Wp/kiu/Zonê İranki

< Wp‎ | kiu
Wp > kiu > Zonê İranki

Zıwanê İranki yew keyey zıwanano u aidê grubê zıwananê Hind-Ewropao. Teqriben 150-200 milyon merdumi (mordemi) zıwananê İranki qısey kenê. Gorey Ethnologue 87 varyentê Zıwananê İranki de estê. 70 milyon merdumi Farski, 40 milyon merdumi Peştuki, 25 milyon merdumi Kurdki, 7 milyon merdumi Beluçki u 3 - 4 milyon merdumi Zazaki qal keno.

Etimolociye edit

Namey ena keyey zıwani, namey dewleta İrani ra nêyeno (nino). Çekuya İrani, çekuya "Aryan"i ra yena u maney cı "Erdê Aryanan"o. İran yew mıntıqawa tarixiya. Erdê İrani, dewletanê Efğanıstan, Tacikıstan, Tırkmenıstan, Qırğızıstan, Azerbaycan, İran, mıntıqanê İraqê Zımeyi u Anatoliya Şerqi gêno.

Zıwani edit

Keyey Zıwanê İranki de 87 varyenti estê. Keyey Zıwananê İranki beno dı letey: Zıwanê İrankiyê Rocvetışi u Zıwanê İrankiyê Rocawani. Zıwanê İrankiyê Rocvetışi de zıwanê Peştuki, Osetki, Xarezmki ca gêno. Zıwanê İrankiyê Rocawani de zıwanê Zazaki, Mazenderanki, Gileki, Farski, Kurdki ca gêno. Zıwanê Ewıstki, Farskiyê Kıhani, Medki, Partki biyê vindi u çew ena zıwanan qal nêkeno.

Lista Zıwananê İranki edit

Tabela têversanayışê zıwananê İrankiyan edit

İngilizki Zazaki Kurdki Beluçki Mazenderanki Farski Pehlewki Partki Farskiyo Kıhan Ewıstki
blood goni xwîn hon xun xūn xōn xōn vohuni
bread nan, non nân nân nân nân nân
bring ardene ânin âvardan biyârden âvardan âwurdan, āwāy-, āwar-, bar- āwāy-, āwar-, bar- bara- bara, bar-
brother bıra birâ barādar birâr barādar brād, brâdar brād, brādar brâtar brâtar-
come amaene hatin áhag, âmadan enen, beruen âmadan âmadan, awar awar, čām ây-, âgam âgam-
cry berbaene, bermaene girîn taukh bərmə/ qâ geristan griy-, bram-
dark tari târik thár siyo târîk târīg/k târīg, târēn sâmahe, sâma
daughter kêna, çêna dot, kenīšk mind kijâ/ dether doxtar duxtar duxt, duxtar duxdar duxδar
day roc roj roshe rez/ reoj rûz rōz
do kerdene kirdin khandagh hâkerden kardan kardan kartan karta kәrәta-
door [kê]ber, [çê]ber der gelo bəli dar dar dar, bar dwara- dvara-
die merdene mirin mireg bamirden mordan murdan mar- mar-
donkey her xer her xar xar xar
egg hak hêk heyg merqâna toxm toxmag, xâyag taoxmag, xâyag taxma- taoxma-
earth erd, hard (Erebki) erd (Erebki) zemin zemi zamin zamīg zamīg zam- zãm, zam, zem
evening şan, son êvar begáh nəmâshun bâmdâd êbêrag
eye çım chav ch.hem, chem chašm chašm chašm čaša- čašman-
father pi bav pyt, abbâ piyer pedar pidar pid pitar pitar
fear ters tirs terseg perwa, təshəpash tars tars tars tarsa- tares-
fiancé waşte nâm-zad xasgar nâm-zad - -
fine weş, wes xwesh hosh khosh dârmag srîra
finger gışte, bêçıke angosht lenkwk, mordâneg angoos angosht angust dišti-
fire adır âgir âch, âs tesh âtash, āzar âdur, âtaxsh ādur âtar âtre-/aêsma-
fish mase, mose mâhi mâhi mâhi mâhig mâsyâg masyô, masya
food / eat werdene xwarin warag, vereg xorâk / xordan parwarz / xwâr, xwardīg parwarz / xwâr hareθra / ad-, at-
go şiyaene chun jwzzegh shunen, burden raftan raftan, shudan ay- ay-, fra-vaz
god Homa, Heq xwodâ hwdâ khodâ bay, abragar baga- baya-
good hewl, rınd bash jawáin, šarr xâr xub / neku xūb, nêkog vahu- vohu, vaŋhu-
grass vaş, vas bihesh rem sabzeh, giyâh giyâ dâlūg urvarâ
great gırd, gırs; pil gir, mezin mastar belang, pila bozorg wuzurg, pīl uta-, avañt
hand dest dest dast dess dast dast dast dasta- zasta-
head sere ser saghar kalə sar, kalleh sar
heart zerri dil dil, hatyr dil del dil dil aηhuš
horse estor, astor asp, astar asp istar asb, astar asp, stōr asp, stōr aspa aspa-
house keye, çê mâl log səre xâneh xânag demâna-, nmâna-
hunger veyşan, vêsan birchîtî shudhagh veyshna gorosnegi gursag, shuy
language zıwan, zon zimân zevân ziwân zabân zuwân izβân hazâna- hizvâ-
laugh huyaene xenîn khendegh, hendeg xandidan xandīdan karta Syaoθnâvareza-
life cewiyaene, (cınde) jiyan zendegih zendegi zīndagīh, zīwišnīh žīwahr, žīw- gaêm, gaya-
man mêrde mer merd merd mard mard mard mašîm, mašya
moon aşme, menge mang máh mithra māh māh māh mâvaηea måŋha-
mother mae dâyik mât, mâs mâr mādar mādar mādar mâtar mâtar-
mouth fek dev daf dahân dahân, rumb åŋhânô, âh, åñh
name name nâv num num nâm nâm nâman nãman
night şewe, sewe shev shaw, šap sheow shab shab xšap- xšap-
open rakerdene vekirin božagh vâ-hekârden bâz-kardan abâz-kardan būxtaka- būxta-
peace aştiye, haştiye ashti ârâm âshti, ârâmeš âštih, râmīšn râm, râmīšn šiyâti- râma-
pig xoz xok xi xūk xūk varâza (wild pig)
place ca jih hend gâh gâh gâθu- gâtu-, gâtav-
read wendene xwândin wánagh baxinden xândan xwândan
say vatene gotin gushagh vaotena goftan guftan, gōw-, wâxtan gōw- gaub- mrû-
sister wae xwishk gwhâr xâxer xâhar xwahar
small qıc pichuk lekem pətik, pechuk, perushk kuchak, kam kam, rangas kam kamna- kamna-
son lac kurr pisar, phusagh rika, pisser pesar pur, pusar puhr pūθr pūθra-
soul ro, gan rewan rūh (Arabic) ravân rūwân, gyân rūwân, gyân urvan-
spring wesar, usar bihar wehâr bahâr wahâr vâhara- θūravâhara-
tall berz bilind bwrz boland / bârez buland, borz bârež barez-
three hirê se thə se θe- (the-) θri- (thri-)
village dewe gund, dê helk kəlâ deh, wis wiž dahyu- vîs-, dahyu-
want waştene xwestın lotagh bexanen xâstan xwâstan
water awe av âf owe ab âb âb âpi avô-
when key kenge ked kay kay ka čim-
wind va ba gwáth bâd wâd vâta-
wolf verg gur gurkh varg, gəorge gorg gurg varka- vehrka
woman cıniye, cêniye žin jan zəna zan zan žan hâīrīšī-, nâirikâ-
year serre sâl sâl sâl sâl θard ýâre, sarәd
yes / no ya / nê ere / na ere / na âri / na hâ / ney hâ / ney yâ / nay, mâ yâ / noit, mâ
yesterday vızêr dirouz direz diruz dêrûž

Bınnoti edit

  • Ahmad M., Baluchi Glossary, Maryland (1985)
  • MacKenzie D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press (1971), ISBN: 0-19-713559-5
  • Kent G. R., Old Persian, New Haven (1953)


Çımey edit

Template:Wp/kiu/Zıwanê İranki