Wp/kri/Beliz

< Wp‎ | kri
Wp > kri > Beliz
Beliz
Kapital: Belmopan
Offistòk: Inglandtòk, Belizean Krio
Area: 22,966 km2
Pipuldèm: 441,471


Belizi (/bəˈliːz/ (lisin); Belize Kriol Inglish: Bileez) na wan kɔntri we de na di nɔt-ist kɔst na Sɛntral Amɛrika. I gɛt bɔda wit Mɛksiko na di nɔt, di Karibian Si na di ist, ɛn Gwatemaala na di wɛst ɛn sawt. I gɛt wata bɔda bak wit Ɔnduras na di sawt-ist. I gɛt 22,970 skwea kilomita (8,867 skwea mayl) ɛn i gɛt 441,471 (2022).[6] Di men land we de de, lɔng lɛk 290 kilomita ɛn waid lɛk 110 kilomita. Na di kɔntri we nɔ gɛt bɔku pipul dɛn ɛn we nɔ gɛt bɔku pipul dɛn na Sɛntral Amɛrika. I pɔpuleshɔn growth rit we na 1.87% pan ia (2018 ɛstimat) na di sɛkɔn ay wan na di rijyɔn ɛn wan pan di ays wan na di Wɛstɛn Ɛmisfya. In kapital siti na Bɛlmopan, ɛn in big siti na di siti we gɛt di nem we dɛn kɔl Belizi Siti. Bɔku tɛm, pipul dɛn kin tink se Belizi na Karibian kɔntri na Sɛntral Amɛrika bikɔs i gɛt istri we fiba di Karibian neshɔn dɛn we de tɔk Inglish. Di institiushɔn dɛn na Belizi ɛn di ɔfishal langwej de sho in istri as British kɔloni.

Di Maya sivilizayshɔn bin skata na di eria na Belizi bitwin 1500 BC ɛn AD 300 ɛn i bin go bifo te lɛk 1200.[11] Yuropian kɔntakt bigin insay 1492 we Kristofa Kɔlɔmbɔs bin tek bot along di Galf ɔf Ɔnduras.[12] Yuropian eksploreshɔn na Inglish pipul dɛm we bin kam de na di kɔntri bin bigin insay 1638. Spain ɛn Briten ɔl tu bin lay fɔ di land te Briten win di Spanish dɛn na di fɛt na Sɛnt Jɔj Key (1798).[13] Insay 1840 i bi British kɔloni we dɛn kɔl British Ɔnduras, ɛn Krawn kɔloni insay 1862. Belizi bin gɛt in indipɛndɛns frɔm Yunaytɛd Kiŋdɔm pan 21 Sɛptɛmba 1981.[14] Na di wan ol men land Sɛntral Amɛrika kɔntri we na Kɔmɔnwelt eria, wit Kiŋ Chals di Sɛkɔn as in kiŋ ɛn edman fɔ stet, we gɔvna-jɛnɔral de ripresent.[15]

Belizi gɛt difrɛn difrɛn sosayti dɛn we gɛt bɔku kɔlchɔ ɛn langwej dɛn, we de sho di bɔku bɔku istri we dɛn gɛt. Na di wangren kɔntri na Sɛntral Amɛrika usay Inglish na di ɔfishal langwej, we di Belizian Krio na di langwej we pipul dɛn de tɔk pas ɔl. Spanish na di sɛkɔn langwej we pipul dɛn kin tɔk, dɔn di Maya langwej dɛn, Jaman langwej dɛn, ɛn Garifuna. Ɔva af pan di pipul dɛn we de tɔk bɔku langwej dɛn, bikɔs ɔf di difrɛn langwej dɛn we di pipul dɛn gɛt. Dɛn sabi am fɔ in Sɛptɛmba Sɛlibreshɔn dɛm, in bɔku bɔku barɛri rif kɔral rif dɛm, ɛn punta myusik.[16][17]

Di bɔku bɔku tin dɛm we de na di wɔl ɛn di si we de na di si ɛn di difrɛn difrɛn ikɔsistɛns dɛm we de na Belizi de gi am wan impɔtant ples na di Mɛsoamerican Bayolojikal Kɔridɔ we impɔtant ɔlsay na di wɔl.[18] Dɛn kin tek am se na Sɛntral Amɛrika ɛn Karibian neshɔn we gɛt strɔng tayt wit ɔl tu di Amɛrika ɛn Karibian rijyɔn.[19] Na mɛmba fɔ di Karibian Kɔmyuniti (CARICOM), di Kɔmyuniti fɔ Latin Amɛrika ɛn Karibian Stet dɛn (CELAC), ɛn di Sɛntral Amɛrika Integreshɔn Sistɛm (SICA), we na di wangren kɔntri we gɛt ful mɛmbaship na ɔl di tri rijinal ɔganayzeshɔn dɛn.