Wp/kiu/Zonê İranki

Zıwanê İranki yew keyey zıwanano u aidê grubê zıwananê Hind-Ewropao. Teqriben 150-200 milyon merdumi (mordemi) zıwananê İranki qısey kenê. Gorey Ethnologue 87 varyentê Zıwananê İranki de estê. 70 milyon merdumi Farski, 40 milyon merdumi Peştuki, 25 milyon merdumi Kurdki, 7 milyon merdumi Beluçki u 3 - 4 milyon merdumi Zazaki qal keno.

Etimolociye edit

Namey ena keyey zıwani, namey dewleta İrani ra nêyeno (nino). Çekuya İrani, çekuya "Aryan"i ra yena u maney cı "Erdê Aryanan"o. İran yew mıntıqawa tarixiya. Erdê İrani, dewletanê Efğanıstan, Tacikıstan, Tırkmenıstan, Qırğızıstan, Azerbaycan, İran, mıntıqanê İraqê Zımeyi u Anatoliya Şerqi gêno.

Zıwani edit

Keyey Zıwanê İranki de 87 varyenti estê. Keyey Zıwananê İranki beno dı letey: Zıwanê İrankiyê Rocvetışi u Zıwanê İrankiyê Rocawani. Zıwanê İrankiyê Rocvetışi de zıwanê Peştuki, Osetki, Xarezmki ca gêno. Zıwanê İrankiyê Rocawani de zıwanê Zazaki, Mazenderanki, Gileki, Farski, Kurdki ca gêno. Zıwanê Ewıstki, Farskiyê Kıhani, Medki, Partki biyê vindi u çew ena zıwanan qal nêkeno.

Lista Zıwananê İranki edit

Tabela têversanayışê zıwananê İrankiyan edit

İngilizki	Zazaki	Kurdki	Beluçki	Mazenderanki	Farski	Pehlewki	Partki	Farskiyo Kıhan	Ewıstki
blood	goni	xwîn	hon	xun	xūn	xōn	xōn		vohuni
bread	nan, non	nân	nân	nân	nân	nân
bring	ardene	ânin	âvardan	biyârden	âvardan	âwurdan, āwāy-, āwar-, bar-	āwāy-, āwar-, bar-	bara-	bara, bar-
brother	bıra	birâ	barādar	birâr	barādar	brād, brâdar	brād, brādar	brâtar	brâtar-
come	amaene	hatin	áhag, âmadan	enen, beruen	âmadan	âmadan, awar	awar, čām	ây-, âgam	âgam-
cry	berbaene, bermaene	girîn	taukh	bərmə/ qâ	geristan	griy-, bram-
dark	tari	târik	thár	siyo	târîk	târīg/k	târīg, târēn		sâmahe, sâma
daughter	kêna, çêna	dot, kenīšk	mind	kijâ/ dether	doxtar	duxtar	duxt, duxtar	duxdar	duxδar
day	roc	roj	roshe	rez/ reoj	rûz	rōz
do	kerdene	kirdin	khandagh	hâkerden	kardan	kardan	kartan	karta	kәrәta-
door	[kê]ber, [çê]ber	der	gelo	bəli	dar	dar	dar, bar	dwara-	dvara-
die	merdene	mirin	mireg	bamirden	mordan	murdan		mar-	mar-
donkey	her	xer	her	xar	xar	xar
egg	hak	hêk	heyg	merqâna	toxm	toxmag, xâyag	taoxmag, xâyag	taxma-	taoxma-
earth	erd, hard (Erebki)	erd (Erebki)	zemin	zemi	zamin	zamīg	zamīg	zam-	zãm, zam, zem
evening	şan, son	êvar	begáh	nəmâshun	bâmdâd	êbêrag
eye	çım	chav		ch.hem, chem	chašm	chašm	chašm	čaša-	čašman-
father	pi	bav	pyt, abbâ	piyer	pedar	pidar	pid	pitar	pitar
fear	ters	tirs	terseg	perwa, təshəpash	tars	tars	tars	tarsa-	tares-
fiancé	waşte	nâm-zad	xasgar	nâm-zad	-	-
fine	weş, wes	xwesh	hosh		khosh	dârmag			srîra
finger	gışte, bêçıke	angosht	lenkwk, mordâneg	angoos	angosht	angust			dišti-
fire	adır	âgir	âch, âs	tesh	âtash, āzar	âdur, âtaxsh	ādur	âtar	âtre-/aêsma-
fish	mase, mose	mâhi	mâhi		mâhi	mâhig	mâsyâg		masyô, masya
food / eat	werdene	xwarin	warag, vereg		xorâk / xordan	parwarz / xwâr, xwardīg	parwarz / xwâr		hareθra / ad-, at-
go	şiyaene	chun	jwzzegh	shunen, burden	raftan	raftan, shudan	ay-		ay-, fra-vaz
god	Homa, Heq	xwodâ	hwdâ		khodâ	bay, abragar		baga-	baya-
good	hewl, rınd	bash	jawáin, šarr	xâr	xub / neku	xūb, nêkog		vahu-	vohu, vaŋhu-
grass	vaş, vas	bihesh	rem		sabzeh, giyâh	giyâ	dâlūg		urvarâ
great	gırd, gırs; pil	gir, mezin	mastar	belang, pila	bozorg	wuzurg, pīl			uta-, avañt
hand	dest	dest	dast	dess	dast	dast	dast	dasta-	zasta-
head	sere	ser	saghar	kalə	sar, kalleh	sar
heart	zerri	dil	dil, hatyr	dil	del	dil	dil		aηhuš
horse	estor, astor	asp, astar	asp	istar	asb, astar	asp, stōr	asp, stōr	aspa	aspa-
house	keye, çê	mâl	log	səre	xâneh	xânag			demâna-, nmâna-
hunger	veyşan, vêsan	birchîtî	shudhagh	veyshna	gorosnegi	gursag, shuy
language	zıwan, zon	zimân	zevân	ziwân	zabân	zuwân	izβân	hazâna-	hizvâ-
laugh	huyaene	xenîn	khendegh, hendeg		xandidan	xandīdan		karta	Syaoθnâvareza-
life	cewiyaene, (cınde)	jiyan	zendegih		zendegi	zīndagīh, zīwišnīh	žīwahr, žīw-		gaêm, gaya-
man	mêrde	mer	merd	merd	mard	mard	mard		mašîm, mašya
moon	aşme, menge	mang	máh	mithra	māh	māh	māh	mâvaηea	måŋha-
mother	mae	dâyik	mât, mâs	mâr	mādar	mādar	mādar	mâtar	mâtar-
mouth	fek	dev		daf	dahân	dahân, rumb			åŋhânô, âh, åñh
name	name	nâv	num	num	nâm	nâm		nâman	nãman
night	şewe, sewe	shev	shaw, šap	sheow	shab	shab		xšap-	xšap-
open	rakerdene	vekirin	božagh	vâ-hekârden	bâz-kardan	abâz-kardan		būxtaka-	būxta-
peace	aştiye, haştiye	ashti	ârâm		âshti, ârâmeš	âštih, râmīšn	râm, râmīšn	šiyâti-	râma-
pig	xoz	xok	xi	xūk	xūk			varâza (wild pig)
place	ca	jih		hend	jâ	gâh	gâh	gâθu-	gâtu-, gâtav-
read	wendene	xwândin	wánagh	baxinden	xândan	xwândan
say	vatene	gotin	gushagh	vaotena	goftan	guftan, gōw-, wâxtan	gōw-	gaub-	mrû-
sister	wae	xwishk	gwhâr	xâxer	xâhar	xwahar
small	qıc	pichuk	lekem	pətik, pechuk, perushk	kuchak, kam	kam, rangas	kam	kamna-	kamna-
son	lac	kurr	pisar, phusagh	rika, pisser	pesar	pur, pusar	puhr	pūθr	pūθra-
soul	ro, gan	rewan	rūh (Arabic)		ravân	rūwân, gyân	rūwân, gyân		urvan-
spring	wesar, usar	bihar	wehâr	bahâr	wahâr		vâhara-	θūravâhara-
tall	berz	bilind		bwrz	boland / bârez	buland, borz	bârež		barez-
three	hirê	sê	se	thə	se	sê	sê	θe- (the-)	θri- (thri-)
village	dewe	gund, dê	helk	kəlâ	deh, wis	wiž	dahyu-	vîs-, dahyu-
want	waştene	xwestın	lotagh	bexanen	xâstan	xwâstan
water	awe	av	âf	owe	ab	âb	âb	âpi	avô-
when	key	kenge	ked		kay	kay	ka		čim-
wind	va	ba	gwáth	wâ	bâd	wâd			vâta-
wolf	verg	gur	gurkh	varg, gəorge	gorg	gurg		varka-	vehrka
woman	cıniye, cêniye	žin	jan	zəna	zan	zan	žan		hâīrīšī-, nâirikâ-
year	serre	sâl	sâl		sâl	sâl		θard	ýâre, sarәd
yes / no	ya / nê	ere / na	ere / na		âri / na	hâ / ney	hâ / ney	yâ / nay, mâ	yâ / noit, mâ
yesterday	vızêr	dirouz	zí	direz	diruz	dêrûž

Bınnoti edit

Ahmad M., Baluchi Glossary, Maryland (1985)
MacKenzie D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press (1971), ISBN: 0-19-713559-5
Kent G. R., Old Persian, New Haven (1953)

Çımey edit

Template:Wp/kiu/Zıwanê İranki