Wp/kri/Catalonia

< Wp‎ | kri
Wp > kri > Catalonia

Katalonia (/ˌkætəˈloʊniə/; Katalan: Katalunya [kətəˈluɲə]; Spanish: Cataluña [kataˈluɲa]; Ɔksitan: Katalonha [kataˈluɲa])[10] na wan ɔtonamɛnt kɔmyuniti na Spen, we dɛn dɔn pik as nashɔnaliti bay in Statut fɔ Ɔtonomi.[d] [12] .

Bɔku pan di say dɛn we i de (eksept di Val d’Aran) de na di nɔt-ist pat na di Ayberian Pɛninsula, na di sawt pat na di Pyrenees mawnten dɛn. Katalonia gɛt administreshɔn sheb to 4 provins dɛm: Basilona, Girona, Lleida, ɛn Tarragona. Di kapital ɛn big siti, Basilona, na di sɛkɔn munisipaliti we gɛt bɔku pipul dɛn na Spen ɛn di nɔmba fayv siti we gɛt bɔku pipul dɛn na di Yuropian Yuniɔn.[13] Di tɛm naw Katalonia gɛt bɔku pan di midival ɛn di fɔs mɔdan Prinsipaliti fɔ Katalonia (wit di ɔda wan we lɛf na Roussillon naw na pat pan Frans in Pyrénées-Orientales). I gɛt bɔda wit Frans (Occitanie) ɛn Andorra na di nɔt, di Mɛditarenian Si na di ist, ɛn di Spanish ɔtonamɛnt kɔmyuniti dɛn na Aragɔn na di wɛst ɛn Valencia na di sawt. Di ɔfishal langwej dɛm na Katalan, Spanish, ɛn di Aranese langwej na Ɔksitan.[7]

Let di 8th sɛntinari, difrɛn kɔntri dɛn akɔdin to di ist pat na di Pyrenees, di Frankish kiŋdɔm bin mek dɛn as difensiv barɛri agens di Muslim invayshɔn dɛn. Insay di 10th sɛntinari, di Kaonti na Basilona bin bigin fɔ bi indipɛndɛnt smɔl smɔl.[14] Insay 1137, Basilona ɛn di Kiŋdɔm na Aragɔn bin gɛt wanwɔd bay we dɛn mared ɔnda di Krawn na Aragɔn. Insay di Krawn, di Katalan kɔntri dɛn bin adopt wan kɔmɔn pɔliti, di Prinsipaliti fɔ Katalonia, we divɛlɔp in institiushɔnal sistɛm, lɛk Kɔt, Jɛnɛralit ɛn kɔnstityushɔn, bi di bays fɔ di Krawn in Mɛditarenian tred ɛn ɛkspɛnshɔnism. Leta insay di Midul Ij, Katalan buk dɛn bin de go bifo. Insay 1469, di kiŋ na Aragɔn ɛn di kwin na Kastilia bin mared ɛn dɛn bin de rul dɛn eria togɛda, ɛn dɛn bin kip ɔl dɛn difrɛn institiushɔn ɛn lɔ dɛn.

Insay di Franko-Spanish Wɔ (1635–1659), Katalonia bin tɔn agens (1640–1652) agens wan big ɛn lod we di kiŋ in ami bin de, dɛn bin prɛd am fɔ shɔt tɛm as ripablik ɔnda Frɛnch protɛkshɔn te di Spanish ami bin win am bak bɔku pan am. Bay di Triti fɔ di Pyrenees (1659), dɛn bin gi di nɔt pat na Katalonia, bɔku pan dɛn na di Roussillon, to Frans. Insay di Wɔ fɔ di Spanish Sɔkseshɔn (1701–1714), di Krawn fɔ Aragɔn bin de agens di Bɔbɔn Filip V na Spen, bɔt dɛn bin win di Katalan dɛn we Basilona fɔdɔm pan 11 Sɛptɛmba 1714. Afta dat, Filip V bin mek wan administreshɔn we go mek wanwɔd ɔlsay na Spen , we mek di Nueva Planta lɔ dɛn we, lɛk di ɔda eria dɛn na di Krawn na Aragɔn, bin stɔp di Katalan institiushɔn dɛn ɛn rayt dɛn. Dis bin mek Spanish pipul dɛn nɔ bin ebul fɔ tɔk to Katalan as langwej fɔ gɔvmɛnt ɛn buk dɛn. Insay di ia 1800, Katalonia bin gɛt bɔku mɔni.

Insay di ia 1900, Katalonia bin rili afɛkt di Wɔ we Nɛpɔlyɔn ɛn Kalist Wɔ bin gɛt. Insay di sɛkɔn tɔd pat pan di sɛntiwɔd, i bin gɛt industri. As di jɛntri frɔm di industrial ɛkspɛnshɔn bin de gro, i si wan kɔlchɔ rɛnaysmɛnt kɔpl wit incipient nashɔnalism we sɔm wokman dɛn muvmɛnt dɛn bin de apia. We dɛn bin mek di Sɛkɔn Spanish Ripɔblik (1931–1939), dɛn bin mek di Jɛnɛralit bak as Katalan ɔtonamɛnt gɔvmɛnt. Afta di Spanish Sivil Wɔ, di Francoist diktetaship bin mek lɔ fɔ mek pipul dɛn nɔ gɛt wanwɔd, ɛn dɛn bin pul di Katalan sɛlf-gɔvmɛnt ɛn dɛn bin ban di ɔfishal we fɔ yuz di Katalan langwej. Afta wan tɛm we dɛn bin de rul, frɔm di let 1950s te to di 1970s Katalonia bin si kwik kwik ikɔnomi growth, we mek bɔku wokman dɛn kɔmɔt ɔlsay na Spen, we mek Basilona bi wan pan di big big industrial mɛtropɔliti eria dɛn na Yurop ɛn tɔn Katalonia to wan big turis ples. We di Spanish dɛn bin de chenj to dimokrasi (1975–1982), Katalonia bin gɛt sɛlf-gɔvmɛnt bak ɛn naw na wan pan di kɔmyuniti dɛn we gɛt mɔni pas ɔl na Spen.

Frɔm di ia 2010, pipul dɛn dɔn de sɔpɔt Katalan indipɛndɛns mɔ ɛn mɔ. Na 27 Ɔktoba 2017, di Katalan Palimɛnt bin deklare indipɛndɛns wansay afta wan rifrendum we di Spanish stet bin tink se nɔ gri wit di kɔnstityushɔn. Di Spanish Sɛnat bin vot fɔ mek dɛn du dairekt rul bay we dɛn pul di Katalan gɔvmɛnt ɛn kɔl wan snap rijinal ilɛkshɔn. Di Spanish Suprim Kɔt bin put sɛvin pipul dɛn we bin dɔn bi minista fɔ di Katalan gɔvmɛnt na jel bikɔs dɛn bin se dɛn tɔn agens di gɔvmɛnt ɛn yuz di mɔni we di pipul dɛn bin gɛt di rayt we, ɛn bɔku ɔda wan dɛn—inklud di Prɛsidɛnt we bin de da tɛm de, we nem Karles Puigdɛmɔn—bin rɔnawe go na ɔda kɔntri dɛn na Yurop. Di wan dɛn we de na prizin[e], di Spanish gɔvmɛnt bin fɔgiv dɛn insay 2021.