမုၢ်န့ၣ်လီၤႉ ဘၣ်ဆၣ်စံစၢ်တခိဘိးဘၣ်ရၤလီၤတၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢကဒုးတၢ်ဒီးဖိၣ်ဖ့ၣ်အဃိစံစၢ်ဒီးအသုးမုၢ်လဲၤဒုးယၤတၢ်ဒီးဖိၣ်ဖ့ၣ်လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပူၤဒီးဖိၣ်ဖ့ၣ်ဘၣ်ဃ့ၢ်ဖျိးကွံာ်ဆူကြံးစ်ကီၢ်(Greece)န့ၣ်လီၤႉ
ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ဝ့ၢ်ရိမ့ၤဘၣ်တၢ်ပၢအီၤလၢဘျီၣ်ဒိၣ်ထး (တၢ်စိကမိၤဒိၣ်ကီၣ်ကး)လီၤႉ စံစၢ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤပဒိၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ပှၤအီၣ်ကဘျံးကဘျၣ်တၢ်အဃိဆိကမိၣ်ဝဲဒၣ်လၢရိမ့ၤဖိတဖၣ်လိၣ်ဘၣ်ခိၣ်နၢ်လၢအခၢၣ်တနၢၣ်တဂၤလီၤႉ ဖဲချႉခႉန ၄၉ နံၣ်န့ၣ်အဝဲဘိးဘၣ်ရၤလီၤအနီၢ်ကစၢ်အသးလၢအမ့ၢ်မီၤစိရိၤ(Dictator) ဒီးလၢယဲၢ်နံၣ်အတီၢ်ပူၤအဝဲဒုးထီဒါဖိၣ်ထ့ၣ်ဒ်သိးအတၢ်ပၢတၢ်ပြးကဂၢၢ်ကျၢၤဝဲအဂီၢ်လီၤႉ ဝ့ၢ်ရိမ့ၤအပှၤကူၣ်လိာ်တၢ်တနီၤသူၣ်ကိၢ်သးဂီၤလၢစံစၢ်အစိကမီၤကဒိၣ်ထီၣ်တလၢအဃိအဝဲသ့ၣ်မၤသံကွံာ်စံစၢ်လၢဘျီၣ်ဒိၣ်ထးအတၢ်ဒါဖီခိၣ်ဖဲလါမးရှး ၁၅ သီ ချႉခႉန ၄၄ န့ၣ်လီၤႉ
စံစၢ်ပၢဘၣ်တၢ်လၢဝ့ၢ်ရိမ့ၤလၢဆၢကတီၢ်စှၤကိာ်အပူၤဘၣ်ဆၣ်အဝဲပဲထီၣ်ထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢအမံၤဟူၣ်ဖျါဖးဒိၣ်တဂၤလီၤႉ ခိဖျိအဝဲမၤတၢ်ဆီတလဲအဃိမၤစၢၤဝဲဒ်သိးတၢ်ကသူၣ်ထီၣ်အနံၣ် ၅၀၀ ရိမ့ၤ ဘီမုၢ်န့ၣ်လီၤႉ အဝဲစူးကါမံၤပာ်ဖျါ Caesar (ဒ်အမ့ၢ် ခါစၢၢ် Kaiser) လၢကီၢ်ကၠၢမနံၣ် (Germany) အပူၤဒီး စံၣ်စၢ် (Czar) လၢကီၢ်ရၢရှၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤႉ)