Wp/krl/Käki

Käki (Cuculus canorus) on käkien heimoh ta šamannimiseh šukuh kuuluja lintu, kumpani tunnuššetah liijatenki kukkuvašta iäneštäh ta tavaštah loisie muijen lajien pešissä. Karvaltah lintu on harmua ta šitä on ylen jykie nähä. Karjalašša laji on ylehini; talvekši še muuttau šuveh.

Koko ta näkö edit

Käjen pituvuš on 32-34 senttimetrie ta paino 80-190 grammua. Išäčyllä varren alapuoli ta piä ollah mušovan harmuat, kakla šamoin on harmua, ka haliempi, tuhkanharmua. Rinta on valkie ta šiinä on muštie kirjoja. Emäččy voi olla rušappa ylähältä ta valkie alahalta; molommissa puolissa on muštie kirjoja.

Levinneisyyš ta elinympäristö edit

Käkie on Europašša, Aasijašša ta Pohjos-Afrikašša. Europašša pešiy yli miljouna käkie. Lintu eläy kaikenluatusissa mečissä, vil'l'elyšalovehilla, kuatuissa mečissä, vuorissoissa, nummilla, tunturikoivikoissa i pelto- ta šuoalovehien pienissä meččiköissä.

Käki on muuttolintu. Šuviseh Karjalah še tulou kevyällä, oraškuun enšimmäisellä puoliskolla. Pohjoseh še ilmeštyy jälešti, oraškuun lopušša ili kešäkuun alušša.

Lisäytymini edit

Käjen kiimanaika on kevyällä ta kešän alušša. Lintu ei luaji pesyä, onnakko muniu jiäliččäh muijen lintujen peših. Karjalašša käjen poikien kašvattajina ollah čiučoilintujen pereheh kuulujat linnut. Käjen poikaset rotiuvutah näpiešti, 11,5 päiväššä.

Ravinto edit

Käki šyöy kašviruokua, pöpökkyä ta liipukkaista, matuo.

Rahvahanperinneh edit

Käkeh liittyy monie uškomukšie. Vanhat ollah lašettu käjen kukkumisesta jälellä olijoita elovuošie, nuoret neičyöt tuaš naimiseh kulujie vuošie: kuin monta kertua käki kukahtau, niin monta vuotta vielä on tyttönä. Käjen kukkumini mainitah niise lukusissa kanšanrunoissa.

Lentyäs's'äh käki näyttäy pieneltä havukalta, ta šentäh linnun on tuumaitu iivananpäivänä šuavan kulkkuh okahisen ta muuttuvan havukakši. Pistojärveššä kun käki aijanšeipähissä kukku, nin tiijettih tulovan huono vil'l'avuoši. Vuokkiniemeššä uškottih, jotta kun käki hyvin alahana kukkuu kevyällä, niin tulou hallavuosi.

Käki on Šuomen Pohjos-Karjalan muakunnan muakuntalintu.

Šananparšie edit

On lämmin kuin kiän pešä (Uhtuo)
Ilona käki mečäššä, pereheššä pieni lapši (Vuokkiniemi)
Vieraš leipä käkenä kukkuu marašša (Jyškyjärvi)
Šiä on käkie vailla. (Kiestinki; käki kukkuu vain kaunehella ilmalla, a šatien loppuos's'a näin šanotah)